دستاورد‌های صد روزه دولت رییسی چه بود؟

اقتصاد ۲۴- در سال ۱۹۸۷ میلادی، سازمان ملل متحد در قالب گزارشی علمی از واژه‌ای رونمایی کرد که در سال‌های آینده شاکله بسیاری از الگو‌های توسعه و پیشرفت در جوامع مختلف را شکل داد. سازمان ملل در گزارش خود که به گزارش برانتلند (Bruntdland) مشهور شد از «آینده مشترک» سخن گفت و تلاش کرد جوامع مختلف را متوجه اهمیت هم‌افزایی ظرفیت‌ها در مسیر توسعه کند. بر اساس این رویکرد، حرکت در مسیر توسعه، طرحی از یک مسابقه دوی امدادی است که هر دولت یا نهادی که روی کار می‌آید، بخشی از این مسیر را می‌پیماید و سهم خود را در مسیر پیشرفت و توسعه ادا می‌کند.

بنابراین، تجمیع ظرفیت‌ها در عصر حاضر، مهم‌ترین گزاره‌ای است که جوامع مختلف را به سمت توسعه پایدار رهنمون می‌سازد. این واقعیتی است که انسان در این عصر و زمانه بیش از هر دوره دیگری به درک آن نایل آمده و از مزایای آن بهره برده است. در این میان یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که باعث شده تا ایران‌به رغم همه ظرفیت هایش هنوز به اهداف از پیش تعیین شده دست پیدا نکند، برخورد‌های سیاسی و جناحی با مجموعه دستاورد‌هایی است که هر دولتی به آن دست پیدا کرده است. این روند طی دهه‌های اخیر تقریبا در تمامی دوره‌ها رخ داده است و هر گروه و جناحی که بر سر کار آمده و سکان هدایت کشور را به دست گرفته، ضمن انکار تمامی دستاورد‌های گذشته، تلاش کرده تا داستان توسعه را به زعم خود از آغاز بنویسد.

افکار عمومی ایرانیان هنوز از یاد نبرده است که دولت اصلاحات یکی از درخشان‌ترین عملکرد‌ها را در بخش‌های مختلف اقتصادی، دیپلماسی، فرهنگی و... ثبت کرده بود، اما به دلیل برخورد‌های سیاسی و سلبی؛ این دستاورد‌ها انکار شد و کشور وارد دوره‌ای تصمیم سازی‌های خلق الساعه و غیر کارشناسی طی سال‌های ۸۴ تا ۹۲ شد. طبیعی است با یک چنین رویکرد‌هایی امکان تجمیع ظرفیت‌ها و حرکت در مسیر توسعه و ترسیم یک آینده مشترک درخشان، ممکن نخواهد بود.

شاید وقت آن رسیده باشد که طیف‌ها، گروه‌ها و جناح‌های مختلف به دور از تعصبات گروهی و جهت‌گیری‌های جناحی تلاش کنند برخورد تخصصی و حرفه‌ای با مقوله توسعه در کشور داشته باشند. در شرایطی که کابینه سیزدهم ۱۰۰ روز ابتدایی فعالیت هایش را پشت سر می‌گذارد، بد نیست از منظری واقع‌گرایانه، نوری به ابعاد پنهان تلاش‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و دستاورد‌های این دولت تابانده شود. طبیعی است مانند هر ساختار تصمیم ساز دیگری، دولت سیزدهم نیز در ابتدای فعالیت‌های خود دارای نقاط حُسن و ضعف مختلفی است. ضعف‌هایی که رسانه‌های مختلف تلاش می‌کنند از طریق انتقادات مشفقانه آن‌ها را به سمع و نظر تصمیم‌سازان برسانند.

اما در عین حال، این دولت نیز مانند هر دولت دیگر دستاورد‌هایی در بخش‌های گوناگون دارد که نمی‌توان (و اساسا نباید) آن‌ها را انکار کرد. وظیفه گروه‌های سیاسی، فکری و تحلیلی جامعه در یک چنین شرایطی آن است که ضمن نقد مشفقانه نقاط ضعف دولت، تصویری شفاف از دستاورد‌های این دولت را نیز ارایه کنند. با این مقدمات در جریان این یادداشت تحلیلی، تلاش شده نگاهی به مهم‌ترین دستاورد‌های دولت در ۱۰۰ روزه ابتدایی فعالیت‌های اجرایی‌اش انداخته شود.

نخست) واکسیناسیون عمومی و ایمن سازی جامعه: کابینه سیزدهم در شرایطی سکان هدایت ساختار اجرایی کشور را به دست گرفت که معضل کرونا مهم‌ترین چالش پیش روی کشور و حل این مشکل، مهم‌ترین مطالبه مردم از مسوولان کشور بود. هرچند دامنه وسیعی از قرارداد‌های خرید واکسن کرونا در زمان دولت قبلی منعقد و نهایی شد، اما به هر حال نمی‌توان از نقش دولت جدید در ساماندهی واکسیناسیون عمومی جامعه و ایجاد ایمنی نسبی در فضای عمومی کشور غافل شد. بر اساس اعلام سخنگوی دولت در زمان آغاز به کار دولت سیزدهم، حدود ۵ میلیون دوز واکسن در کشور تزریق شده بود که این رقم در دهه نخست آذرماه به بیش از ۱۰۵ میلیون دوز رسیده است.

از سوی دیگر بر اساس اعلام وزیر بهداشت تا آذرماه نزدیک به ۱۵۰ میلیون دوز واکسن وارد کشور شده که نتیجه آن تزریق بیش از ۱۰۵ میلیون دوز واکسن و ذخیره ۵۰ میلیون دوز دیگر برای تزریق دوز دوم، سوم و افراد باقیمانده‌ای است که هنوز واکسن نزده اند. بر اساس آخرین اطلاعاتی که وزارت بهداشت اعلام کرده از واکسن‌های تولید داخل نیز در مجموع ۱۴ میلیون دوز تحویل وزارت بهداشت شده که مجموع کل واکسن‌ها حدود ۱۶۵ میلیون دوز است. اعداد و ارقامی که گویای عملکرد مطلوب دولت سیزدهم در مواجهه با معضل کرونا است. موضوع زمانی اهمیت افزونتری پیدا می‌کند که بدانیم ایران در دوران کرونا با یکی از ظالمانه‌ترین نمونه‌های تحریم در طول تاریخ بشریت مواجه بوده است.

۱۶ مردادماه ۱۴۰۰ در نخستین جلسه ستاد ملی کرونا در دولت جدید، ساماندهی مدیریت و مقابله با بحران کرونا در پیک پنجم بیماری مهم‌ترین وعده‌ای بود که ابراهیم رییسی در شمایل رییس‌جمهوری جدید از آن سخن گفت. تعیین ضرب الاجل برای تهیه «طرح جامع تحول در نحوه مقابله با ویروس کرونا» مهم‌ترین خروجی این جلسه بود که نهایتا باعث شد، میزان مرگ و میر روزانه این بیماری از محدوده ۷۰۰ الی ۸۰۰ نفری در مرداد ماه به آمار‌های دو رقمی آذرماه برسد. حذف شرط سنی در تزریق واکسن و دستیابی به رکود هفتگی تزریق ۸ میلیون دوز واکسن در روز‌های پایانی شهریورماه باعث شد تا ایران به یکی از کشور‌هایی بدل شود که بالاترین میزان تزریق واکسن در یک بازه زمانی مشخص را ثبت کرده است.

بیشتر بخوانید:  جلسه فوق العاده دولت در خصوص لایحه بودجه

در این میان حضور میدانی رییس‌جمهوری در مراکز تزریق واکسن از یک طرف و داروخانه‌های توزیع دارو‌های ویژه مقابله با کرونا از سوی دیگر باعث شد تا این احساس در میان اکثریت قریب به اتفاق افراد جامعه شکل گیرد که دولت جدید نسبت به اهمیت موضوع مقابله با کرونا آگاهی دارد و پای کار ایستاده است. در واقع دولت سیزدهم بدون انکار تلاش‌های دولت قبل در انعقاد قرارداد‌های خرید واکسن، تلاش کرد تا روند واردات واکسن به کشور را تسریع بخشد. تخصیص منابع ارزی لازم برای واردات واکسن، حذف بوروکراسی‌های گمرکی، تزریق واکسن به دانش‌آموزان و دانشجویان، استفاده از ظرفیت مراکز عمومی مانند مترو، فرهنگسرا‌ها و... برای تزریق واکسن از دیگر دستاورد‌هایی است که دولت سیزدهم در این زمینه ثبت کرده است.

دوم) دومین حوزه‌ای که می‌توان آن را در کلاسه موضوعی دستاورد‌های دولت سیزدهم ثبت کرد، استفاده از دیپلماسی پویای منطقه‌ای در مسیر کاهش تنش با همسایگان و بهبود مناسبات ارتباطی با بلوک‌های منطقه‌ای است. واقع آن است که امروز عضویت در پیمان‌های منطقه‌ای یکی از مهم‌ترین ابزار‌هایی است که کشور‌هایی مختلف از طریق آن تلاش می‌کنند، ظرفیت‌های تازه‌ای برای خود ایجاد کنند. دولت سیزدهم در این زمینه با هوشمندی تلاش کرد، راهبرد‌های دولت‌های قبلی را امتداد بخشد و زمینه عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگ‌های را فراهم سازد. پیوستن کامل ایران به سازمان همکاری شانگ‌های به عنوان اولین سازمان منطقه‌ای که ایران در سال‌های پس از پیروزی انقلاب در آن حضور پیدا کرده، ظرفیت‌های جدیدی را به خصوص در حوزه همکاری‌های اقتصادی، تجاری، امنیتی و بین‌المللی در اختیار تهران قرار می‌دهد که پیش از این سابقه نداشته است.

موضوع زمانی مهم‌تر می‌شود که بدانیم، برخی کشور‌های غربی تلاش‌های دامنه داری را برای جلوگری از عضویت ایران در این پیمان منطقه‌ای برنامه‌ریزی کرده بودند، اما با تلاش‌های مستمر دولت‌های قبلی و پیگیری‌های دولت سیزدهم روند عضویت دایم ایران در این سازمان منطقه‌ای نهایی شد. قبل از تشکیل دولت سیزدهم در ۲۰ مردادماه ۱۴۰۰ بود که علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور در پیامی که در توییتر منتشر شد، نوشت: «ساعتی قبل در گفتگو با دوست و همکارم جناب آقای پاتروشف دبیر شورای امنیت ملی روسیه تحولات افغانستان، سوریه و خلیج فارس را بررسی کردیم.

خوشبختانه موانع سیاسی برای عضویت ایران در پیمان شانگ‌های برداشته شده و با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی خواهد شد.» پیامی که نشان می‌داد، پرونده عضویت دایم ایران در شانگ‌های که در زمان دولت روحانی دنبال شده بود قرار است در دولت رییسی نهایی شود. نکته مهم درباره عضویت ایران در پیمان شانگ‌های باز شدن مسیر جدید همکاری‌های اقتصادی و امنیتی در قالب یک پیمان امنیت جمعی است. قرار گرفتن به عنوان کریدور شمال- جنوب، صادرات محصولات تولیدی و خدماتی کشور به کشور‌های عضو، بدل شدن به کانون انرژی سازمان همکاری‌های شانگ‌های (در کنار روسیه) و... بخشی از ظرفیت‌هایی است که ایران از طریق عضویت در شانگ‌های توانست به آن دست پیدا کند. مکمل عضویت ایران در شانگهای، سند همکاری مشترک ۲۵ ساله با چین و قرارداد همکاری‌های راهبردی با روسیه است که دریچه‌های تازه‌ای را برای اقتصاد و تجارت ایران در حوزه جذب سرمایه‌های خارجی، توسعه مناسبات ارتباطی و... باز می‌کند.

سوم) در کنار دو گزاره یاد شده در سطور بالا، یکی دیگر از مهم‌ترین دستاورد‌هایی که می‌توان برای دولت سیزدهم برشمرد، قرارداد سه جانبه انتقال گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از طریق ایران است که ۷ آذرماه در حاشیه اجلاس سران اکو به امضای روسای جمهور ۳ کشور رسید. هرچند برخی افراد و جریانات تلاش کردند این قرار داد را بی اهمیت و فاقد گزاره‌های راهبردی معرفی کنند، اما واقع آن است که این قرارداد را می‌توان در حکم بستری فرض کرد که چشم‌انداز روشنی از توسعه همکاری‌ها را درآینده شکل می‌دهد. نباید فراموش کرد برخی اشتباهات راهبردی طی دهه‌های گذشته باعث شد تا مناسبات ارتباطی نزدیک و راهبردی ایران با جمهوری آذربایجان دچار رخوت شود و ماحصل این دوری باعث شد تا دشمنان کشورمان از این خلأ سوءاستفاده کنند.

ایجاد مناسبات اقتصادی و انرژیک پایدار با کشور آذربایجان، جدای از ظرفیت‌های اقتصادی دامنه داری که برای کشورمان ایجاد می‌کند، این امکان را ایجاد می‌کند که دو طرف از طریق تعمیق همکاری‌های اقتصادی و راهبردی به یکدیگر نزدیک شده و فضا را برای سوءاستفاده دشمنان مسدود سازند. از این منظر انعقاد این قرارداد میان ۳ کشور در اجلاس اکو را می‌توان یک ظرفیت بنیادین و یک دستاورد ملموس برای دولت سیزدهم محسوب کرد که تبعات مثبت آن در دورنمای آینده ارزش افزوده فراوانی برای ایران ایجاد می‌کند. بر اساس این قرارداد گاز ترکمنستان از مسیر ایران به جمهوری آذربایجان ترانزیت (سواپ) خواهد شد. ضمن اینکه ایران گاز مصرفی مورد نیاز خود در پنج استان کشور را از حق انتقال این گاز برداشت خواهد کرد.

مشکلاتی که ایران هرساله در خصوص تامین گاز استان‌های شمالی و شمال شرقی کشور باآن دست به گریبان می‌شد از طریق این قرارداد حل و فصل خواهد شد و چشم‌اندازی از توسعه همکاری‌های راهبردی میان ایران با این کشور‌ها ایجاد خواهد شد. این قرارداد از اول دی ماه امسال بدون سقف زمانی اجرا می‌شود، قراردادی که علاوه بر مزایای اقتصادی، تجاری و راهبردی، باعث تقویت مناسبات و همکاری‌های منطقه‌ای نیزخواهد شد. بر اساس قرارداد سواپ، ایران در مرز ترکمنستان گاز صادراتی از این کشور را تحویل گرفته و ما به ازای آن را در مرز جمهوری آذربایجان تحویل می‌دهد. سه گانه یاد شده بخشی از مهم‌ترین دستاورد‌هایی است که دولت سیزدهم در بازه زمانی ۱۰۰ روزه نخست به آن نایل شده است. ناگفته پیداست این دولت با نارسایی‌ها و مشکلاتی نیز دست به گریبان است که می‌توان آن‌ها را در کلاسه موضعی ضعف‌های راهبردی دولت دسته بندی کرد و در فرصت‌های آتی به آن‌ها پرداخت و اشاره کرد.