منطقه ویژه اقتصادی دوغارون؛ نبض تجارت ایران و افغانستان/ غفلت از شاهراه اقتصاد ایران در شرایط تحریم

اقتصاد۲۴ - منطقه ویژه اقتصادی دوغارون، نقش مهمی در تجارت با افغانستان دارد. این منطقه در فاصله ۱۸ کیلومتری شهر تایباد خراسان رضوی و در نقطه صفر مرزی قرار دارد که از سال ۸۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. این پل ارتباطی با کشورهای آسیای میانه در زمینی به مساحت ۸۷۰۰ هکتار واقع است. یکی از نقاط مثبت منطقه ویژه اقتصادی دوغارون نزدیک بودن آن به شهر هرات افغانستان دومین بازار اقتصادی این کشور است که ۱۲۰ کیلومتر با دوغارون فاصله دارد.

شاهراه اقتصاد کشور در شرایط تحریم

افغانستان با توجه به وجود ۹۴۵ کیلومتر مرز مشترک، فرهنگ مشترک و هزینه‌های زیاد انجام شده از سوی ایران در این کشور، یک هدف مهم برای تجارت است. از سوی دیگر عضویت افغانستان در سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای از جمله سازمان‌هایی مانند سازمان همکاری‌های منطقه‌ای (اکو)، سازمان تجارت جهانی، یونسکو، بانک اکتشافات اسلامی، سازمان کنفراس اسلامی، صندوق بین‌المللی پول، بانک توسعه آسیایی، سازمان کشورهای غیر‌متعهد، طرح کلمبو، کمیسیون اقتصادی و اجتماعی ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه آرام برای فعالان اقتصادی از اهمیت زیادی برخوردار است. ایران طی این سال‌ها توانست از موقعیت برخورد سیاسی پاکستان و افغانستان و در نتیجه کاهش مبادلات تجاری‌اش با پاکستان، وضعیت مناسب‌تری نسبت به سال‌های گذشته در بازار افغانستان پیدا کند.  

حدوداً نیمی از کالاهای وارداتی افغانستان در اختیار ایران است و منطقه ویژه اقتصادی دوغارون بخشی از موقعیت ژئوپلتیکی مناسب برای صادرات ایران به افغانستان را دارا است. در واقع صادرات ۳ میلیارد دلاری کالاهای ایرانی به افغانستان در حالی است که حجم واردات کالا به این کشور در هر سال حدود ۶ تا ۷ میلیارد دلار است. از این میان سالانه افزون بر یک و نیم میلیون تن انواع کالا به ارزش افزون بر ۲ میلیارد دلار از منطقه ویژه اقتصادی دوغارون به سمت افغانستان و بازارهای هدف این کشور صادر می‌شود که این امر هم نشان از علاقه‌مندی بازارهای افغانستانی نسبت به کالاهای ایرانی و هم نشان از سهم بالای دوغارون در تجارت با افغانستان دارد.

بیشتر بخوانید: بستر سرمایه‌گذاری در دوغارون خراسان رضوی فراهم شده است

مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی دوغارون درباره میزان صادرات در شش ماه نخست امسال گفته است: در ۶ ماهه نخست امسال، ۷۱۹ هزار و ۴۳۹ تُن انواع کالا از این کانون اقتصادی به افغانستان صادر شد. ارزش این میزان کالا یک میلیارد و ۱۶۳میلیون دلار برآورد شده که نسبت به بازه زمانی سال گذشته ۳۳درصد افزایش داشته است. این در حالی است که در همین مدت ۲۹۹۲ تُن انواع کالا به ارزش ۲ میلیون و ۵۷۵ هزار دلار واردات از فغانستان به منطقه ویژه اقتصادی دوغارون بوده است.

مرز دوغارون در عین حال نیز یکی از شاهراه‌های اقتصاد کشور در شرایط تحریم است. این معبر مرزی حتی در اوایل شیوع کرونا در اسفند و فروردین ماه نیز بسته نشد و با وجود اقداماتی چون کنترل رفت و آمد و ضدعفونی معابر و اماکن همچنان به تجارت ادامه داد. اکنون می‌دانیم که باید با استفاده از فرصت و زمینه فراهم شده و با یک استراتژی دقیق، درصدد حضور بیشتر در بازار افغانستان باشیم. در باب اهمیت این معبر مرزی باید یادآوری کرد که روزانه ۵۰۰ دستگاه کامیون ایرانی و خارجی حامل انواع بار در این کانون اقتصادی تردد می‌کنند.

طرح جامع منطقه ویژه اقتصادی دوغارون

در همین راستا مسئولان منطقه ویژه اقتصادی دوغارون در صدد بالا بردن زیرساخت‌ها در این منطقه برای ارتقای تجارت ایران به افغانستان هستند. حل مشکلات این پل ارتباطی با کشورهای آسیای میانه در این روزها مورد توجه قرار گرفته است و چندی پیش طرح جامع منطقه ویژه اقتصادی دوغارون تایباد در شرق خراسان رضوی در شورای پژوهشی دبیرخانه عالی مناطق ویژه و اقتصادی کشور به تصویب رسید. با اجرایی شدن و آغاز عملیات ساخت و ساز فاز یک منطقه ویژه اقتصادی دوغارون و استفاده از ظرفیت های بخش خصوصی این منطقه به یکی از بزرگترین منابع اقتصادی در شرق کشور تبدیل خواهد شد. در فاز اول این طرح پس از آماده سازی زمین به متقاضیان واگذار خواهد شد که برنامه هایی همچون صنایع خرد و کوچک، اداری و خدماتی و قسمت های مختلف مورد نیاز در نظر گرفته خواهد شد. محمد رستمی درباره هزینه اجرای طرح می‌گوید: حجم کل سرمایه گذاری در هشت هزار و ۷۰۰ هکتار زمین منطقه ویژه اقتصادی دوغارون افزون بر ۲۷ هزار میلیارد ریال برآورد شده که در فاز یک این طرح بیش از سه هزار میلیارد ریال هزینه خواهد شد.

موقعیت ویژه برای افغانستان

این منطقه برای افغانستان نیز موقعیت ویژه و استراتژیکی دارد و همواره مقامات افغان به معبر مرزی دوغارون توجه داشته‌اند. منطقه ویژه اقتصادی دوغارون در نقطه صفر مرزی با جمهوری اسلامی افغانستان قرار داشته و در حال حاضر مهمترین مرز صادراتی جمهوری اسلامی ایران و مهمترین مرز زمینی کشور افغانستان برای ارتباط با دنیای خارج، به خصوص اروپا و کشورهای حوزه خلیج فارس  و یکی از مهمترین معبرها در مسیرهای ترانزیتی مهم جهان از جمله کریدور حمل و نقل بین المللی شمال _ جنوب، کریدور حمل و نقل اروپا _ قفقاز _ آسیا (تراسیکا)، کریدور ۱۶۰۰۰ کیلومتری جاده ابریشم و کریدور ریلی تار و بزرگراه آسیایی است.

گمرک دوغارون با بیش از صد سال قدمت تاریخی به عنوان دروازه اصلی مبادلات تجاری با افغانستان، بر اهمیت این منطقه افزوده است. هرچه هست در اهمیت اقتصادی این منطقه ویژه اقتصادی نباید تردید داشت. در عین‌حال اقداماتی برای توسعه و رونق این منطقه ضروری می‌کند؛ آن هم در شرایطی که می‌دانیم تحریم‌ها تا حد زیادی بر اقتصاد کشور سایه انداخته است و خیلی از روزنه‌های ارتباط اقتصادی ایران با کشورها را محدود کرده است. توجه به تجارت منطقه‌ای را نباید به آینده موکول کرد، بلکه باید برنامه‌های دقیقی برای توسعه این منطقه و افزایش سهم از بازار افغانستان داشت.