بورس اوراق بهادار
اقتصاد۲۴- بورس کلمه‌ای فرانسوی است که معنای آن را بازار‌های سازمان یافته می‌دانند که در آن تعیین قیمت گذاری برای بازارها، قرارداد‌های آتی با اوراق بهادار و خرید و فروش کالا یا بخشی از ارزش یک کالا انجام می‌شود. بورس به طور معمول به شکل دو مدل بورس اوراق بهادار و کالا انجام می‌پذیرد.
در تاریخ اقتصاد جهان گفته شده که کلمه «بورس» از نام خانوادگی «واندر بورس» که در اوایل قرن پانزدهم میلادی در بروژ بلژیک زندگی می‌کرده، گرفته شده است. بنا بر اسناد تاریخی، در آن زمان صرافانو بازرگانان شهر بروژ در مقابل خانهٔ او جمع می‌شدند و به معاملات و دادوستد پول و اوراق بهادار می‌پرداختند. نام بورس بعدتر به همان مکان‌هایی گفته می‌شد که محل معاملات و جا به جایی پول، کالا و اسناد مالی و تجاری هستند.
هر چند که نخستین بار در سال ۱۴۶۰ میلادی اولین مرکز بورس اوراق بهادار جهان، در شهر «انورس» بلژیک تأسیس شد T، اما نخستین مکان رسمی برای بورس بازارن و جا به جایی اوراق بهادار توسط کمپانی هند شرقی هلند در سال ۱۶۰۲ میلادی در آمستردام برقرار شد.
البته حتی کمپانی هند شرقی هلند نیز اولین شرکت سهامی به حساب نمی‌آید، بلکه اولین شرکت سهامی در سال ۱۵۵۳ میلادی با نامشرکت مسکویی، در روسیه بود که ایجاد شد.
اما آن چه باعث شد که بازار بورس برای اولین بار در جهان تشکیل شود در حقیقت تلاش برای تقسیم کردن سود و زیان یک کسب و کار میان شرکای آن بود. در این حالت و با کمک سازوکاری که سازمان بورس ایجاد می‌کرد، فعالیت‌های آن کسب و کار شکل عمومی‌تری پیدا می‌کرد و هر آن چه عایدی یا زیان‌دهی داشت، بین شرکا تقسیم می‌شد. این شکل از اقتصاد، هم چنین باعث می‌شد تا رشد سازمانی بهتری ایجاد شود و زمینه فعالیت برای کسب‌وکار‌ها نیز گسترده‌تر شود.
آغاز بورس ایران
سابقه ایجاد بورس در ایران نیز برای اولین بار به سال ۱۳۱۵ هجری شمسی می‌رسد. در این زمان «ران لوترفلند» بلژیکی بود که اساس و پایه این بازار را در ایران بنیان گذاشت. در آن زمان بروز جنگ جهانی دوم و تبعید رضاشاه از کشور و تغییر و تحولات داخلی و تنش‌ها اجازه نداد تا بورس ایران پابگیرد و حتی برای ربع قرن تشکیل بورس ایران عقب افتاد تا این که بالاخره در سال ۱۳۴۱، وزارت بازرگانی، بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، وزارت دارایی و با همراهی چندین نهاد مالی دیگر اولین اساسنامه را برای بازار بورس ایران تنظیم کردند و بازار بورس ایران شکل گرفت. در همان زمان، اما هم چنان این بلژیکی‌ها بودند که برای راه اندازی بازار بورس ایران، کمک کردند و به این ترتیب بالاخره در سال ۱۳۴۵، به طور رسمی و قانونی سازمان بورس اوراق بهادار ایران تاسیس شد ونخستین معاملات و شروع فعالیت این سازمان در تاریخ به تاریخ ۱۵ بهمن سال ۱۳۴۶ رقم خورد. هم چنین نخستین معامله بورسی ایران بر روی سهام سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی انجام شد.
مدل‌هایی از انواع بازار بورس ایران
بسیاری از مردم تصوری که از بازار بورس دارند در واقع همان بازار بورس اصلی است؛ این در حالی است که چندین نوع بازار بورسی وجود دارد که در هر کدام نوعی از کالا یا خدمات ارائه می‌شود و اوراق متفاوتی نیز هر کدام از این بورس‌ها دارند.
بازار بورس اوراق بهادار از مهمترین مدل‌های بازار بورس
بازار بورس اوراق بهادار تهران مهمترین بازار بورس و در واقع همان بازار بورس مادر محسوب می‌شود. در این بازار اوراق بهادار و سهام شرکت‌ها و سازمان‌های مختلف در معرض خرید و فروش قرار می‌گیرد و به طور معمول نیز سهامداران حقیقی و حقوقی در این بازار به معاملات می‌پردازند. در بازار بورس اوراق بهادار، دو بخش از مردم به منظور تامین منافع یکدیگر و بر اساس قوانینی مشخص و ثبت شده دست به معامله می‌زنند. در حقیقت می‌توان این طور گفت که در ایران، به بازار خرید و فروش اوراق بهادار که همواره در محل معینی به طور ثابت و رسمی تشکیل شده است و به فعالیت می‌پردازد «بورس اوراق بهادار» می‌گویند.
بازار فرابورس ایران
بازار فرابورس ایران اولین بار در ۱۹ آبان سال ۱۳۷۸ تشکیل شد و می‌توان آن را یک نمونه کپی شده از این بازار با شرایطی ساده‌تر و زمینه عملکرد بهتر در نظر گرفت. هر چند که این بازار نیز تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار است، اما قوانین آن ساده‌تر بوده و شرکت‌ها برای ورود به آن و ارائه سهام خود، به صورت ساده تری می‌توانند وارد سازوکار خرید و فروش شوند.
بورس کالای ایران، بورسی برای همه زمان‌ها
بورس کالای ایران را باید یکی از اصلی‌ترین بازار‌های سرمایه گذاری دانست. در این بازار به طور معمول خرید و فروش کالا‌ها به صورت معین انجام می‌شودو این بازار نیز منظم و دائم فعال است. در بورس کالا به طور معمول، اما بیشتر این مواد خام و مواد اولیه هستند که معامله‌ی شود. هر بورسِ کالا را نیز با نام همان کالایی که مورد معامله قرار می‌گیرد، نام‌گذاری می‌کنن و برای مثال از بورس نفت یا بورس گندم در این بازارها سخن گفته می‌شود و در این بورس به طور معمول فلزات ارزشمند، محصولات پتروشیمی، کشاورزی مورد معامله قرار می‌گیرد.
بورس انرژی ایران
بازار بورس انرژی ایران فعالیت خود را از سال ۱۳۹۱ آغاز کرده است و در این بازار نیز به صورت معمول، حامل‌های انرژی و اوراق بهادار بر پایه این حامل‌های انرژی است، معامله می‌شود. از جمله هدف‌های بورس انرژی نیز تلاش برای ایجاد شفافیت در بازار، کشف قیمت دقیق حامل‌های انرژی و رفع انحصار است. هم چنین باید توجه کرد که بازار بورس انرژی به دو بازار فیزیکی و مشتقه تقسیم می‌شود و افراد حقیقی از طریق بازار مشتقه می‌توانند در این بازار اقدام به معامله کنند و معامله در بازار فیزیکی بورس انرژی برای افراد حقیقی امکان پذیر نیست و در بازار بورس در ایران به طور معمول معاملات انواع انرژی از جمله برق، محصولات شیمیایی و پتروشیمی انجام می‌شود.
بورس ارز
از نام بازار بورس ارز، مشخص است که کار خرید و فروش پول‌های خارجی در آن انجام می‌شود و لازم به تذکر است که این مدل از بورس اساسا در ایران فعال نیست، اما در کشور‌های پیشرفته این بورس فعال است. بازار بورس ارز، بازاری جهانی محسوب می‌شود که با توجه به معاملات ارزی و با توجه به نرخ ارز در کشور‌های مختلف احتمالا ارقام کلان در دستور معاملات است. بزرگ‌ترین اعضای بازار بورس ارز، بانک‌ها و موسسات مالی محسوب می‌شوند.
بورس مسکن، تازه‌ترین ارمغان بورسی کشور
بورس مسکن، جایی برای خرید و فروش املاک و مستغلات است و راه اندازی این بورس از سال ۱۳۹۹ آغاز شد و برخی کارشناسان بورس مسکن را پنجمین بورس بزرگ در ایران می‌دانند
بازار بورس کی باز است؟
ساعات کاری بازار بورس ایران از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۸:۴۵ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر است و بازار بورس ایران دور آخر هفته یعنی روز‌های پنجشنبه و جمعه و همچنین تعطیلات رسمی که در تقویم مشخص هستند را فعال نیست.
تعداد شرکت‌ها و سهامداران در بازار سهام
زمستان سال ۱۳۹۸ جمع بزرگی از شهروندان به طور ناگهانی به بازار سرمایه ایران پیوستند. دلایل بسیاری برای این مورد ذکر شده است، اما یکی از مهمترین دلایل آن را باید آزادسازی سهام عدالت برای شهروندان و صاحبان سهام عدالت دانست. به این ترتیب بود که طبق آخرین برآورد‌ها در سال ۱۴۰۰، تعداد افرادی که اکنون دارای کد بورسی هستند به بیش از ۵۵ میلیون نفر در کل کشور رسیده است که این رقم بیش از ۵۰ میلیون نفری در مقابل جمعیت ۸۵ میلیون نفری ایران، رقم بالایی محسوب می‌شود.