اقدام جنجالی عربستان همزمان با رفتن ترامپ

اقتصاد۲۴ - سفر پنجشنبه گذشته «فیصل بن فرحان» به روسیه که اولین سفر وی به این کشور پس از تصدی سمت وزیر خارجه سعودی در اکتبر سال ۲۰۱۹ محسوب می‌شود، به یکی از سوژه‌های جنجالی رسانه‌ها تبدیل شده است که شاید مهمترین دلیل آن تقارن این سفر معنادار وزیر خارجه عربستان با پایان کار ترامپ در سمت ریاست جمهوری آمریکا در آستانه مراسم تحلیف جو بایدن رئیس جمهور منتخب این کشور باشد.

بسیاری از تحلیلگران معتقدند که سفر بن فرحان به مسکو در آستانه خروج ترامپ از کاخ سفید، نشان دهنده نگرانی ریاض از آمریکای بدون ترامپ و به عبارت بهتر نگرانی از روی کارآمدن جو بایدن است که در سخنرانی انتخاباتی خود همزمان با سالگرد ترور جمال خاشقچی، علیه عربستان سخنانی را مطرح کرد.

خاشقچی روزنامه نگار ۵۹ ساله به‌ عنوان منتقد هیات حاکمه سعودی، دوم اکتبر ۲۰۱۸ (۱۰ مهر ۹۷) یک هفته پس از آن که از مقام‌های سعودی به خاطر سکوت در برابر اهانت‌های رییس جمهوری آمریکا انتقاد کرده بود، در کنسولگری سعودی در استانبول به قتل رسید.

جو بایدن در سخنرانی انتخاباتی خود به مناسبت سالگرد قتل فجیع جمال خاشقچی روزنامه نگار منتقد آل سعود گفت که (در صورت پیروزی در انتخابات) در «روابط خود با عربستان تجدید نظر خواهد کرد و تعهد آمریکا به ارزش‌های دموکراتیک و حقوق بشر حتی با نزدیکترین شرکای امنیتی در اولویت خواهد بود».

بایدن در ادامه اظهارات خود علیه کارنامه حقوق بشر عربستان افزود: «من از حق فعالان، مخالفان سیاسی و روزنامه نگاران در سراسر جهان برای آزادی بیان بدون ترس از آزار و اذیت و خشونت دفاع خواهم کرد. مرگ جمال بی فایده نخواهد بود و ما به خاطر او مدیون هستیم که برای جهانی عادلانه‌تر و آزاد مبارزه کنیم».

این سخنان جو بایدن، «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی را که از عوامل اصلی قتل خاشقچی محسوب می‌شود، وحشت زده کرد. «مضاوی الرشید» سخنگوی حزب معارض التجمع الوطنی با انتشار یک مقاله در سایت میدل ایست آی نوشت: «مشخص است که مطرح کردن چنین سخنانی از سوی کسی که امور کاخ سفید را به دست می گیرد باعث ترس و وحشت ریاض می شود».

معارض سعودی که در خارج از کشور به سر می‌برد، افزود: «بایدن علیه این جنایت صحبت کرد و از عدم حمایت آمریکا از جنگ افروزی عربستان در یمن سخن گفت».

بنابراین، با وجود گذشت دو سال از قتل فجیع خاشقچی در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه ، این موضوع همچنان می‎تواند گریبان مقامات آل سعود را بگیرد و شاید یکی از دلایل مهم سفر وزیر خارجه سعودی به روسیه به دلیل دورماندن از گزند تبعات قتلی باشد که جو بایدن درباره آن موضع‌گیری کرد.

تحلیل دیگری که می‌توان درباره علت انتخاب کشور روسیه به عنوان اولین مقصد سفر عربستان پس از تصویب طرح استیضاح ترامپ در مجلس نمایندگان آمریکا در پی حادثه حمله طرفداران ترامپ به ساختمان کنگره، ارائه کرد، مواضع رئیس جمهور منتخب آمریکا علیه روسیه و رویکرد انتقاد آمیز جو بایدن از سیاست‌های ترامپ در قبال روسیه در جریان مناظره انتخاباتی ایالات متحده است.

بایدن در دومین مناظره انتخاباتی خود با دونالد ترامپ، روسیه را به دخالت در انتخابات ۲۰۱۶ متهم کرد و گفت: «چرا دونالد ترامپ درباره دخالت روسیه در انتخابات سال ۲۰۱۶ واکنشی به ولادیمیر پوتین نشان نداده است. چرا رفیق او رودی جولیانی اطلاعات غلطی را که روسیه به او می‌دهد منتشر می‌کند. من نمی فهمم چرا این رییس جمهور نمی‌خواهد با پوتین روبرو شود.»

از سوی دیگر، پس از اشغال شبه جزیره کریمه در سال ۲۰۱۴ توسط روسیه، روابط روسیه با ایالات متحده به سطح جنگ سرد بازگشت. بایدن در آن سال به عنوان معاون رئیس جمهوری در دولت باراک اوباما رئیس جمهوری وقت خدمت کرد و اکنون انتظار می رود که مواضع کاخ سفید در مورد کرملین و در مورد مسائل حقوق بشر و سیاست خارجی را در مقایسه با دوران ترامپ سخت تر کند.

علاوه بر آن، تبریک دیرهنگام ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به جو بایدن که شش هفته پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا صورت گرفت، باعث شد مسکو و واشنگتن در دوران ریاست جمهوری بایدن برخلاف دوره ترامپ مجددا روابط سردی را تجربه کنند و همین مساله دلیلی شد تا ریاض پیشاپیش نگاهش را به سوی روسیه برگرداند؛ چرا که جو بایدن برخلاف دونالد ترامپ که اغلب از انتقاد از مسکو اجتناب می‌کرد، روسیه را بزرگترین تهدید آمریکا توصیف کرده است.

روسیه در حالی با تاخیر پیروزی بایدن را تبریک گفت که در انتخابات سال ۲۰۱۶، ولادیمیر پوتین جزو اولین رهبرانی بود که بعد از اعلام پیروزی ترامپ برای او پیام تبریک فرستاد؛ هر چند در آن زمان هیلاری کلینتون نامزد بازنده- بر خلاف ترامپ- شکست خود را بلافاصله پذیرفت.

درخواست عربستان از مقامات روسی برای ترمیم روابط ریاض با تهران و آنکارا از جمله موضوعات مورد بحث بن فرحان با سرگئی لاوروف همتای روس او بود.

وزیر خارجه روسیه که پیشتر برای بهبودی روابط ایران با برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان اعلام آمادگی کرده بود، این بار نیز پس از پایان دیدار با همتای سعودی و در یک نشست خبری مشترک در مسکو، بر آمادگی کشورش برای وساطت و «رفع نگرانی‌های ریاض» تأکید کرده است.

وزیر خارجه روسیه در پایان مذاکرات با فرحان که پنجشنبه گذشته انجام شد، به طرف سعودی گفت که روسیه آماده است نگرانی های ریاض را به ایران منتقل کند. البته اظهارات وزیران خارجه روسیه و عربستان زمانی اهمیت دوچندان پیدا می کند که مسکو از سفر قریب الوقوع « محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به روسیه خبر داد.

سرگئی لاوروف افزود: «روسیه علاقه مند به گفت و گو بین ایران و کشورهای عربی است و آماده کمک به آنها در این مسیر است. ما می فهمیم که عربستان سعودی همچنان نگران برخی اقدامات ایران در منطقه است اما همه این موضوعات را می توان در کنفرانسی که روسیه پیشنهاد می کند نگرانی های دو طرف را مطرح کرد».

به نظر می رسد که با توجه به شکست ترامپ در انتخابات و روی کار آمدن بایدن، عربستان به دلایل ذکر شده به دنبال چرخش ۱۸۰ درجه‌ای سیاست خارجی خود در منطقه و باز تعریف در روابط خارجی اش می باشد و در این راه به کمک مسکو چشم دوخته است.

از این منظر، سفر بن فرحان به مسکو که پس از آشتی و توافق صلح عربستان با قطر صورت گرفته ، مهم به نظر می رسد ، لذا با توجه به نزدیکی روابط مسکو با ایران و ترکیه، این سفر می‌تواند سرآغاز کاهش تنش ریاض با این دو کشور مهم و قدرتمند منطقه با میانجی‌گری روسیه باشد؛ البته اگر سعودی ها واقعا تصمیم داشته باشند، سیاست های منطقه ای خود را مورد بازنگری و اصلاح قرار دهند.