بدعهدی اروپا در قبال ایران کی تمام می‌شود؟

اقتصاد24 - دهم مرداد پس از هفت ماه به تعویق انداختن تاریخ آغاز به کار اینستکس ، وزارت خارجه آلمان به طور رسمی اعلام کرد که « برند اربل » به عنوان رییس جدید این سازوکار فعالیت خود را شروع کرده است.

در رابطه با اربل گفته می شد که او از تجارب حرفه‌ای، تحصیلات و سوابق خوبی برخوردار بود و باتوجه به اینکه سفیر سابق آلمان در تهران بوده است که گزینه بسیار خوبی برای اداره امور سیستم مالی اروپا و ایران محسوب می شد؛ اما روز پنج شنبه روزنامه آلمانی «بیلد» مدعی شده که رییس جدید اینستکس به دلیل افشا شدن برخی از سخنانش درباره « هولوکاست » مجبور به استعفا شده است؛ این درحالی ست که تاکید وزارت خارجه آلمان براین بود که اربل گفته است بنا به دلایل شخصی نمی‌تواند ریاست این سازوکار را به عهده بگیرد.

با این حال بیش ترین گمانه زنی ها برای این استعفا حول این محور است که او به دلیل افشای گفت وگویی که با «کن جبسن» مجری یک رادیوی اینترنتی داشته و در آن درباره هولوکاست و مسائل مربوط به رژیم صهیونیستی و فلسطینیان اظهاراتی را مطرح کرده است به نوعی مجبور به کناره گیری شد.

علاوه براین پیش از این اربل در گفت وگو با نشریه اینترنتی «kenFM» تاکید کرده بود که برخلاف اسرائیل، ایران عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) بوده و علاوه بر این اسرائیل در حالی مخالف توافق هسته‌ای است که خود بمب اتم دارد، اما ایران هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و هم‌اکنون هم عضو NPT است».

او همچنین با انتقاد از آشفتگی سیاست خارجی اتحادیه اروپا این موضوع را عنوان می‌کند که با خروج آمریکا از برجام فشارهای اقتصادی شدیدی علیه تهران اعمال شده و اتحادیه اروپا اگر می‌خواهد برجام باقی بماند باید اقدام عملی انجام دهد.

آشفتگی که رییس قبلی اینستکس به آن اشاره کرده بود، موضوعیست که بارها از سوی مقامات کشورمان هم مورد انتقاد قرار گرفته است اما با استعفای او سریال بدعهدی های اروپا در قبال برجام همچنان ادامه می یابد.

طرف های اروپایی پیش‌تر هدف بلندمدت اینستکس (INSTEX) را گشایش کانال‌های اقتصادی برای کشورهای ثالثی معرفی کرده بودند که تمایل دارند با ایران تعاملات تجاری داشته باشند و مسئولان اینستکس هم با همین رویکرد طی روزهای هفته های گذشته مدعی راه‌اندازی رسمی این سازوکار مالی شده بودند، اما مقامات کشورمان بارها تاکید کرده اند که باوجود ثبت این سازوکار مالی، هیچ اقدام موثر و عملی در زمینه روابط تجاری ایران و اروپا انجام نشده است و حال استعفای اربل خود مهر تاییدی بر انتقادهای مقامات کشورمان به مسئولان اینستکس و طرف های اروپایی برجام است.

روند بدعهدی های اروپا در قبال راه اندازی سازوکار مالی بین ایران و اروپا از آنجا رقم خورد که طبق رایزنی ها و توافق های انجام شده قرار بود مبالغ حاصل از فروش نفت کشورمان وارد این سامانه شده و کشورها و شرکت‌های اروپایی هم بر مبنای این اعتبار، کالاهایی که مشمول تحریم‌های آمریکا نیستند را به ایران صادر کنند. اروپایی‌ها ابتدا وعده دادند که حداکثر ۲ ماه پس از خروج آمریکا از برجام یعنی تیرماه سال ۹۷ تعهدات خود مبنی بر تضمین فروش نفت و همچنین برقراری تبادلات مالی و بانکی تهران را اجرایی کنند، اما سه کشور اروپایی تا بهمن‌ماه سال گذشته به عناوین مختلف از عملیاتی کردن وعده های خود سرباز زدند.در نهایت پس از برگزاری کمیسیون مشترک برجام از سامانه‌ای رونمایی شد که بازهم در آن خبری از تحقق تعهدات اصلی اروپا در قبال توافق هسته ای نبود.نکته قابل توجه این است که باگذشت حدود ۷ ماه همین سازوکار ادعایی اروپایی‌ها هم هنوز اجرایی نشده است.

در حقیقت ۱۸ اردیبهشت سال گذشته ترامپ به طور یکجانبه میز مذاکره ۱ + ۵ را ترک کرد و طرف‌های اروپایی برجام هم ضمن ابراز «تأسف» از اقدام واشنگتن مدعی شدند که بهره‌مندی ایران از مزایای اقتصادی این توافق را تضمین خواهند کرد، در همین راستا در بهمن ماه سال گذشته وزرای خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان با صدور بیانیه مشترکی رسما ثبت یک کانال مالی ویژه برای تجارت با ایران یا همان اینستکس را اعلام کردند. از زمستان سال گذشته تاکنون هم نمایندگان اتحادیه اروپا و وزرای خارجه سه کشور اروپایی بارها تاریخی را برای انجام تراکنش مالی و آغاز به کار این سازو کار مطرح کردند که تحت عناوینی از جمله پیچیده بودن راه اندازی این سازوکار، اعمال محدودیت‌های آمریکا در قبال تهران و... به تاخیر افتاد. در حقیقت مجموعه این عوامل موجب شد در ایران کمتر فرد و جریانی روی اینستکس حساب باز کند.

طرف های اروپایی در حالی از عملیاتی شدن اینستکس خبر دادند که مقام‌های کشورمان معتقدهستند این سازوکار نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای تهران باشد و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد هم در همین راستا وضعیت فعلی اینستکس را به ماشین بسیار زیبایی توصیف کرد که بنزین ندارد.سخنان نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد پس از آن منتشر شد که در هفتم تیر امسال عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران و هلگا اشمید، معاون رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پس از پایان نشست سه ساعته کمیسیون مشترک برجام اعلام کردند که اینستکس عملیاتی شده است.همچنین عراقچی نهمین نشست کمیسیون مشترک برجام را گامی رو به جلو ارزیابی کرد، اما در عین حال گفت که این نشست با انتظارات ایران فاصله قابل توجهی دارد.

نکته قابل توجه این است که فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی و امور امنیتی اتحادیه اروپا روز پنجم تیرماه در جریان نشست مطبوعاتی مشترک با وزیر امور خارجه پاکستان در بروکسل گفت که سازوکار ویژه مالی بین اتحادیه اروپا و ایران در چند روز آینده عملیاتی خواهدشد.

همزمان با سخنان موگرینی سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، بهروز کمالوندی هم اعلام کرد که تولید اورانیوم ایران ۴ برابر شده و شمارش معکوس برای عبور از مرز ۳۰۰ کیلوگرم آغاز شده است. این مقام ایرانی گفته بود که «اروپایی‌ها تاکنون به تعهدات خود درباره برجام عمل نکرده‌اند و ایران در صورت عدم پاسخگویی اروپا و عدم اجرای تعهداتش در برجام، سرعت غنی‌سازی را افزایش داده و سریع‌تر خواهد کرد».

وزیر امور خارجه کشورمان هم در رابطه با تامین نشدن انتظارات تهران برای اجرایی شدن سازوکار ویژه اروپا، دهم تیرماه در مراسم روز صنعت و معدن گفت که «اینستکس اگرچه پاسخی به تعهدات اروپایی‌ها و خواست ایران نیست، اما یک ارزش استراتژیک و راهبردی دارد و آن این است که نزدیک‌ترین متحدان آمریکا در روابط اقتصادی خود در حال فاصله گرفتن از آمریکا هستند!»، با گذشت یک ماه از آخرین وعده های اروپا در قبال عمل به تعهداتی که پس از خروج آمریکا از برجام داده بود و رایزنی هایی که طرف‌های اروپایی با نمایندگان ایران در جلسه کمیسیون مشترک برجام داشتند، شاهد تغییر لحن ظریف در رابطه با اینستکس بودیم، چراکه او هم مانند رییس جمهور کشورمان بر تامین خط اعتباری اینستکس از سوی اروپا تاکید کرد.

نارضایتی ظریف از بدقولی اروپایی ها در قبال اینستکس

وزیر امور خارجه کشورمان در حاشیه جلسه هیأت دولت، درباره جلسه کمیسیون مشترک برجام و انتظارات اروپا از ایران، گفت که جلسه کمیسیون برجام، جلسه چالشی بوده است و ما مواضع خودمان را مطرح و بر ضرورت اجرای تعهدات اعضای دیگر برجام مخصوصاً کشورهای اروپایی که تعهدات مشخصی را از اردیبهشت‌ماه سال ۹۷ مطرح کردند، تاکید کردیم.

وی همچنین گفت که اروپایی‌ها تعهداتی هم در داخل خود برجام و هم پس از خروج آمریکا از برجام دادند و ما این مساله را برای آن‌ها تشریح کردیم که این تعهدات داده شده، اما اجرا نشده است. اینستکس هم یک مرحله مقدماتی بوده و هنوز عملیاتی نشده است و اگر هم عملیاتی بشود باید پول نفت وارد این سامانه شود و نباید این‌طور باشد که اینستکس وسیله‌ای برای اجرای دستورات آمریکا شود.

دیپلمات عالی رتبه کشورمان خاطر نشان کرد که اینستکس وسیله‌ای برای اجرای تعهدات اروپاست بویژه بعد از زمان خروج آمریکا از برجام؛ معلوم است که این سازوکار با موافقت آمریکا نمی‌تواند کار کند. این سامانه باید به‌عنوان یک اقدام اروپایی در نظر گرفته شود. آن‌ها باید این جرأت را به خودشان بدهند که بر اساس تعهدات‌شان عمل کنند نه براساس منویات آمریکا. این موضوعی بوده که در جلسه اول مطرح شده است. همچنین نتیجه جلسه کمیسیون مشترک برجام این بوده که اعضای کمیسیون یک بار دیگر بر تعهدات خودشان تاکید کردند و باید ببینیم که چگونه تعهدات‌شان را انجام می‌دهند.

ظریف تاکید کرد که در شرایط کنونی و تا زمانی که اقدامات لازم از سوی اروپا صورت نگرفته، حتما گام سوم جمهوری اسلامی در کاهش تعهدات برجام عملی خواهد شد. در واقع اقداماتی که تاکنون اروپا انجام داده است، هیچ تناسبی با تعهدات و توقعات‌شان نداشته است. اگر آن‌ها می‌خواهند توقعات‌شان عملی شود باید به تعهدات خود عمل کنند. فروش نفت ایران و بازگشت درآمدهای نفتی ایران از جمله تعهدات اولیه اروپا در قبال ایران است.

خواسته ظریف و سایر مقامات دولتی از اروپایی‌ها برای ورود پول نفت ایران به سامانه اینستکس در حالی انجام می شود که پیش از این آمریکا به صراحت علیه این موضوع موضع گرفته و با توجه به همگرایی حداکثری اروپا با آمریکا بعید به نظر می‌رسد که عملیاتی شود. در همین راستا در هفته گذشته وزارت خزانه‌داری آمریکا به اروپا درباره وارد کردن پول حاصل از خرید و فروش نفت ایران به کانال مالی اینستکس هشدار داد.

به نقل از برخی رسانه ها، یک مقام ارشد دولتی آمریکا اعلام کرده که وزارت خزانه‌داری این کشور در نامه‌ای به کمیته اجرایی اینستکس، نسبت به ورود پول حاصل از معاملات نفتی ایران به این کانال مالی هشدار داده است. این هشدار یک روز پس از آن اعلام شد که کمیسیون مشترک برجام در وین با برگزاری نشستی حمایت خود را از توسعه کانال مالی ایران و اروپا اعلام کرد. در حال حاضر کانال مالی مشترک ایران و اروپا موسوم به اینستکس فاقد منابع ارزی قابل توجه است و ایران از طرف‌های اروپایی خواسته است با توجه به تعهدات‌شان، امکان تزریق منابع مالی حاصل از تعاملات نفتی ایران با دیگر کشورها را فراهم کنند.

راه اندازی اینستکس لازم، اما ناکافی

چندی پیش سفیر سوئد در روسیه اعلام کرد که کشورش قصد دارد به سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران موسوم به «اینستکس» بپیوندد و برخی دیگر از کشورهای اروپایی مانند اسلوونی هم پیش‌تر در این زمینه اظهار تمایل کرده بودند. با وجود این اعلام آمادگی و ادعاها، این سازوکار مالی با مسئله مهمی تحت عنوان تامین خط اعتباری روبروست و از مجموع تمام حمایت‌ها و بیانیه‌های اتحادیه اروپا اعتباری چند میلیونی برای این سازوکار در نظر گرفته شده است.

اینکه چرا برقراری چنین سازوکاری مالی به تامین اعتباری طرف‌های برجامی نیاز دارد، به کم کاری آن‌ها در برقراری روابط بانکی ایران با بانک‌های بین المللی و دریافت پول خرید نفت ما بازمی گردد چراکه بنابر ادعای آن‌ها هدف بلندمدت این سازوکار مالی، گشایش کانال‌های اقتصادی برای کشورهای ثالثی است که تمایل به تجارت با ایران را دارند. آلمان، فرانسه و انگلیس طی هفته های گذشته نیز مدعی راه‌اندازی رسمی این سازوکار مالی شدند، اما بر اساس گفته مقامات کشورمان، با گذشت چند ماه از ثبت این سازوکار مالی، هیچ اقدام موثر و عملی در زمینه روابط تجاری ایران و اروپا صورت نگرفته است.

کم کاری اروپا در ماه‌های گذشته و اجرایی نشدن اینستکس بارها مورد انتقاد مقامات رسمی کشورمان قرار گرفته است، عراقچی هم در همین راستا تاکید کرد که اگر اروپایی‌ها از طریق اینستکس یا غیر از آن توانسته بودند خواسته‌های ما را برآورده کنند، طبیعتا ما در این نقطه قرار نداشتیم، همچنین سخنگوی وزارت خارجه هم در این رابطه گفت که کسی در دولت به اینستکس اروپا امید نبسته، اما راهش را هم نبستیم. او بر باز بودن مسیر تاکید کرده و خاطرنشان می کند که اینستکس را کافی نمی‌دانیم، بلکه این سازوکار را مقدمه اجرای تعهدات ۱۱ گانه اروپایی‌ها می‌دانیم که تاکنون به آن‌ها عمل نکرده‌اند.

ایران پس از یک سال خویشتنداری و سیاست صبر راهبردی ۱۸ اردیبهشت ماه امسال و در سالروز خروج‌آمریکا از برجام اعلام کرد تعهدات برجامی خود را در قالب این توافق کاهش خواهد داد. این در حالی است که ایران پس از یک ضرب الاجل ۶۰ روزه گام دوم خود را در راستای کاهش تعهدات برجامی اش برداشت و همین امر زمینه ساز تحرک دیپلماتیک حول این مسئله شد.

در آخر باید گفت که اروپا بارها قول داد تا به وعده هایش عمل کنداما تاکنون در حد حرف و هم وزن همان وعده‌های روی کاغذ در برجام باقی مانده است.

منبع: باشگاه خبرنگاران