رستگاری دولت با کیف پول شستا

اقتصاد۲۴- حجم سنگین شستا تنها شاخصه‌ای نیست که این عرضه را به یک واگذاری خاص تبدیل کرده بلکه از زمان اعلام تصمیم نهایی برای عرضه اولیه، حواشی زیادی میان سهامداران و حتی افراد خارج از بورس در مورد این نماد شکل گرفته است. از انتشار غیرقانونی آگهی عرضه در نیمه‌شب سه‌شنبه تا اظهارات انتقادی برخی کارشناسان در مورد نحوه عرضه این سهم شستا را بر سر زبان‌ها انداخته است. عرضه شستا به اندازه‌ای مهم است که توانست معاملات دو روز بازار را بر هم بزند و اغلب سهم‌هایی که تا یکشنبه در صف خرید بودند را به صف فروش بکشاند. با توجه به سابقه مشی تعزیراتی دولت روحانی و عدم اعتقاد اساسی به قواعد بازار، عرضه‌های بزرگ دولتی را فریب می‌دانند و همچنان معتقدند باید مراقب انگیزه‌های پنهان دولت بود.
یکی از سیاست‌های اصلی دولت در حوزه مالی تشویق و ترغیب مردم به سرمایه‌گذاری در بورس بوده است. این سیاست برای دولت چند فایده دارد، جذب پول در بورس هم نقدینگی شرکت‌ها را تامین می‌کند و هم تا حدی در جلوگیری از انفجار قیمت ارز و طلا اثربخش است.

 

در کنار این فواید دولت با عرضه سهام خود در بورس می‌تواند کسری بودجه را تامین کند. با این وجود چه اتفاقی در وضعیت تامین مالی دولت رخ داده است؟ واضح است که دولت روحانی تصمیم گرفته تا قبل از اینکه در اثر تحریم و کاهش قیمت نفت به طور کامل اعلام ورشکستگی کند ثروت خود را در بورس حراج کند. این سیاست به نوعی آینده‌فروشی و تن دادن به سیاست‌هایی محسوب می‌شود که تاکنون دولت از آن‌ها پرهیز می‌کرد.

بخش عمده خصوصی‌سازی‌های دولت پس از تصویب اصل ۴۴ قانون اساسی به نوعی خصولتی‌سازی و واگذاری‌هایی بوده که در کمتر موردی عاری از فساد و رانت بوده است. حالا هم چیزی جز ورشکستی کامل باعث عرضه سهام در بورس نشده است. دولت به غیر از عرضه‌های بزرگی که در شرکت‌های زیرمجموعه خود برنامه‌ریزی کرده، قرار است عرضه‌های دیگری را در قالب صندوق‌های قابل معامله روانه بورس کند.

 

این اقدامات در مجموع به نفع اقتصاد ایران تمام می‌شود چرا که عرضه بورسی شفاف و سالم است، اما نکته ناامید‌کننده این است که دولت حالا که به ورشکستگی رسیده و قادر به تامین هزینه‌های اولیه خود هم نیست به این کار تن داده است. حواشی روز‌های اخیر از همین جا شروع می‌شود، برخی از کارشناسان نسبت به انگیزه‌های دولت از عرضه‌های سنگین اظهار نگرانی می‌کنند؛ نگرانی‌هایی که با نفوذ انکارناپذیر دولت در ساختار نهاد ناظر معاملات بورس چندان هم غیرمنطقی نیست. منتقدان می‌گویند دولت برای تامین مالی خود به جیب سهامداران چشم دوخته و واگذاری‌های اخیر ریشه در اعتقاد بنیادین به خصوصی‌سازی ندارد.

 

---

بیشتر بخوانید: چرا عرضه اولیه شستا مهم است؟

یکی از نگرانی‌ها در مورد عرضه شستا خالی کردن سهام در قله‌های قیمتی و متضرر شدن مردم در اثر این اقدام است. این نگرانی حتی باعث شده عده‌ای از سهامداران در کمال ناباوری به عرضه اولیه شستا تمایلی نشان ندهند. یکی از روش‌های بررسی این ادعا محاسبه ارزش ذاتی شستاست. با وجود اینکه قیمت ۱۲۰۰ تومانی عرضه صباتامین (وابسته به تامین اجتماعی) در سقف ارزش ذاتی چندان نشان‌دهنده حسن‌نیت سازمان تامین اجتماعی نبود، اما تحلیلگران می‌گویند شستا با قیمت خوبی عرضه شده است. بر اساس سنت عرضه‌های اولیه برای ایجاد جذابیت با ۷۰ درصد قیمت ذاتی عرضه می‌شوند. با وجود اینکه صباتامین در آزمون قیمت منصفانه مردود شد، اما به نظر می‌رسد شستا با قیمت ارزنده‌ای عرضه شده است. در عرضه این نماد هشت میلیارد سهم با قیمت هر سهم حداقل ۸۵۰ و حداکثر ۸۶۰ تومان فروخته می‌شود.

برآورد خالص ارزش دارایی‌های هر سهم شستا بیش از ۱۲۴۸ تومان بود که با قیمت عرضه اولیه ۸۶۰ تومانی هر سهم، خیال اکثر کارشناسان و فعالان از کشف قیمت مناسب و منطقی راحت شد. قیمت‌گذاری عرضه اولیه ۱۰ درصد از سهام شستا با (۷/۶ میلیارد سهم برای عموم و ۳/۱ میلیارد سهم برای صندوق‌ها) با وجود اینکه تا نیمه‌شب طول کشید و در نهایت در وقت غیرقانونی اعلام شد توسط کارشناسان ارزنده ارزیابی شده است.

قبل از مشخص شدن قیمت ۸۵۰ تا ۸۶۰ تومانی هر سهم شستا، گمانه‌زنی‌هایی در مورد قیمت حدود هزار تومانی و حتی بیشتر مطرح بود و عده‌ای از کارشناسان نگران بودند که شاید دولت به دلیل نیاز مبرم به نقدینگی، اقدام به گران‌فروشی بزرگ‌ترین هلدینگ چند‌رشته‌ایی کند، اما با اصرار‌های کارشناسی مسوولان بورس و همچنین همراهی متولیان شستا این نگرانی برطرف شد و بسیاری از فعالان از قیمت حداکثر ۸۶۰ تومانی هر سهم ابراز رضایت کردند تا وعده محمد رضوانی‌فر مبنی بر واگذاری شیرین شستا محقق شود.

در این میان، بررسی ارزشگذاری سهام این ابرهلدینگ از ارزش ۸۷ شرکت بورسی و ۱۰۵ شرکت غیر بورسی توسط تامین سرمایه تمدن و تا ۲۳ فروردین نشان می‌دهد خالص ارزش دارایی‌های شستا بالغ بر ۸/۹۹ هزار میلیارد تومان و خالص هر سهم ۱۲ هزار و ۴۸۴ ریال برآورد شده که قیمت ۸۶۰ تومانی هر سهم برای عرضه اولیه معادل حدود ۷۰ درصد خالص ارزش دارایی‌ها (NAV) است.
این رقم منتج از بهای تمام‌شده ۴/۷ و ۳/۲ هزار میلیارد تومانی بهای تمام شده ۱۸۷ شرکت بورسی و غیربورسی و ارزش روز کل ۹/۶۹ و ۴/۲۷ هزار میلیارد تومانی است.

حالا باید دید تامین اجتماعی برای این درآمد بیش از ۶۸۰۰ میلیارد تومانی که در واقع سرمایه کارگران و بازنشستگان است چه خوابی دیده است. این سازمان که با قیمت‌گذاری ۱۲۰۰ تومانی صبا تامین و فروش بی‌سابقه ۵۵ میلیون سهم در روز دوم عرضه اولیه سابقه خوبی در اذهان سهامداران ندارد حاصل از فروش شستا را صرف سرمایه‌گذاری مجدد کند، اما بسیاری همچنان می‌گویند دولت روحانی با این عرضه‌ها قصد تامین خرج یومیه دولت را دارد. البته مدیرعامل شستا روز گذشته به بخشی از این ابهامات پاسخ داد.

 

او اطمینان داده است که منابع واگذاری متعلق به شستاست نه دولت. مدیرعامل شستا با اشاره به منابع حاصل از عرضه این سهام گفت: منابع حاصله قرار نیست به کسی به غیر از کارگران برسد و به طور قطع این منابع برای تامین اجتماعی است و باید صرف توسعه سرمایه‌گذاری‌ها و ارتقای کیفیت و کمیت خدمات به بیمه‌شدگان تامین اجتماعی شود.

محمد رضوانی‌فر در نشست خبری در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه منابع شستا متعلق به کارگران است و این حق‌الناس نباید در بورس برای عموم عرضه شود، اظهار داشت: ما دارای سرمایه بین‌نسلی هستیم که باید این دارایی را به بهترین نحو ارتقا دهیم و تهدید‌های متصور شده برای آن را از بین ببریم.

وی با تاکید بر اینکه دارایی‌های شستا باید در ساختار شفاف قرار بگیرد تا پاسخگویی نسبت به این شفافیت افزایش یابد، اظهار داشت: باید تصمیم بگیریم نسبت به حفظ و ارتقای این دارایی بین‌نسلی اقدام کنیم یا اینکه این دارایی را در گوشه‌ای بگذاریم تا بعضا تصمیمات سیاسی و غیراصولی برای این دارایی‌ها اتخاذ شود. مدیرعامل شستا با بیان اینکه این دارایی بین‌نسلی باید به شفاف‌ترین شکل ممکن اداره شود و بازدهی اقتصادی آ‌ن افزایش یابد، گفت: نباید اجازه دهیم فرصت سرمایه‌گذاری در بورس از دست برود.

وی تاکید کرد: اگر نتوانیم برای این دارایی ارزش‌افزوده ایجاد کنیم معنی آن مرگ است. رضوانی‌فر با اشاره به منابع حاصل از عرضه این سهام گفت: منابع حاصله قرار نیست به کسی به غیر از کارگران برسد و به طور قطع این منابع برای تامین اجتماعی است و باید صرف توسعه سرمایه‌گذاری‌ها و ارتقای کیفیت و کمیت خدمات به بیمه‌شدگان تامین اجتماعی شود.

مدیرعامل شستا گفت عرضه سهام باعث می‌شود ارزش این دارایی واقعی شود و منابع حاصله از آن هم به ارتقای شفافیت مجموعه کمک کند. در این میان این نگرانی وجود دارد که این منابع چگونه باید استفاده شود که به طور قطع به خود بدنه سازمان تامین اجتماعی می‌رسد و ذی‌نفعان این مجموعه مالک این درآمد‌ها هستند.

وی در پاسخ به سوال دیگر مبنی بر اینکه چرا سازوکاری اتخاذ نشد که سهام فقط بین کارگران عرضه شود، گفت: این موضوع مسائل حقوقی به دنبال دارد چراکه این دارایی یک مال مشاع است و هم بیمه‌شدگان قبلی صاحب این دارایی‌ها هستند و هم اینکه افرادی که در حال حاضر حق بیمه می‌پردازند.

رضوانی‌فر با بیان اینکه فردا تمام سهامی که عرضه می‌شود متعلق به نماد تامین اجتماعی است، اظهار داشت: درآمد حاصله صرف ارتقای کیفیت و کمیت خدمات به بازنشستگان و مستمری‌بگیران خواهد شد و قطعا این عرضه به اصلاح پرتفوی مجموعه و سرمایه‌گذاری‌های مجدد کمک خواهد کرد.

مدیرعامل شستا با تاکید بر اینکه منابع حاصل از این عرضه هیچ ارتباطی به دولت ندارد و در قالب ETF‌ها نخواهد بود، گفت: هشت درصد از این سهام فردا برای عموم عرضه می‌شود و دو درصد هم روز شنبه برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری عرضه خواهد شد. آنچه که فردا عرضه خواهد شد به عموم مردم تعلق خواهد گرفت، اما برنامه‌هایی هم برای عرضه سهام بین کارگران و ذی‌نفعان داریم. با وجود این اظهارات برخی کارشناسان با توجه به سابقه رفتار تعزیراتی دولت روحانی و عدم اعتقاد او به خصوصی‌سازی عرضه‌های بزرگ دولتی را فریب می‌دانند و همچنان معتقدند باید مراقب انگیزه‌های پنهان دولت بود.

در همین حال کارشناسان می‌گویند انگیزه واگذاری سهام اموال دولتی صرفا خصوصی‌سازی نیست بلکه تامین درآمد برای دولت هم است. پیش از این فرهاد دژپسند وزیر امور اقتصادی و دارایی اعلام کرد که در آینده نزدیک، سهام دولت در تعداد ۹ شرکت دولتی در رسته‌های انرژی (پالایشگاه و پتروشیمی)، مالی (بانک‌ها و بیمه‌ها) و صنایع فلزی و معدنی در بورس عرضه خواهند شد. طبق گفته وی در این مرحله از واگذاری، تصمیم بر این است که به صورت فراگیر این سهام‌ها را عرضه کنیم تا همه مردم با اعمال تخفیف‌هایی (در مرحله اول و فقط برای یک‌بار) در دو گروه ۲۰ و ۲۵ درصدی با سقف خرید دو میلیون تومان به ازای هر نفر بتوانند سهام عرضه‌شده را خریداری کنند.

دژپسند در پاسخ به اینکه چه مقدار درآمدزایی از واگذاری شرکت‌های دولتی خواهیم داشت، این‌گونه توضیح داده که هدف عمده در این زمینه، انتقال مالکیت و مردمی کردن اقتصاد است که برآورد‌ها نشان‌دهنده این است که از این طریق حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برای بودجه تامین مالی داشته باشیم.

طبق اعلام وزیر اقتصاد، دوره فراخوان تا عرضه ۱۰ روز است و گروه گروه این اتفاق رخ می‌دهد و تلاش بر این است که ۱۵ اردیبهشت اولین فراخوان واگذاری شرکت‌های دولتی باشد. همچنین مرحله دوم عرضه شرکت‌هایی هستند که بورسی نیستند و وارد بورس می‌شوند. وی در مورد تاثیر واگذاری شرکت‌های دولتی بر بورس نیز معتقد است که این امر عمق بازار بورس را افزایش می‌دهد و شاخص بازار سرمایه صرفا منعکس‌کننده تحولات بازار نیست، بلکه تحولات اقتصاد کشور نیز بر آن اثر دارد.

کارشناسان در واکنش به این سیاست‌های دولت واکنش‌های متفاوتی نشان دادند. به عنوان مثال کامران ندری، کارشناس اقتصادی در گفتگو با ایسنا گفته است: دولت نباید بنگاه‌داری کند و دخالت دولت در امور بنگا‌ها به ضرر آن‌ها تمام می‌شود. همچنین باید نهاد‌های کنترلی که بر بنگاه‌ها و بازار‌ها نظارت می‌کنند، وجود داشته باشند. اگر با این واگذاری‌ها تصدی‌گری دولتی کاهش پیدا کند، امر درستی است، اما باید زیرساخت‌های لازم برای کنترل و نظارت بر بازار‌ها وجود داشته باشد.

او با بیان اینکه خصوصی‌سازی در اقتصاد قابل قبول است که با ایجاد زیرساخت‌ها مطمئن شوید که انگیزه‌های خصوصی‌سازی در راستای منافع اجتماعی قرار داشته باشد، گفت: اکنون مساله دولت خصوصی‌سازی نیست، بلکه کسری بودجه است که واگذاری سهام شرکت‌های دولتی راهی برای جبران کسری بودجه دولت است.
در ادامه این اقتصاددان توضیح داد: دستورات تسریع‌کننده در این زمینه، الزامی برای مدیران است تا زودتر این سهام‌ها را واگذار کنند. عملکرد مدیران دولتی در واگذاری سهام شرکت‌های تابعه خود مناسب نبوده و شاید این دستورات تکلیفی برای مدیران دولتی باشد تا سهام خود را هر چه سریع‌تر عرضه کنند.

یک تحلیلگر دیگر نیز گفت: شستا یک مجموعه چندرشته‌ای است که با توجه به شرکت‌های متنوع زیرمجموعه‌اش، سهام آن پتانسیل زیادی برای رشد دارد. به دلیل تنوع شرکت‌ها و رشته‌های صنعتی که شستا در آن فعال است با نوسان در یک حوزه صنعتی، آسیب نمی‌بیند. محمدرضا مظفری در خصوص عرضه اولیه شستا در بورس گفت: بازار سرمایه در دو سه سال گذشته و با مدیریت شاپور محمدی از عمق بسیاری برخوردار شد. همچنین فرهنگ‌سازی مناسبی برای بورس صورت گرفت. در گذشته وقتی عرضه اولیه صورت می‌گرفت حدود ۱۰۰ هزار نفر خرید می‌کردند، اما الان شاهدیم که نزدیک به دو میلیون نفر از عرضه‌های اولیه استقبال می‌کنند. این اتفاق نشان می‌دهد که بازار سرمایه، بزرگ شده است.

مظفری اظهار داشت: در یک بازار بزرگ باید غول‌های بزرگ حضور داشته باشند. با وجود رشد بازار سرمایه این بازار هنوز کشش دارد. با توجه به حرکت نقدینگی به سوی بورس و همه‌گیر شدن بورس و روند مثبتی که وجود دارد، اکنون بهترین زمان برای حضور غول‌های بزرگی مانند شستا است. اکنون با توجه به کشش و وجود نقدینگی سرگردان، باید حضور شستا را به فال‌نیک گرفت.

این تحلیلگر بازار سرمایه ادامه داد: شستا یک مجموعه چندرشته‌ای است که با توجه به شرکت‌های متنوع زیرمجموعه‌اش، سهام آن پتانسیل زیادی برای رشد دارد. به دلیل تنوع شرکت‌ها و رشته‌های صنعتی که شستا در آن فعال است، با نوسان در یک حوزه صنعتی، آسیب نمی‌بیند. مظفری افزود: شستا یکی از جذاب‌ترین و پرپتانسیل‌ترین سهم‌های بازار است به خصوص برای کسانی که نگاه میان‌مدت یا بلندمدت داشته باشند.
در نهایت شستا ثبت‌سفارش شستا قرار است از ساعت۱۰:۳۰ صبح امروز آغاز شود. این شرکت در سال ۱۳۹۸ عرضه اولیه هشت شرکت زیرمجموعه‌اش را به بورس و فرابورس سپرد که از نظر تعدادی، ۳۵ درصد عرضه‌های اولیه و از نظر ارزش ریالی، ۳۸ درصد ارزش عرضه‌های اولیه سال ۱۳۹۸ در بورس را به خود اختصاص داد.