چه عواملی باعث ایجاد بیکاری می‌شوند؟

اقتصاد ۲۴- شیوا سپهری: بیکاری یکی از مسائل مهم اقتصادی است که تأثیرات زیادی بر رفاه اجتماعی دارد. این پدیده به دلایل مختلفی رخ می‌دهد که هر یک از آنها می‌تواند به یکی از انواع بیکاری منجر شود. بیکار از منظر مرکز آمار ایران، فردی بالای ۱۶ سال است که در هفتهٔ پیش از آمارگیری بدون کار باشد، و در آن هفته یا پس از آن آماده کار باشد و در آن هفته و سه هفته پیش از آن در جستجوی کار باشد. همچنین افرادی که به دلیل آغاز به کار در هفتهٔ آینده یا انتظار بازگشت به شغل پیشین جویای کار نیستند،  بیکار محسوب می‌شوند.

نرخ طبیعی بیکاری بین ۴ تا ۵ درصد است. با اینحال در ایران به دلایل متعددی با افزایش نرخ رشد بیکاری مواجه هستیم. بیکاری به چهار نوع اصطکاکی، ساختاری، دوره‌ای، یا ناشی از کمبود تقاضا تقسیم می‌شود. ضمناً بیکاری اصطکاکی و ساختاری حتی در اقتصاد سالم نیز وجود دارد. در این مطلب، انواع بیکاری، علل آنها و وضعیت بیکاری در ایران بررسی می‌شود.

انواع بیکاری و علل آن

علل بیکاری اصطکاکی

بیکاری اصطکاکی زمانی رخ می‌دهد که افراد به دلایل طبیعی در فرآیند جابه‌جایی بین شغل‌ها بیکار می‌مانند. این نوع بیکاری معمولاً کوتاه‌مدت است و ناشی از مواردی مانند ترک شغل داوطلبانه برای یافتن فرصت‌های بهتر، نقل مکان به شهر جدید، ورود فارغ‌التحصیلان به بازار کار، یا بازگشت افراد به نیروی کار پس از دوره‌ای غیرفعال بودن است. بیکاری اصطکاکی در اقتصاد‌های سالم نیز طبیعی محسوب می‌شود و بخشی از فرآیند تطبیق نیروی کار با نیاز‌های بازار است. این نوع بیکاری به دلیل تغییرات کوتاه‌مدت در بازار کار ایجاد می‌شود و به‌طور معمول کوتاه‌مدت و داوطلبانه است.

ترک شغل به‌صورت داوطلبانه: برخی کارکنان برای یافتن فرصت‌های بهتر شغلی، شغل فعلی خود را ترک می‌کنند.

نقل مکان: افرادی که به شهر یا منطقه دیگری نقل مکان می‌کنند، تا زمان یافتن شغل جدید بیکار می‌مانند.

ورود تازه‌کاران به بازار کار: فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و مدارس که به دنبال شغل متناسب با مهارت‌های خود هستند.

بازگشت به کار: کسانی که به دلیل بیماری، بارداری و ... مدتی از بازار کار دور بوده‌اند، هنگام بازگشت ممکن است موقتاً بیکار باشند.

علل بیکاری ساختاری

بیکاری ساختاری زمانی رخ می‌دهد که بین مهارت‌های نیروی کار و نیاز‌های بازار کار عدم تطابق وجود داشته باشد. این نوع بیکاری اغلب بلندمدت است.

پیشرفت فناوری: جایگزینی کارگران با ربات‌ها و سیستم‌های کامپیوتری موجب این نوع از بیکاری می‌شود و این تغییر نیازمند آموزش مجدد نیروی کار است.

برون‌سپاری شغلی: انتقال فعالیت‌های تولیدی یا خدماتی به کشور‌هایی با هزینه‌های پایین‌تر، که باعث از بین رفتن فرصت‌های شغلی در کشور مبدا می‌شود.

علل بیکاری دوره‌ای

بیکاری دوره‌ای نوعی بیکاری است که در دوره‌های رکود اقتصادی به دلیل کاهش تقاضای کلی در بازار ایجاد می‌شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که تعداد شغل‌های موجود کمتر از تعداد متقاضیان باشد، زیرا شرکت‌ها به دلیل افت سود و کاهش فروش، نیروی کار را کاهش می‌دهند. این نوع بیکاری معمولاً با نوسانات چرخه کسب‌وکار مرتبط است و در صورت بهبود اقتصاد و افزایش تقاضا کاهش می‌یابد.

این نوع بیکاری که به بیکاری ناشی از کمبود تقاضا نیز معروف است، در دوران رکود اقتصادی یا کاهش تقاضای مصرف‌کننده رخ می‌دهد. نمونه‌هایی از آن شامل بحران مالی ۲۰۰۸ و رکود بزرگ ۱۹۲۹ هستند.

کاهش تقاضای مصرف‌کننده منجر به کاهش سود شرکت‌ها و اخراج کارکنان و تعدیل‌های گسترده و در نتیجه بیکاری می‌شود. این امر باعث کاهش بیشتر تقاضا شده و چرخه‌ای از بیکاری گسترده ایجاد می‌کند.

افزایش دستمزد‌ها می‌تواند در برخی صنایع، به‌ویژه صنایع حساس به قیمت، باعث اخراج کارکنان شود. بااین‌حال، بسیاری از شرکت‌ها قادرند این هزینه را به مصرف‌کننده منتقل کنند.

علل بیکاری فصلی

بیکاری فصلی زمانی رخ می‌دهد که افراد به دلیل وابستگی شغلشان به شرایط خاص فصلی در بخشی از سال بیکار می‌شوند. این نوع بیکاری بیشتر در مشاغلی دیده می‌شود که به آب‌وهوا یا تقاضای دوره‌ای وابسته‌اند، مانند کارگران پیست‌های اسکی که در تابستان بیکار می‌شوند یا کارگران ساختمانی که در زمستان و فصول سرد کار نمی‌کنند. این وضعیت ناشی از تغییرات طبیعی در الگو‌های تقاضا و فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با فصل‌ها است.

علل بیکاری آشکار و پنهان

بیکاری آشکار به وضعیتی اشاره دارد که افراد کاملاً فاقد شغل هستند و به‌طور مستقیم در گروه‌های بیکاری قابل‌تشخیص هستند. انواعی از بیکاری مانند ساختاری، اصطکاکی، فصلی و دوره‌ای زیرمجموعه بیکاری آشکار محسوب می‌شوند.

بیشتر بخوانید: بیکار کیست و به چه کسی اطلاق می‌شود؟/ تعریف بیکاری در اقتصاد کلان

در مقابل، بیکاری پنهان به وضعیتی گفته می‌شود که افراد شاغل به‌طور اسمی درگیر کار هستند، اما نقش موثری در تولید یا بهره‌وری ندارند. برای مثال، اگر شرکتی بتواند با ۸۰ نفر همان خروجی را که با ۱۰۰ نفر دارد، تولید کند، ۲۰ نفر از کارکنان بیکار پنهان محسوب می‌شوند. این نوع بیکاری اغلب ناشی از مدیریت ناکارآمد، مازاد نیروی انسانی، یا ساختار‌های اقتصادی ناکارآمد است و معمولاً در آمار رسمی بیکاری محاسبه نمی‌شود.

وضعیت بیکاری در ایران

در ایران، نرخ بیکاری یکی از چالش‌های مهم اقتصادی است. مرکز آمار ایران، افراد بیکار را کسانی تعریف می‌کند که بالای ۱۶ سال سن دارند، در هفته گذشته بدون کار بوده‌اند، و آماده کار هستند. علاوه بر این، کسانی که انتظار بازگشت به شغل قبلی یا شروع شغل جدید دارند نیز بیکار محسوب می‌شوند. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ایران، بیکاری فارغ‌التحصیلان است. عدم تناسب بین مهارت‌های آموزشی و نیاز‌های بازار کار یکی از دلایل اصلی این مسئله است.

تحریم‌های اقتصادی و کاهش رشد اقتصادی باعث تشدید بیکاری دوره‌ای در ایران شده است. کاهش تولید و تعطیلی برخی بنگاه‌ها نمونه‌ای از این مسئله است.

علل بیکاری در ایران

به گزارش اقتصاد۲۴ ، یکی از دلایل اصلی بیکاری جوانان در ایران، عدم تطابق میان آموزش‌های ارائه‌شده در نظام آموزشی و نیاز‌های واقعی بازار کار است. بسیاری از فارغ‌التحصیلان مهارت‌های عملی موردنیاز صنایع و خدمات را ندارند، که این مسئله جذب نیروی کار را دشوار کرده است. علاوه بر این، آهنگ رشد جمعیت در دهه‌های گذشته بدون برنامه‌ریزی متناسب با فرصت‌های شغلی بوده است، که به افزایش جمعیت جوان بیکار انجامیده است.

از سوی دیگر، سیاست‌های نادرست در مدیریت منابع انسانی و توزیع نامتعادل درآمد و امکانات، شرایط نابرابر اقتصادی را تشدید کرده است. نوسانات اقتصادی مداوم و عدم سرمایه‌گذاری کافی در مراکز تولیدی و صنعتی، باعث کاهش توان جذب نیروی کار شده و فرصت‌های شغلی را محدود کرده است. این مسائل نیازمند اصلاح ساختاری در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی منابع انسانی است تا بیکاری به‌ویژه در میان جوانان کاهش یابد.

کلام پایانی

بیکاری پدیده‌ای چندبعدی است که به دلایل متنوعی ایجاد می‌شود. بیکاری اصطکاکی اغلب کوتاه‌مدت و ناشی از جابجایی‌های فردی است. بیکاری ساختاری به تغییرات اساسی در اقتصاد مربوط است و بلندمدت محسوب می‌شود. بیکاری دوره‌ای نیز در دوران رکود اقتصادی و کاهش تقاضا رخ می‌دهد.

در ایران، ترکیبی از این عوامل بیکاری را ایجاد کرده است. برای کاهش این معضل، باید به ارتقای مهارت‌های نیروی کار، توسعه زیرساخت‌های فناوری، و ایجاد شغل‌های پایدار پرداخته شود. توجه به این مسائل می‌تواند به بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی کمک کند.