چرا اشتغال در مناطق آزاد مهم است و باید به آن بها داد؟

ساجده رحیمی، اقتصاد۲۴- امروزه کشور‌های مختلف با توجه به ویژگی‌های مناطق آزاد تجاری و اهداف تشکیل آن‌ها مانند توسعه اقتصاد ملی، جذب سرمایه‌های خارجی، استفاده از برتری‌های نسبی، ایجاد فرصت‌های شغلی، تربیت نیروی انسانی و... اقدام به تأسیس و گسترش این مناطق می‌کنند. در حقیقت مناطق آزاد در سراسر جهان یکی از مؤثرترین و مهم‌ترین ابزار‌های توسعه، رشد و سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند که در راستای توسعه اقتصادی می‌توانند منجر به توسعه فرهنگی نیز بشوند.

کارشناسان معتقدند مناطق آزاد یکی از راه‌حل‌های مطمئن برای کشور‌های درحال‌توسعه‌ای هستند که جهت آزمایش تجارت باز و پیوستن به تجارت جهانی مناسب‌اند. این مناطق به‌عنوان آزمایشگاه و نقطه آغازین حرکت کشور‌های موفق جهان در عرصه جذب سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی مطرح هستند.

به گفته برخی منابع در حال حاضر ۱۰۰ اقتصاد درحال‌توسعه و در حال گذار، از مناطق آزاد برای عرضه کالا‌ها و خدمات به بازار‌های جهانی و بهره‌مندی از مزایای آن از این مناطق استفاده می‌کنند. توجیه همه آن‌ها این است که برای کمک به کاهش بیکاری و به دست آوردن درآمد ارزی وجود آن‌ها لازم است. بنابراین در اکثر مناطق آزاد جهان موضوع اشتغال مسئله مهمی است.

طبق تعریف سازمان بین‌المللی کار، مناطق آزاد مناطقی هستند که سبب جذب سرمایه، افزایش استخدام و افزایش صادرات و تبادلات ارزی می‌شوند. ماده ۱ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1372/06/21 مجلس شورای اسلامی نیز اهداف تشکیل مناطق آزاد تجاری – صنعتی را سرمایه‌گذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازار‌های جهانی و منطقه‌ای، تولید و صادرات کالا‌های صنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی بیان کرده است.

به عبارتی یکی از مهم‌ترین اهداف تأسیس مناطق آزاد در ایران محرومیت‌زدایی و مواجهه با فقر فراگیر بوده است. با همین تفکر سه منطقه آزاد کیش، قشم و چابهار به‌عنوان مناطق آزاد ایران انتخاب شدند، اما این مناطق چقدر به این هدفشان نزدیک شده اند؟ موانع رسیدن به این هدف چیست؟

هرچند ممکن است مناطق آزاد در ایران به‌طور ۱۰۰ درصد به اهداف خود نرسیده باشند، اما یکی از مزایایی که مناطق آزاد ایران به آن دست پیدا کرده‌اند، ایجاد اشتغال برای گروه‌های آسیب‌دیده و محروم است. علاوه بر آن ایجاد اشتغال برای زنان نیز از موارد مهمی بوده که توانسته تا حد زیادی از مشکلات اجتماعی بیشتر به‌خصوص برای زنان سرپرست خانوار جلوگیری کند.

در میان مناطق آزاد جهان، مناطق آزاد چین و به خصوص منطقه آزاد شانگهای اهمیت زیادی به مسئله اشتغال داده است. به‌طورکلی چین با توجه ویژه به فاصله تأسیس مناطق آزاد خود، نشان داد که مسئولان با تفکر ارزیاب جلو می‌روند و اهدافی تدوین‌ شده برای توسعه این مناطق موازی با اهداف ملی دارند و با بررسی نقاط ضعف در مناطق قدیمی‌تر، اقدام به ایجاد مناطق جدید کردند.

کشور موریس نیز یکی از نمونه‌های موفق با پشتوانه تئوریک راهبرد توسعه صادرات است. در میان کشور‌هایی که اقدام به ایجاد مناطق پردازش صادرات کرده‌اند موریس بالاترین نسبت اشتغال ایجادشده به‌کل اشتغال را داراست.

سنگاپور نیز یکی دیگر از کشور‌هایی است که با پیگیری ایجاد مناطق آزاد در تلاش برای ایجاد اشتغال کامل بود و دولت سنگاپور معتقد بود که اگر برنامه‌ای برای تربیت نیروی انسانی کارآمد و متخصص تدوین نشود، دستیابی به موفقیت امکان‌پذیر نخواهد بود.

با توجه به این نمونه‌های جهانی، متوجه می‌شویم که موضوع اشتغال در مناطق آزاد بسیار مهم است و از آن مهمتر برنامه ریزی برای تربیت نیروی متخصص جهت کار در حوزه‌های مختلف این مناطق است و برای از دست نرفتن این نیروی کار باید به چند نکته توجه کرد؛ اول اینکه برای افزایش اشتغال در این مناطق باید برنامه‌هایی مستحکم‌تر و واقعی‌تر در نظر گرفت، زیرا ازآنجایی‌که مناطق آزاد ایران عموماً در مناطق مرزی و یا در جوار مناطق محروم هستند، چیزی که موجب پایبندی افراد محلی به وجود مناطق آزاد می‌شود، اشتغال جوانان و نیرو‌های فعال است بنابراین استفاده از نیرو‌های فعال و جویای کار محلی را نباید قربانی دستیابی به نیروی کار ارزان کرد. همچنین باید توجه کرد که اگر اشتغال در مناطق آزاد موجب تقویت حس هویت ملی افراد شود، با قدرت بیشتری می‌توان اهداف مناطق آزاد را پیش گرفت و باور مردم محلی به رسیدن به توسعه اقتصادی نقش مهمی را ایفا خواهد کرد.

یکی از نقاط قوت در مناطق آزاد این است که مقررات کار در مناطق آزاد تابع قانون کار کشور نیست، بلکه طبق آیین‌نامه‌ای است که هماهنگ با مقررات و ضوابط سازمان بین‌المللی کار تهیه‌ شده است، لذا این نکته نیز می‌تواند به جذب بیشتر نیروی کار از سراسر کشور و جلوگیری از مهاجرت شغلی جوانان ایرانی به مناطق آزاد نزدیک ایران منجر شود. مناطق آزاد دبی و جبل علی مدت مدیدی است برای جذب جوانان جویای کار دست به ایجاد جذابیت‌های شغلی زده‌اند، بنابراین باید زودتر چاره‌ای اندیشید تا فرصت‌ها از دست نرود.