همه‌چیز درباره جهش جدید کروناویروس

اقتصاد۲۴ - دکتر سیدعلیرضا ناجی استاد تمام ویروس شناسی پزشکی دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر ضرورت پایش ژنتیکی تغییرات ویروس در کشور‌های مختلف، با بیان اینکه واریانت جدید کروناویروس در بریتانیا و آفریقای جنوبی نگران کننده است، گفت: ورایانت جدید ویروس در این دو کشور اگرچه دقیقا به هم مرتبط نیست، ولی موتاسیون‌های مشابهی دارد که به افزایش میزان شیوع و سرعت انتقال بیماری تا حدود ۷۰ درصد منجر شده است.

وی با بیان اینکه جهش‌های زیادی در این دو واریانت دیده شده است، اظهار کرد: این تغییرات نشان می‌دهد که ویروس در حال کسب مزیت برای انتقال بیشتر به انسان‌هاست.

دکتر ناجی مهمترین تغییرات ویروس جهش یافته را حذف برخی از وِیژگی‌های ژنتیکی آن دانست و گفت: لزوما تغییر در عملکرد ویروس مربوط به اضافه شدن آیتم‌های جدید نیست بلکه در مواردی حذف برخی ویژگی‌های ژنتیکی ویروس می‌تواند بیماری زایی ویروس را تحت تاثیر جدی قرار دهد. به عبارت دیگر همه موتاسیون‌ها عملکرد یکسانی ندارند، برخی می‌توانند باعث حذف و برخی عامل اضافه شدن اسید آمینه‌های ویروس شوند.

سابقه جهش ویروس کرونا تنها مربوط به انگلستان نیست

این استاد دانشگاه با بیان این که سابقه جهش ویروس کرونا تنها مربوط به انگلستان نیست، ادامه داد: سابقه واریانت‌های N۵۰۱Y که مربوط به تغییر در پروتئین اسپایک ویروس است، در کشور‌های دیگر هم وجود داشته به گونه‌ای که در بهار امسال در استرالیا، امریکا و برزیل موارد بسیار کمی شناسایی شد.

منشاء واریانت جدید کروناویروس

این ویروس شناس در رابطه با منشاء واریانت جدید، بیان کرد: اینکه واریانت جدید از طریق مسافران وارد انگلستان شده یا به صورت خود به خودی در مکان‌های مختلف جغرافیایی در پاسخ به فشار‌های انتخابی و ایمنی ایجاد شده هنوز مشخص نیست و برای اظهار نظر قطعی باید مورد بررسی و تحقیقات بیشتر قرار بگیرد. با این حال دو واریانت اخیر انگلیس و افریقای جنوبی بسیار مشابه بوده و موتاسین‌های مشترکی با هم دارند؛ البته واریانت مربوط به انگلیس در ایتالیا، دانمارک، هلند، استرالیا و جبل‌الطارق نیز دیده شده است.

تاثیر جهش جدید در بیماری‌زایی و سرعت انتقال ویروس

دکتر ناجی در رابطه با اثرات این واریانت و موتاسیون‌های آن در بیماری‌زایی و سرعت انتقال بیشتر بیماری، تصریح کرد: اظهارنظر قطعی درباره اینکه این واریانت‌های جدید می‌توانند بیماری وخیم‌تر و یا مرگ و میر‌های بیشتری تولید کنند، نیازمند صبر بیشتر برای انتشار اطلاعات جدید و تحقیقات بیشتر است.

وی ادامه داد: با این حال اظهارات مقامات انگلستان و به خصوص پزشکان آفریقای جنوبی مبنی بر این است که این بیماری و واریانت جدید به دلیل تغییراتی که در ویروس ایجاد کرده و همچنین تفاوت‌های موتاسیون آن یعنی N۵۰۱Y با موتاسیون قبلی یعنی G۶۱۴D که پیش از این به افزایش تا ۹ برابری قدرت انتقال بیماری منجر شده بود، هم قدرت سرایت را افزایش داده و هم ممکن است به افزایش قدرت بیماریزایی ویروس منجر شود.

وی با اشاره به اظهارات مقام‌های بهداشتی و پزشکان انگلستان و همچنین آفریقای جنوبی درباره واریانت جدید، مطرح کرد: به نظر می‌رسد که این واریانت جدید، بیماری وخیم‌تر ایجاد می‌کند، همچنین طبق گفته برخی از محققان انگلیسی، اپیدمیولوژیست‌ها، ویروس شناسان و متخصصان عفونی، با توجه به تغییرات ایجاد شده، ویروس راحت‌تر وارد بدن می‌شود لذا باید انتظار داشته باشیم که حتی کودکان نیز بیشتر از قبل تحت تاثیر این ویروس قرار بگیرند.

به گفته این استاد تمام دانشگاه، البته هیچ‌کدام از این اظهارنظر‌ها هنوز قطعی نبوده و نیازمند انجام تحقیقات علمی بیشتر است؛ در حال حاضر مقامات بهداشتی در حال تصویرسازی موضوع از طریق کسب اطلاعات از مبتلایان، دوره بیماری، علائم و عملکرد و توفیقات درمانی آن هستند و به محض تکمیل تحقیقات و تصویرسازی می‌توان در این رابطه اظهار نظر قطعی داشت.

آیا واریانت انگلیس در ایران سابقه داشته؟

دکتر ناجی همچنین با اشاره به اظهار نظر‌های برخی پزشکان داخلی مبنی بر اینکه واریانت انگلیس همان واریانتی است که شهریور ماه در ایران رخ داد، عنوان کرد: تا پیش از انجام آزمایشات لازم بر روی تغییرات ژنتیکی ویروس کووید از سوی مراکز علمی داخل کشور، نمی‌توان به راحتی در این رابطه اظهارنظر کرد. دیتا‌ها و اطلاعاتی که هم اکنون درباره موتاسیون بریتانیا مطرح شده، حاصل یک کنسرسیوم بسیار بزرگ در انگلستان و همچنین مراکز علمی آفریقای جنوبی و سایر کشورهاست، ولی در داخل کشور ما هنوز بر روی تغییرات ژنتیکی ویروس کار نشده و اطلاعات و مستندات لازم در دسترس نیست. اگرچه ورود آن به کشور بعید نیست، ولی باید بر اساس مستندات اظهارنظر شود.

وی ادامه داد: موتاسیون چند ماه گذشته در ایران می‌تواند از نوع G۶۱۴D هم باشد یعنی افزایش حدودا ۹ برابری قدرت انتقال ویروس، ولی در این باره نیز نمی‌توان با اطمینان صحبت کرد، چراکه اظهار نظر قطعی در این رابطه نیازمند یک کار مستند مدون در مورد پایش ویروس‌های کرونا در ایران است که هنوز انجام نشده، بنابراین به نظر می‌رسد اظهارات فعلی مستند نبوده و بر اساس حدس و گمان مطرح شده است.

اثرگذاری واریانت جدید بر روی واکسن کووید ۱۹

رییس مرکز تحقیقات ویرس شناسی دانشگاه درخصوص اثرگذاری واریانت جدید بر روی واکسن کووید ۱۹، نیز مطرح کرد: شرکت‌های فایزر و مدرنا اعلام کرده‌اند که از نظر علمی و با توجه به تغییرات محدود ایجاد شده در ویروس، به احتمال قوی اثربخشی واکسن‌ها مخدوش نمی‌شود، به عبارت دیگر این شرکت اعلام کرده‌اند از نظر تئوری واکسن موثر است، ولی در حال آزمایش این موضوع هستند و ظرف دو هفته آینده جواب قطعی خود را اعلام می‌کنند.

ضرورت ایجاد مراکز مجهز برای پایش تغییرات ژنتیکی ویروس

ناجی در بخش دیگر این گفتگو با اشاره به راهکار‌هایی جهت ارایه واکنش مناسب نسبت به تغییرات ویروسی؛ با تاکید بر ضرورت بررسی و پایش تغییرات ژنتیکی ویروس در تمام کشورها، گفت: در کشور ما نیز باید به سرعت مراکزی مجهز برای انجام کار تحقیقاتی و پایش تغییرات ژنتیکی ویروس سارس کو ۲ راه‌اندازی شده و از اتکا به یک مرکز به صورت مونوپولی اجتناب شود، به عبارت دیگر باید مراکز مختلف دارای توانایی لازم در این زمینه و همچنین مراکز درگیر و ارجاعی سیستم‌های کووید مجهز شده و امکانات لازم برای پایش و کار بر روی تغییرات ژنتیکی ویروس در اختیارشان قرار بگیرد.

وی با تاکید بر ضرورت انجام کار جدی در این زمینه، گفت: در حال حاضر مراکز دارای تخصص و توانایی لازم در این زمینه داریم که امکانات لازم را ندارند و از طرف دیگر مراکز غیرمرتبط با کووید، ولی دارای امکانات زیاد داریم، بنابراین برای انجام کار جدی در این زمینه و کسب نتایج مثمر ثمر باید مراکز دارای توانمندی لازم را شناسایی کرده و بدون هیچ بغض و غرضی آن‌ها را تجهیز کنیم تا علاوه بر واکنش سریع نسبت به تغییرات ویروس کووید، در آینده نیز بتوانیم نسبت به رخداد‌های اطراف خود واکنش مناسبی داشته باشیم.

ایجاد و تقویت سیستم کنترلی و پایش مناسب در کشور

دکتر ناجی ایجاد و تقویت یک سیستم کنترلی و پایش مناسب در کشور را نکته حایز اهمیت بعدی دانست و گفت: متاسفانه بسیاری از کشور‌ها نسبت به پاندمی کرونا بد عمل کردند، به عنوان نمونه همین واریانت انگلیس چند ماه پیش در استرالیا نیز مشاهده شده، ولی اجازه شیوع و انتشار گسترده به آن داده نشد؛ چراکه استرالیا سیستم کنترلی بسیار محکمی داشته و با واکنش سریع جلوی شیوع و گسترش آن را گرفت.

این استاد ویروس‌شناسی با تاکید بر اینکه با تمام قدرت و با قاطعیت باید جلوی گسترش و گردش ویروس را بگیریم، عنوان کرد: چرخش و شیوع بیشتر ویروس در جامعه، شانس ایجاد تغییرات در آن را بیشتر می‌کند؛ در این میان تجربه کشور‌هایی مانند چین و کره نشان داد که با اعمال مداخلات جدی برای جلوگیری از شیوع بیماری، می‌توان زنجیره انتقال را متوقف کرد.

وی با اشاره به برخی ضعف‌های داخل کشور در این رابطه همچون محدودیت‌های بیمارستانی، عدم انجام پایش‌های ژنتیکی ویروس و وضعیت بد اقتصادی جامعه، تاکید کرد: باید نسبت به این مساله بسیار حساس‌تر بوده و قطع زنجیره انتقال بیماری را جدی‌تر بگیریم؛ تحقق این هدف با اعمال برنامه مدون و قاطع برای کنترل اپیدمی امکانپذیر است.

دکتر ناجی با اشاره به اثرگذاری محدودیت‌ها و پروتکل‌های اخیر در کاهش موارد ابتلا، گفت: البته همانگونه که مسئولین نیز مطرح کرده‌اند، شرایط فعلی شکننده بوده و با کمترین بی دقتی و یا عادی‌انگاری شرایط برگشت پذیر است، بخصوص اینکه شرایط بیماری در فصل زمستان سخت‌تر بوده و همچنین می‌دانیم که واریانت جدید سرعت انتقال ویروس را چند برابر کرده است.

اهمیت شروع سریع واکسیناسیون جهت قطع زنجیره انتقال و پیشگیری از جهش ویروس

این استاد تمام ویروس‌شناسی همچنین با تاکید بر اهمیت شروع سریع واکسیناسیون در جوامع جهت قطع زنجیره انتقال بیماری و پیشگیری از جهش‌ها و تغییرات ویروس، عنوان کرد: اگرچه تولید واکسن ایرانی باعث افتخار است، اما نمی‌توان تا ۶ ماه آینده صبر کرد و مسئولین باید هر چه سریعتر و به صورت جدی واکسیناسیون گسترده را آغاز کنند. چراکه در اپیدمی‌های پیش‌رونده‌ای همچون کووید از دست دادن زمان تهدید بزرگی بوده و تبعات جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت.

دکتر ناجی با تاکید مجدد بر انجام کار علمی و تحقیقاتی و پایش جدی تغییرات ویروس در کشور، گفت: در حال حاضر در اغلب کشور‌ها کنسرسیوم‌های مراکز علمی برای پایش ژنتیکی ویروس ایجاد شده و به عنوان نمونه انگلستان کنسرسیوم پایش و مونیتورینگ کووید ۱۹ را ایجاد کرده و به صورت جدی ۱۰ درصد مبتلایان را مورد بررسی و پایش ژنتیکی قرار می‌دهد. البته اهمیت این پایش فقط در انسان‌ها نیست و باید در محیط و حیوانات هم انجام شود، چراکه این تغییرات بر روی مسایل مهمی همچون درمان، وخامت بیماری، میزان مرگ و میر، برنامه واکسیناسیون و حتی ابزار تشخیصی بیماری اثرگذار است، لذا راه‌اندازی مراکز پایش ژنتیکی در داخل کشور اهمیت بالایی دارد.

رئیس مرکز تحقیقات ویروس شناسی در پایان با تاکید بر اینکه باید از تهدید کرونا برای کشور فرصت ایجاد کنیم، عنوان کرد: راه اندازی مراکز پایش ژنتیکی ویروس یکی از فرصت‌های کلیدی و پایه‌ای در این رابطه است که می‌تواند بستر پیشرفت‌های علمی در آینده و مواجهه مناسب با بحران‌های مشابه در آینده را فراهم کند.