مناطق آزاد جهان

اقتصاد۲۴- منطقه یا مناطق آزاد حالا دیگر واژه پرتکراری در سیاست و اقتصاد کشور و در میان اخبار و مکالمات روزمره نیز بسیار شنیده می‌شود، اما در عین حال شاید هعنوز بسیاری هم چنان معنای دقیق ابن ترکیب را نمی‌دانند.
در ایران و جهان چندین منطقه آزاد وجود دارد که این مناطق را می‌توان از راه‌های مهم ارتباطی در گردشگری و اقتصاد و ترانزیت کالا دانست.

مناطق آزاد و به طور خاص، نواحی ویژه تجاری و صنعتی به طور معمول در خارج از مرز گمرکی که تولیداتش جهت گیری صادراتی دارند، ایجاد و برای بهره برداری آماده می‌شود و ایجاد یک منطقه آزاد، در منطقه مورد نظر می‌تواند امتیازات ویژه‌ای را برای آن منطقه جغرافیایی به همراه داشته باشد که برخی از این امتیازات می‌تواند شامل افزایش فرصت‌های اشتغال در داخل و خارج و هم چنین افزایش فرصت جذب سرمایه‌های خارجی و همین طور تسهیل شرایط برای کمک به کشور از باب ورود به بازار‌های جهانی و گسترش صادرات باشد. به همین دلیل است که گاهی با امکانات و تسهیلات قانونی سعی می‌شود که شرایط مناسب تری را برای سرمایه گذاری‌های اقتصادی و زیر بنایی به همراه حضور فعالان اقتصادی در مناطق آزاد مهیا کنند.

مکان‌های مناطق آزاد

منطقه آزاد که به آنان مناطق آزاد تجاری نیز گفته می‌شود در واقع مناطقی هستند که بیشتر در نقاط بندری کشور‌ها و گاه در نقاط مرزی زمینی و غیربندری ایجاد می‌شوند و به طور مشخص برای انجام امور و فعالیت‌های تجاری مورد استفاده هستند. مناطق آزاد از قوانین مخصوص به خود برای انجام فرایند‌های تجاری بهره می‌برند. این مناطق مشمول برخی از قوانین خاص گمرکی و مالیاتی نیستند و مدیریت این مناطق نیز به صورت ویژه است. هم چنین باید توجه کرد که برای مناطق آزاد معمولا شرایط ویژه‌ای در نظر گرفته می‌شود و به همین دلیل نیز تجارت، کسب و کار، خرید و فروش در این مناطق از مزایای بهتری برخوردار است. ایران اکنون دارای ۷ منطقه آزاد تجاری است.

آغاز پیدایش مناطق آزاد تجاری در جهان

تفکر اولیه برای ایجاد مناطق آزاد تجاری و مناطق ویژه اقتصادی در جهان به دوران پس از جنگ جهانی دوم بر می‌گردد. پس از پایان جنگ دوم جهانی تعداد کشور‌هایی که به استقلال می‌رسیدند رو به افزایش گذاشت و این کشور‌ها نیز تلاش می‌کردند تا عقب ماندگی خود را جبران کنند و به همین دلیل یکی از تلاش‌های این کشور‌های تازه به استقلال رسیده این بود که بتوانند به استقلال اقتصادیصنعتی برسند و با توجه به این که توسعه در این بحش را عومال اصلی پیشرفت خود می‌دانستند در پی راهکار‌هایی برای بهبود آن برآمدند.
از اصلی‌ترین نظریه‌ها برای توسعه اقتصادی و صنعتی، استراتژی تشویق یا توسعه صادرات بود که به عنوان سیاستی که می‌تواند توسعه اقتصادی را به ارمغان بیاورد، توصیه می‌شد. حتی موسساتی هم، چون سازمان توسعه صنعتی ملل متحد نیز این راهکار را به عنوان مسیری برای افزایش و سرعت توسعه پیشنهاد می‌کرد. بله این ترتیب بود که با افزایش اقبال به توسعه صادرات در کشورها، بحث ایجاد مناطق آزاد تولیدی و تجاری نیز مطرح شد و حتی ادعا شد که با ایجاد و تاسیس چنین مناطقی کمپانی‌های خارجی نیز انگیزه سرمایه‌گذاری در این مناطق را خواهند یافت و به تبع این سرمایه گذاری نیز، تکنولوژی جدید، اشتغال جدید و توان صادرات و ارزآوری نیز در کشور رخ خواهد داد و این روند نیز منجر به توسعه صنعتی خواهدشد.
با طرح چنین ایده‌ای بود که ایجاد مناطق آزاد در جهان در دستور کار قرار گرفت.

قدیمی‌ترین منطقه آزاد جهان در روم باستان

اما باید پذیرفت که تاریخچه بنادر آزاد در جهان به دورانی بسیار پیش از جنگ دوم جهانی باز می‌گردد و قدیمی‌ترین بندر آزاد جهان، که برای افزایش حجم داد و ستد پایه‌گذاری شد، بندر آزاد رومی‌ها واقع در جزیره دلاس در دریای اژه بود. این بندر با هدف افزایش حجم مبادلات تجاری بین مصر، یونان، سوریه، شمال آفریقا، آسیا و رم تاسیس شده بود و در این بندر نیز همه داد و ستد‌ها بدون دریافت حقوق گمرکی انجام می‌شد. پس از بندر آزاد رومی‌ها می‌توان به بنادر دیگری هم، چون بند جنوا، ونیز و جبل‌الطارق اشاره کرد که وظایفی مشابه بندر آزاد دلاس داشتند.

اما شاید نخستین منطقه آزاد را باید منطقه آزاد هامبورگ دانست که در سال ۱۸۸۸ تأسیس شد و پیشگام واقعی برای ایجاد مناطق آزاد با قوانیت مدون محسوب می‌شد. بعدتر موفقیت بندر آزاد هامبورگ، باعث ایجاد مناطق آزاد دیگر هم، چون کپنهاک در سال ۱۸۹۴، دانزیگ لهستان در سال ۱۸۹۹ و بندر‌های مالمو، هانگو، فیدم و تریست در مناطق دیگر اروپا و هم چنین بنادر، سنگاپور، هنگ‌کنگ و ماکائو در آسیا با نام بنادر آزاد شدکه همه آنان تا پیش از جنگ دوم جهانی با نام بنادر آزاد تاسیس شده بودند.

ساماندهی مناطق آزاد توسط ایالات متحده آمریکا

بالاخره، اما این ایالات متحده آمریکا بود که با تصویب لایحه مناطق آزاد برای تجارت در سال ۱۹۳۴، این مساله را به یک روند قانونی تبدیل کرد و به این ترتیب تا سال ۱۹۸۲ در این کشور ۶۸ منطقه آزاد تجاری فعال تاسیس شد و مبادلات این مناطق آزاد، حدود یک درصد از کل حجم تجارت خارجی آمریکا را شامل می‌شد.

در اروپا نیز بعد از جنگ جهانی دوم، منطقة آزاد شانون در ایرلند در سال ۱۹۵۹ ایجاد شد که این منطقه را به عنوان اولین منطقه آزاد به مفهوم امروزی آن می‌دانند چرا که برای نخستین بار کار جذب سرمایه خارجی و انتقال تکنولوژی به صورت سازمان یافته در آن شکل گرفت و البته از اهداف اصلی این منطقه آزاد تجاری را ایجاد می‌دانستند.

اما در میان کشور‌های آسیایی، هندوستان، نخستین کشوری بود که دست به ایجاد و تاسیس منطقه آزاد تجاری زد. هند در سال ۱۹۶۵منطقه آزاد کاندلا را تاسیس و بعدتر نیز ۶ منطقه دیگر را به آن افزود.
دومین کشور آسیایی که در سال ۱۹۶۸ منطقه آزاد را در آسیا تاسیس کرد، سنگاپور بود و پس از این کشور نیز فیلیپین منطقه باتان را در سال ۱۹۶۹ منطقه آزاد اعلام کرد و بعد‌ها ۶ منطقه دیگر را نیز به عنوان منطقه آزاد تجاری اعلام کرد.

پس از این دو کشور نیز نوبت به مالزی رسید که در دهه ۱۹۷۰، با تاسیس ۱۰ منطقه آزاد به این گروه بپیوندند و کمی بعدتر نیز کره به عنوان کشور پنجم در آسیا بود که در نیمه اول دهه ۱۹۷۰ دو منطقه ماسان و ایری را به عنوان مناطق آزاد ایجاد کرد. تایلند، اما در سال ۱۹۷۷ نخستین منطقه آزاد را ایجاد کرد و پس از آن بود که چین نیز برای عقب نیافتادن از این قافله در دهه ۸۰ میلادی تاسیس و ایجاد مناطق آزاد تجاری را آغاز کرد.
هدف این کشور‌ها از ایجاد مناطق آزاد، افزایش صادرات، ایجاد فرصت‌های شغلی، جلوگیری از تمرکز فعالیت‌ها در شهر‌های بزرگ، ارتقای تکنولوژی و افزایش ارتباط با اقتصاد جهانی بوده است.

مهم‌ترین مناطق آزاد در آسیا

مناطق آزاد تجاری در سراسر جهان پراکنده هستند که مهم‌ترین آن‌ها منطقه تجاری آزاد EFTA، منطقه تجاری آزاد جنوب شرقی آسیا AFTA که در سال ۱۹۶۰ تاسیس شده و منطقه تجاری آزاد آمریکای شمالی NAFTA است که شامل ایالات متحده، کانادا و مکزیک می‌باشد.

منطقه تجاری آزاد جنوب شرق آسیا AFTA است که در سال ۱۹۹۲ ایجاد شد، زمانی که کشور‌های عضو آسه آن توافق کردند تا حجم مبادلات و همکاری‌های اقتصادی را با ایجاد منطقه تجاری آزاد از اول ژانویه ۱۹۹۳ افزایش دهند.این منطقه شامل اندونزی، مالزی، تایلند، فیلیپین، سنگاپور و برونئی است.

مناطق آزاد تجاری از اهمیت خاصی برخوردار هستند، این مناطق برای آسان سازی تجارت خارجی و حذف محدودیت‌های تعرفه‌ای و افزایش حجم مبادلات تجاری و نرخ رشد اقتصادی ایجاد شده اند و به سبب این مزایا محبوبیت زیادی در بین جوامع مختلف دنیا دارند که منجر به پیمان‌های مهم تجاری بین ملت‌ها شده اند.