کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه ساخت خودروی مشترک ایران، روسیه و ترکیه است؟

/ اقتصاد ۲۴- ماجرای تولید خودروی مشترک در دیدار دست‌اندرکاران صنعت خودروسازی با رئیس‌جمهور مطرح شد. جایی که محمدرضا نجفی‌منش، رییس کمیسیون بهبود محیط کسب و کار اتاق تهران به ابراهیم رئیسی پیشنهاد داد ایران به صورت مشترک و با همکاری ترکیه و روسیه، خودرو تولید کند.

نجفی‌منش چندی پیش گفته بود که پیشنهاد تولید خودروی مشترک میان سه کشور، حدود دو سال پیش از سوی ترکیه مطرح شده و موضوع جدیدی نیست. اما این پیشنهاد چه چیز‌هایی در مورد روابط میان «ایران»، «ترکیه» و «روسیه» به ما می‌گوید و آیا ماجرای دیگری هم در میان است؟

نام روسیه، ترکیه و ایران در فهرست خودروسازان جهانی به چشم می‌خورد. بر اساس آمارها، در سال ۲۰۲۰ میلادی، روسیه با تولید حدود ۱٫۴ میلیون دستگاه خودرو دهمین خودروساز بزرگ جهان بوده و ترکیه هم با تولید ۱٫۳ میلیون دستگاه خودرو در جایگاه چهاردهم جهان در این فهرست قرار گرفته است. (تایلند، کانادا و فرانسه در سال ۲۰۲۰ تنها کمی بیش از ترکیه خودرو تولید کرده‌اند.)

«توگ»، نخستین خودروی تمام برقی ساخت ترکیه است و می‌خواهد به خودروی ملی این کشور بدل شود.
ایران هم با تولید حدود ۹۰۰ هزار دستگاه خودرو، در سال ۲۰۲۰ میلادی هجدهمین خودروساز بزرگ جهان بوده و این در حالی است که در دهه ۱۳۸۰ خورشیدی، ایران تولید ۱٫۶ میلیون دستگاه خودرو را هم تجربه کرده و اگر تحریم و بحران اقتصادی نبود، شاید ایران می‌توانست در جمع ۱۰ تولیدکننده بزرگ خودرو قرار بگیرد.

روس‌ها در حوزه خودروسازی به اندازه ترکیه جهانی نشده‌اند. روسیه چندین دهه است که در کارخانه «آوتوواز» (AvtoVAZ) برند «لادا» را تولید می‌کند که از نظر کیفی به پای برند‌هایی مانند «کیا» یا «هیوندای» نمی‌رسد، اما مذاکراتی در کار بوده‌اند که محصولات این برند وارد بازار ایران بشوند.

اما هر چه باشد، این سه کشور، سال گذشته میلادی در مجموع حدود ۳٫۶ میلیون دستگاه خودرو تولید کرده‌اند، یعنی کمابیش به اندازه آلمان که با تولید ۳٫۷ میلیون دستگاه خودرو، در سال ۲۰۲۰ میلادی چهارمین خودروساز بزرگ جهان بوده است.

ترکیه همکاری‌های بین‌المللی زیادی هم با شرکت‌های خودروسازی مطرح در جهان دارد و از اتوبوس گرفته تا قطعات خودرو را تولید و به کشور‌های اروپایی صادر می‌کند. اوج این داستان هم وعده تولید یک خودروی تمام برقی با همکاری آلمان و ایتالیا با نام «توگ» (TOGG) است که قرار است نخستین خودروی ملی ترکیه باشد.

روس‌ها در حوزه خودروسازی به اندازه ترکیه جهانی نشده‌اند. روسیه چندین دهه است که در کارخانه «آوتوواز» (AvtoVAZ) برند «لادا» را تولید می‌کند که از نظر کیفی به پای برند‌هایی مانند کیا یا هیوندای نمی‌رسد، اما مذاکراتی در کار بوده‌اند که محصولات این برند وارد بازار ایران بشوند.

«لادا» اصلی‌ترین برند خودرویی روسیه است، اما برندی که محبوبیت جهانی زیادی ندارد.
صنعت خودروسازی ایران به‌صورت بالقوه می‌تواند با این دو رقابت کند و حتی صادراتی موفق به کشور‌های دیگر داشته باشد. نیروی کار و انرژی در ایران بسیار ارزان هستند، اما سوء‌مدیریت، بدهی انباشته حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومانیِ خودروسازان ایرانی و تحریم‌ها، صنعت خودروسازی ایران را در جایی که چند دهه پیش بوده، ثابت نگه داشته‌اند.

هنوز همه چیز در حد حرف است، اما اگر پیشنهاد تولید خودرو مشترک میان ایران، روسیه و ترکیه به مرحله عمل برسد، چندان بعید نیست که بازار‌هایی در منطقه آسیای مرکزی، قفقاز یا کشور‌های قاره آفریقا، مشتری این محصول مشترک باشند. باید منتظر بود.

اما تولید خودروی مشترک همه ماجرا نیست و تنها بخشی از کوه یخِ روابط میان ایران، روسیه و ترکیه است. در روز‌های اخیر خبر‌های زیادی در مورد ترکیه در صدر رسانه‌های دنیا به چشم می‌خورد: ترکیه وارد فهرست خاکستری «گروه ویژه اقدام مالی» (یا همان FATF) شده، یعنی جایی که نام یمن، اوگاندا، پاکستان و سودان جنوبی هم به چشم می‌خورد.

همزمان، تلاش سفرای برخی کشور‌های اروپایی برای آزادی یک فعال حقوق بشر محبوسِ ترکیه‌ای، موجب خشم «رجب طیب اردوغان»، رییس‌جمهوری ترکیه شده و به همین دلیل اردوغان به وزارت خارجه این کشور دستور داده بود که سفرای ۱۰ کشور را «عنصر نامطلوب» (Persona non grata) تلقی کند، عبارتی غیررسمی در روابط بین‌الملل که می‌تواند به معنی پایان‌یافتن مصونیت دیپلماتیک سفرای کشور‌های خارجی تلقی شود.

تا لحظه نگارش این متن، ظاهرا این موضوع (که مهم‌ترین بحران در روابط ترکیه با جهان غرب در نزدیک به ۲ دهه گذشته بوده)، اندکی فروکش کرده، اما طی همین مدت، نرخ برابری لیر ترکیه در مقابل ارز‌های خارجی به پایین‌ترین سطح خود رسیده و هر دلار آمریکا، کفی معادل ۹٫۷۵ لیر ترکیه را هم لمس کرده است.

ایران، ترکیه و روسیه در سال‌های اخیر به هم نزدیک شده‌اند، هر چند همچنان رقابت‌های پنهانی هم میان این سه در کار است.

از آن سو آمریکا، ترکیه از برنامه ساخت «جنگنده F-۳۵» کنار گذاشته و بهانه هم این است که ترکیه مدت‌هاست به دنبال خرید سامانه دفاع موشکی «S-۴۰۰» از روسیه است، یعنی دشمن شماره یک «ناتو» در حال حاضر.

پس از جنگ «قره‌باغ»، «ترکیه» پیشنهاد کرد که یک همکاری جدید منطقه‌ای، موسوم به «۳+۳» شکل بگیرد: ۳ کشور منطقه «قفقاز» (آذربایجان، ارمنستان و گرجستان) از یک سو و سه کشور بزرگ منطقه، ایران، روسیه و ترکیه از سویِ دیگر.

بیشتربخوانید:خودروسازان داخلی خیال نکنند نور چشم هستند

روابط رجب طیب اردوغان و ولادیمیر پوتین هم مدتی است که بیش از سطح تحمل متحدان غربی ترکیه گرم گرفته است. دو کشور در مورد سوریه و رخداد‌های «منطقه قفقاز» (جنگ «قره‌باغ»، تنش میان ایران و آذربایجان و موارد دیگر) کاملا هماهنگ هستند و این در حالی است که همکاری آن‌ها در سوریه حتی در مواردی با دور زدنِ منافع ایران هم همراه بوده است.

زنجیره این وقایع، برای ترکیه، یعنی یکی از اعضای «ناتو» و متحد نزدیک «غرب» در این سوی جهان، بسیار غیرمنتظره هستند و نشان از این دارند که روابط میان این دو، ممکن است بیش از همیشه شکرآب شود. اما اگر «ترکیه» از دامن «غرب» بیرون بیاید، باید به کجا پناه ببرد؟ پاسخ روشن است: «روسیه».

به موازات نزدیک‌شدن ترکیه به «شرق» و دور شدن این کشور از متحدان سنتی‌اش در «غرب»، به نظر می‌رسد زمینه‌های همکاری میان ایران، ترکیه و روسیه بیش از همیشه فراهم شده باشد. هر چند در این میان نباید رقابت‌های همیشگی را هم نادیده گرفت.

پس از جنگ قره‌باغ، ترکیه پیشنهاد کرد که یک همکاری جدید منطقه‌ای، موسوم به «۳+۳» شکل بگیرد: ۳ کشور منطقه «قفقاز» (آذربایجان، ارمنستان و گرجستان) از یک سو و سه کشور بزرگ منطقه، ایران، روسیه و ترکیه از سوی دیگر.

تنش‌های میان «ایران» و «جمهوری‌آذربایجان» این پیشنهاد را فعلا تحت‌الشعاع قرار داده، اما با توجه به ژئوپولتیک منطقه و وجود طرح‌هایی مانند «کریدور شمال-جنوب» که قرار است بنادر هند را از طریق خاک ایران و برخی از این کشور‌ها به اروپا متصل کند، به نظر می‌رسد این شش کشور چندان بی‌تمایل به همکاری هم نباشند.

آمریکا ترکیه را به دلیل تلاش این کشور برای خرید سامانه S-۴۰۰ از روسیه، از برنامه ساخت جنگنده F-۳۵ کنار گذاشت.

ایران، روسیه و ترکیه اکنون یک «تروئیکای پارلمانی» دارند، به این معنی که مجالس سه کشور، جدایِ از ساختار دولت‌ها با یکدیگر در ارتباط هستند. ترکیه اکنون کاملا به روسیه نزدیک شده و زنگ هشدار در میان کشور‌های عضو ناتو هم از همین باب مدت‌هاست که به صدا در آمده است.

از آن سو، ایران و روسیه قرار است در جریان «قرارداد راهبردی ۲۰ ساله»، همکاری‌های خود را به شدت گسترش دهند، تا آنجا که در سفر اخیرِ سرلشگر محمد حسین باقری، بالاترین مقام نظامی ایران به روسیه، صحبت از خرید جنگنده‌های «سوخو» از روسیه به میان آمد. با خرید این جنگنده‌ها، ضعف اساسیِ نیرو‌های مسلحِ کلاسیک ایران در حوزه هوایی مرتفع می‌شود.

اگر همه قطعات پازل را کنار هم بگذاریم، شاید بتوان نتایج دیگری هم گرفت: ایران و عربستان حالا به مصالحه رسیده‌اند؛ ایران پس از ۱۵ سال، حالا به عضویت کامل «پیمان شانگهای» در آمده و بر سر تشکیل یک دولت فراگیر در افغانستان هم «تقریبا» اتفاق نظر وجود دارد. ظاهرا در غرب آسیا، اختلافات کمتر از همیشه شده‌است.