سهام عدالت

اقتصاد۲۴- ایرانیان نخستین بار زمانی نام سهام عدالت را شنیدند که محمود احمدی نؤاد در ایران به دفتر ریاست جمهوری رسید. زمانی که احمدی نزاد در سال ۱۳۸۴ بر روی کار آمد با توجه به تفسیر تازه‌ای که رهبری از اصل ۴۴ قانون اساسی ارائه داده بودند این رئیس دولت نیز بر همان مبنا طرحی برایس توزیع گسترده سهام شرکت‌های اصل ۴۴ بین عموم مردم ارائه داد. هدف احمدی نژاد از ارائه این سهام خاص به زعم خودش این بود که به برقراری عدالت در جامعه و کمک به اقشار فرودست کمک شود.
با این توضیح پس «سهام عدالت» را حتی شاید بتوان نوعی از یارانه نیز تعریف کرد. یارانه‌ای که این بار به شکل غیرنقدی و سهام و برای بهبود وضعیت اقشار با درآمد‌های پایین‌تر و کمتر از متوسط جامعه مورد استفاده قرار گرفته است.

ماجرای سهام عدالت از کجا شروع شد؟

به این ترتیب بود که دفتر ریاست جمهوری دوران احمدی نژاد در طرحی برای توزیع گسترده سهام شرکت‌های اصل ۴۴ با تصور برقراری عدالت در طرح سهام عدالت را ارائه داد. پس از ارائه این طرح و با موفقیت رهبری در آبان سال ۱۳۸۴ بود که اجرای اعطای سهام عدالت، از یک سال بعد یعنی آبان سال ۱۳۸۵ آغاز شد. در ابتدا برای اجرایی شدن طرح سهام عدالت «آیین‌نامه اجرایی افزایش ثروت خانوار‌های ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون براساس توزیع سهام عدالت» در ۹ بهمن ۱۳۸۴، به تصویب هیات وزیران رسید رسید.
در ادامه و با تصویب اساسنامه شرکت کارگزاری سهام عدالت در همان روز و در ابتدای امر این طرح در ۴ استان شکل اجرایی به خود گرفت. در مرحله اول واگذاری نیز این سهام عدالت به برخی از افراد تحت پوشش کمیته امداد، بهزیستی، رزمندگان بیکار فاقد شغل تخصیص یافت و برگه‌هایی به عنوان برگه سهام عدالت نیز به مشمولان طرح سهام عدالت داده شد.

ارزش اولیه برگه‌های سهام عدالت ۵۰۰ هزار تومان بود که بعد‌ها این رقم به یک میلیون تومان افزایش یافت. هم چنین بر اساس طرح قرار بود که به اقشار کم درآمد نیمی از قیمت سهام تخفیف داده و الباقی نیز طی مدت ده سال از محل سود شرکت بازپرداخت شود.

شرکت‌هایی که در سبد سهام عدالت هستند

هم چنین سبد سهام عدالت، در ابتدا به مجموعه سهام ۶۰ شرکت اطلاق می‌شد که بعدتر به دلیل آن که مجموع سود این شرکت‌ها برای تسویه ارزش سهام ۶۰ شرکت کافی نبود پس شرکت خصوصی سازی ۴۹ شرکت دیگر را نیز به این مجموعه اضافه کرد که ارزش مجموع این شرکت‌ها تقریبا حدود ۲۶ هزار میلیارد تومان در سبد سهام ارائه شده بود. کمی پس از این تغییر، اما ۱۱ شرکت به همراه بخشی از سهام شرکت دخانیات ایران از این سبد سهام حذف شد.

مشمولان سبد سهام عدالت چه کسانی بودند؟

دریافت کنندگان سهام عدالت اولویت‌های مختلفی داشتند و اولویت نخستین در پرداخت این طرح با روستانشینان و عشایر بود. کما این که باید توجه کرد که شناسایی افراد مشمول برای سهام عدالت، تا پایان سال ۱۳۹۳ ادامه داشت و تا پایان این سال تعداد مشمولان سهام عدالت به ۴۹ میلیون و ۱۳۲ هزار و ۲۵۱ نفر رسید. با این که ثبت نام و جستجو مشمولان سهام عدالت تا پایان سال ۱۳۹۳ ادامه داشت، اما هم چنان تعداد بسیاری از اقشار کم درآمد با توجه به وضعیت شغل و در آمدشان، هم چنان در دسته بندی برای دریافت سهام عدالت در طرح مجلس جای نگرفتند. اما بر اساس همین طرح مجلس بود که، شرایط ثبت نام برای جاماندگان در نهایت فراهم شد، هر چند که اجرای این ثبت نام جاماندگان تاکنون اجرایی نشده است.

جاماندگان سهام عدالت

با طرح اولیه و حتی تصحیح سهام عدالت نیز هم چنان کسی نمی‌تواند سهامدار جدید سهام عدالت باشد و در حال حاضر این سهام تنها متعلق به کسانی است که در فاصله سال‌های ۱۳۸۵ الی ۱۳۸۸ برای دریافت آن اقدام کرده اند. در زمان ثبت نام این طرح نیز تنها افرادی که جزو ۶ طبقه اول جامعه بودند، می‌توانستند برای دریافت این سهام ثبت نام کنند. هم چنین مشمولان به طور کلی علاوه بر افراد تحت حمایت کمیته و بهزیستی، افراد کم درآمد مانند فرهنگیان و یا جامعه کارمندان کشور نیز بودند.
در این میان جلساتی نیز با موضوع جاماندگان سهام عدالت بین دولت و مجلس برگزار شد. بر اساس اولویت طرح سهام عدالت، واگذاری تازه با افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی و و همه آن اشخاصی بوده است که برگه سهام عدالت دارند، اما این سهام به آنان تعلق نگرفته است و این طرح نیز از سال ۱۳۹۹ وارد روند اجرایی شد.

چگونگی و نحوه توزیع سود سهام عدالت

برای درک نوع نحوه سود سهام عدالت باید در ابتدا بار دیگر تاکید کنیم که سهام عدالت متعلق به هیچ شرکت خاصی نیست و مجموع سبد سهام، شامل درصدی از ۴۳ شرکت دولتی است و سود و زیان این ۴۳ شرکت نیز در میان همه سهامداران تقسیم می‌شود.
در این میان بنا به وظیفه تعریف شده سازمان خصوصی سازی پس از آن که سود مصوب شرکت‌ها را دریافت کند، مبلغ سود هر مشمول را محاسبه و به شماره شبای تایید شده در سامانه عدالت واریز می‌کند. هم چنین آن دسته از مشمولانی که در سامانه دارای شماره شبا نیستند، سودشان به حساب بستانکاری شان منظور می‌شود. یک بار در مهرماه سال ۱۳۹۷ فرصتی به مشمولان داده شد تا شماره شبای خود را وارد کنند و یا آن را تغییر دهند و سپس در سال ۱۴۰۰ و بهار ۱۴۰۱ بار دیگر این فرصت در اختیار مشمولان سهام عدالت برای تغییر یا اصلاح شماره شبا آنان قرار گرفت.

انواع روش آزادسازی سهام عدالت

در اردیبهشت سال ۱۳۹۹ بود که رهبر جمهوری اسلامی پس از درخواست ریاست جمهوری برای آزادسازی سهام عدالت با آن موافقت کرد و از این پس امکان آزادسازی و خرید و فروش این سهام ممکن شد چار که تا پیش از آن هیچ نوع امکان خرید و فروش بیرای این سهام وجود نداشت، و از این تاریخ به بعد سهامداران با ثبت درخواست آزادسازی سهام خود، امکان خرید و فروش آن را در بورس پیدا کردند.
هم چنین باید توجه کرد که آزادسازی سهام عدالت به دو روش زیر ممکن است.

اول، به روش مستقیم

در روش مستقیم، خود شخص سهامدار مدیریت سهم خود را بر عهده می‌گیرد و سهامداران برای انتخاب این روش می‌توانند به آدرس www.samanese.ir مراجعه کنند.

دوم، به روش غیرمستقیم

اما در روش دوم سهامدار سهام عدالت، هیچ گونه تصرفی در سهام خود ندارد و سود سهام این دسته از سهامداران نیز در زمان‌های مشخص که معمولا سالی یک بار است به حساب آنان واریز می‌شود.

چطور سهام عدالت خود را مدیریت کنیم؟

باید توجه کرد که سهامدارانی که مایل به مدیریت مستقیم سبد دارایی سهام خود هستند با مراجعه به سایت گفته شده در بالا و هم چنین وارد کردن اطلاعات شخصی می‌توانندروش‌های سهامداری خود را انتخاب کنند. در این حالت بر اساس توضیحات داده شده می‌توانند به دو روش مستقیم و غیرمستقیم سهام خود را اداره کنند و سهامدارانی که تمایلی به مدیریت سبد دارایی خود ندارند به میزان دارایی خود، سهام شرکت‌های سرمایه گذاری استانی سهام عدالت را در اختیار خواهند داشت.

چگونگی دریافت وام سهام عدالت

پس از این که اعلام شد وام سهام عدالت به دارندگان این سهام بدون نیاز به ضامن پرداخت خواهد شد، بسیاری از سهامداران برای دریافت این مدل تسهیلات بانکی ابراز تمایل کردند
بر اساس طرح ارائه شده کلیه دارندگان سهام عدالت با هر دو روش مدیریت مستقیم و غیرمستقیم می‌توانند از این نوع وام استفاده کنند و تنها آن دسته از سهامداران که پیش از این اقدام به آزاد سازی سهام عدالت خود کرده بوده اند و بخشی از سهام خود را به فروش رسانده‌اند، نمی‌توانند این تسهیلات را دریافت کنند. اکنون نیز تنها دو بانک ملی و تجارت، اما زیرساخت‌های لازم برای پرداخت این وام‌ها را دارند.