مسئله آب در افغانستان به سیاست گذاری دولتها در این کشور بر میگردد، اما بخشی از این مسئله نیز ژئوپلیتیک و سیاسی است. افغانستان از زمان حمله آمریکا و تا پیش از ظهور طالبان به سمت سیاستهایی برای توسعه کشور رفت. افغانستان یک کشور کوهستانی است و برف قابل توجهی در مناطق شرقی و شمالی این کشور میبارد و رودخانههایی نیز جریان پیدا میکند، بنابراین تصمیم گرفتند کشاورزی را توسعه دهند و تصمیم بر این شد که روی رودخانهها سد بزنند.
همیشه گفته شده در دیپلماسی آب، مذاکره بین دو کشور، بهترین راه حل است. اکنون اصلا راهکار این نیست که به سازمانهای بین المللی شکایت کنیم یا وارد دعوا شویم، چون سرشاخههای آب در افغانستان است و این روش به جایی نمیرسد. بهترین راه حل، گفتوگو بین دو کشور همسایه است.
سد کمالخان بر هیرمند، سد پاشدان بر هریرود، و بهتازگی سد بخشآباد بر فراهرود، پروژههایی هستند که از یک سو بهرهبرداری کامل افغانستان از منابع آبی مشترک را ممکن ساخته و از سوی دیگر، دسترسی ایران به این منابع را به شدت محدود کردهاند
سدهای افغانستان بر رودخانههای مرزی، هریرود را از جریان طبیعی محروم کردهاند؛ کاهش شدید آورد آب این رودخانه به سد دوستی، تأمین آب شرب خراسانرضوی را با بحران جدی مواجه میکند
طالبان افغانستان و حکومت پاکستان که زمانی در خفا متحدان نزدیک هم بودند، مدتی است به دشمنان هم تبدیل شدهاند. پس از حملات اخیر ارتش پاکستان به مواضع طالبان در افغانستان، وزارت دفاع طالبان مدعی شد چندین نقطه در خاک پاکستان را هدف حملات «انتقامجویانه» قرار داده است.
هریرود پس از گذر از افغانستان به مرز ایران میرسد و منبع اصلی تامین آب شرب بیش از ۲ میلیون ایرانی ساکن استان خراسان رضوی است. حالا هیئت حاکمه افغانستان جایی حوالی هرات بر روی یکی از سرشاخههای هریرود سدی به نام پاشدان ساخته و آن را آبگیری کرده است.
هبتالله آخندزاده، رهبر امارت اسلامی افغانستان براساس یک فرمان جدید، ساختن پنجرههایی که از آن زنان در آشپزخانه و یا خانه همسایه دیده میشوند را ممنوع اعلام کرده است.
در حالی که ترکیه با پروژههای خود بهویژه سدهای متعدد در نواحی مرزی به بهرهبرداری از منابع آبی پرداخته، ایران با کمبود آب و مشکلات ناشی از عدم اجرای معاهدات گذشته روبهروست. سدهای ترکیه نه تنها منابع آبی ایران را تهدید میکنند، بلکه ناتوانی ایران در اعمال نظارتهای بینالمللی و پیگیری معاهدات آبی، وضعیت را پیچیدهتر میکند. در نهایت باید گفت که آب بهعنوان یک منبع مشترک، نیازمند سیاستهای مشترک است. اما تا وقتی که ایران بهجای اقدامات فوری، به مذاکرههای بینتیجه دل خوش کرده باشد، سراب سیاستهای آبی طالبان همچنان سایه خود را بر منطقه خواهد افکند.
تغییر تدریجی در رویکرد دولتهای آسیای مرکزی در قبال افغانستان رخ داده است. در حالی که واکنشهای اولیه دولتهای آن منطقه به بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ با احتیاط همراه بود، کشورهای هم مرز افغانستان، اکنون در حال تجدید نظر در استراتژیهای خود با هدف عادی سازی روابط اقتصادی هستند. کشورهای آسیای مرکزی و همسایگان طالبان به این اجماع نظر رسیدهاند که آن گروه قوی بوده و بعید است به زودی ساقط شود.