اقتصاد۲۴ - اقتدارگرایان و اصولگرایان مخالف با هر گونه مذاکره و تفاهم با جهان در حالی خواب زمستان سخت اروپا را می‌دیدند که حالا به نظر می‌رسد بحران ناترازی گاز بیش از همه گریبان گیر مصرف کنندگان داخلی کشور شده است.
این در حالی است که در آستانه فصل زمستان، ناترازی گاز، امر مهمی است که تلاش شده در میان سیل اخبار درباره کمبود گاز در اروپا، محو شود. آن هم در حالی که اروپا اخیرا اعلام کرده که مخازن خود را صد درصد پر کرده است.
جان به در بردن اروپا از سرمای زمستان و ایران در زمهریر
پس از اعلام این خبر بود که قیمت گاز رو به کاهش گذاشت. پر شدن صد درصدی ذخایر گاز اروپا، نشان از برنامه‌های مدون و بلندمدت این کشور‌ها دارد، چیزی که جای خالی آن، اما به شدت در ایران احساس می‌شود. هم چنین نکته دیگری نیز که اکنون خود را به رخ می‌کشد تو خالی بودن وعده بعضی از افراطیون درباره نیازمند شدن اروپا به گاز ایران و امکان امتیاز گرفتن ایران از اروپا در مذاکرات برجامی است.
حقیقت این است که پیش‌بینی‌ها از وخامت اوضاع مصرف گاز در زمستان پیش روی اروپا اشتباه نبود، اما به نظر می‌رسد این کشور‌ها با برنامه‌ریزی دقیق بر اساس شبیه‌سازی علمی و روش‌مند، سپردن کار به متخصصان و اطلاع‌رسانی شفاف به مردم و همراه‌سازی آن‌ها در صرفه‌جویی و به‌کارگیری سوخت سبز، از گردنه این بحران عبور کرده اند.
این در حالی که بحران گاز ابعاد جدی تری به خود گرفته است، و تندرو‌های داخلی هنوز در خیال واهی و انتظار برای تماشای زمستان سخت اروپا هستند.
این شرایط نیز در حالی است که به نظر می‌رسد سیاست‌های تامین گاز در ایران چندان کارشناسی نبوده و نه فقط صادرات گاز به کشور‌هایی که دچار بحران این انرژی هستند، مدت‌هاست محدود شده که وضعیت تامین گاز داخلی هم با بحران مواجه است. تحت چنین شرایطی بار‌ها از بحران انرژی در اروپا و یاری ایران در صورت توافق برجام سخن به میان آمده است.
از توئیت «زمستان نزدیک است» گرفته تا تحلیل‌های موافق با این دیدگاه. اما کارشناسان می‌گویند حقیقت این است که ایران همین حالا با حدود ۶۱ میلیارد متر مکعب کسری گاز در میدان پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز کشور را تامین می‌کند، مواجه شده است. این در حالی است که ایران چندبار با بهانه تامین انرژی اروپا کوشیده طرفین مذاکرات را در برجام تحت فشار قرار دهد. اواسط شهریور ماه بود که حمید مرندی عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای در توییتر نوشت: «زمستان نزدیک است و اتحادیه اروپا با بحران انرژی فلج کننده مواجه است. اما حالا باتوجه به کاهش تولید در میدان گازی پارس جنوبی به‌نظر می‌رسد توپ بحران انرژی در زمین ایران افتاده است.»
گزارش نگران کننده مجلس از ناترازی گازی ایران
در همین حال و طی هفته گذشته کمیسیون انرژی مجلس ایران در گزارشی اعلام کرد که با ادامه بی‌توجهی به کمبود گاز در کشور، اختلال جدی در سیستم گرمایش مورد استفاده مردم، کاهش ۷۰ درصدی تولید برق کشور، توقف فعالیت صنایع اساسی، تعطیلی فعالیت بخشی از خدمات عمومی نظیر نانوایی‌ها و توزیع آب و بروز نارضایتی‌های عمومی در پیش خواهد بود.
مالک شریعتی نیاسر، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس ایران، در جلسه علنی در مجلس گزارش کمیسیون انرژی را در مورد ناترازی تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور را قرائت کرد. بر پایه این گزارش، با وجود آن که ایران رتبه سوم بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی در جهان را دارد؛ اما با توجه به شروع افت فشار مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف، چالش جدی برای تامین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت.
مالک شریعتی نیاسر، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، در جلسه علنی هفته پیش گفت:در صورت بی‌توجهی و عدم برنامه‌ریزی و اقدام سریع، کشور با بحران جدی برای امنیت انرژی روبرو خواهد شد؛ به نحوی که واردات این حامل انرژی یا بازگشت به دهه ماقبل ۷۰ شمسی و خرید و توزیع وسایل گرمایشی نفتی و ذغالی بین مردم اجتناب ناپذیر خواهد بود.
بیشتر بخوانید: بازی بزرگ روسیه و اروپا در زمین انرژی خلیج فارس/ آیا ایران می‌تواند به بازی صادرات گاز بازگردد؟
هم چنین بر اساس گزارش کمیسیون انرژی مجلس، ایران دارای ۲۲ میدان گازی با حجم تقریبی ۳۴ تریلیون متر مکعب است؛ اما تمام این ذخایر از نظر عملیاتی قابل استحصال نیست و در دو دهه گذشته با افزایش متوسط سالانه ۷ درصدی عرضه گاز طبیعی، ۷۵ درصد از سبد انرژی کشور به گاز طبیعی اختصاص یافته است، ولی برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار رشد افسارگسیخته تقاضا و مصرف گاز طبیعی در بخش‌های مختلف کشور صورت نگرفته است.
هم چنین آخرین پیش بینی وزارت نفت از تولید گاز طبیعی ایران حاکی از این است که تولید گاز طبیعی در کشور در بهترین حالت از ۹۵۰ میلیون متر مکعب کنونی به حدود ۱.۴ میلیارد متر مکعب در روز تا سال ۱۴۱۰ خواهد رسید و پس از آن با روند کاهشی به ۱.۱ میلیارد متر مکعب در روز در سال ۱۴۲۰ خواهد رسید. این آمار تنها در شرایطی تغییر می‌کند که ایران نیز هم، چون قطر بتواند با شرکت‌های بزرگ برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی قرارداد امضا کند.
اخطار کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی درباره وضعیت گازی کشور
در همین حال حمیدرضا صالحی نائب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در گفتگو با فرارو با اشاره به این که در فصل زمستان کشور با کمبود گاز مواجه است، گفته است که: «در زمستان سال گذشته کمبود گاز باعث شد که گاز صنایع، نیروگاه‌ها و پتروشیمی‌ها قطع شود و برخی از نیروگاه‌ها مجبور شدند به جای گاز از مازوت به عنوان سوخت استفاده کردند که این موضوع باعث مشکلات زیست محیطی و آلودگی هوا شد، حال در سال جاری به اعتقاد بنده این ناترازی تشدید خواهد شد.»
صالحی هم چنین گفته است که: «در حال حاضر میزان تولید گاز در کشور روزانه حدود ۱۰۵۰ میلیون متر مکعب است، اما حدود ۷۰۰ میلیون متر مکعب آن صرف مصرف خانگی می‌شود که همین موضوع یکی از دلایل اصلی ناترازی منابع گازی در این ایران است، چرا که به نوعی بیش از ۷۰ درصد از منابع گازی در کشور صرف مصرف خانگی می‌شود، در حالی که مصرف صنعتی نصف این مقدار هم نیست.» وی افزود: «متاسفانه به دلیل عدم سرمایه گذاری که در بخش نفت و گاز وجود دارد، کشور امروز با این مشکل روبرو است و تا زمانی که سرمایه‌گذاری‌های لازم انجام نشود، ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که بخش انرژی کشور از ثبات لازم برخوردار باشد، به طوری که در تابستان‌ها با کمبود برق و در زمستان‌ها با کمبود گاز مواجه خواهیم بود و این موضوع هر سال تشدید خواهد شد.»
نائب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران با تاکید بر اینکه بر اساس گفته‌های وزیر نفت، برای سرمایه‌گذاری در بخش گاز نیاز به ۷۰ میلیارد دلار منابع است، بیان داشت: «قدر مسلم این کار باید از طریق سرمایه گذاری خارجی انجام شود، زیرا توانایی سرمایه‌گذاری در داخل با این مبلغ وجود ندارد، اما با توجه به تشدید تحریم‌ها و وضعیت مبهم برجام انجام چنین سرمایه‌گذاری ممکن نخواهد بود با توجه به شرایطی که وجود دارد.»
وی تصریح کرد: «در بخش برق نیز به دلیل فرسودگی شبکه تولید و انتقال، نیاز به سرمایه گذاری ۱۲ تا ۱۵ میلیارد دلاری است، که به دلیل عدم صرفه اقتصادی تولید برق برای نیروگاه‌های بخش خصوصی، کسی در این باره پیش‌قدم نمی‌شود، زیرا قیمت‌گذاری دستوری عملا انگیزه سرمایه‌گذاری را از بین برده است.»
سرمایه گذاری که نیست پاشنه آشیل صنعت نفت و گاز ایران
این شرایط در حالی است که وزیر نفت نیز اخیرا گفته است که: «مطابق تکلیف قانونی برنامه ششم باید سطح تولید گاز به روزانه یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسید، اما به‌دلیل سرمایه‌گذاری‌های انجام‌نشده در سال‌های اخیر بیشینه این رقم به ۸۴۰ میلیون مترمکعب رسیده است.»
در حقیقت اشاره اوجی به بحرانی است که در سال‌های اخیر نیز بار‌ها فعالین حوزه نفت و گاز و انرژی به آن اشاره کرده بودند؛ بحرانی که با هر بار تعلل در مذاکرات بیشتر از قبل خود را به رخ کشیده است.
اوجی در همین باره نیز گفت که: «قسمت اعظم مصرف گاز کشور در بخش خانگی است که در دوران سرد این مصرف چهار برابر دوران گرم سال است.»
وزیر نفت در ادامه نیز با اشاره به ناترازی سوخت و فرآورده‌های نفتی در تابستان تصریح کرد: «مصرف بنزین در ایام عید تا ۱۳۰ میلیون لیتر افزایش یافت، در حالی که تولید ما در پالایشگاه‌ها ۱۰۲ تا ۱۰۴ میلیون لیتر در روز است و این از احداث نشدن واحد‌های پالایشگاهی، توسعه پالایشگاه‌های فعلی و کیفی‌سازی نشدن پالایشگاه‌ها ناشی می‌شود.»
در همین حال باید توجه داشت که در زمستان سال گذشته ایرانی‌ها در بخش خانگی به طور میانگین ۶۵۰ میلیون متر مکعب در روز گاز سوزاندند. این رقم در برخی روز‌ها تا بالای ۷۲۰ میلیون متر مکعب در روز نیز بالا رفت و حال با نزدیک شدن به ماه‌های سرد سال و افزایش مصرف گاز در کشور، دوباره نگرانی‌ها نسبت به ناترازی گاز در زمستان امسال مطرح است.
در حال حاضر، تقریبا ۳۷ درصد مصرف گاز کل کشور در بخش گاز خانگی و تجاری است و این میزان به صورت میانگین سالانه است و در زمستان و فصل‌های سرد سال این نسبت مصرف گاز به مراتب بالاتر از ۵۰ درصد کل مصرف کشور است؛ بنابراین سیاست بهینه در این زمینه تمرکز بر بهینه‌سازی مصرف به خصوص در بخش خانگی و تجاری است.
البته نگاهی به آمار‌ها و گزارش‌ها نشان می‌دهد بخش خانگی در تمام موارد پرمصرف نیست و حدود ۶۳ درصد از مشترکان بخش خانگی در پله‌های یک تا سه محاسبه قیمت گاز قرار دارند. در واقع ۶۳ درصد از جمعیت، الگوی مصرف گاز را رعایت می‌کنند.
بیشتر بخوانید: ایران تماشاگر بازی قدرت‌ها در میدان گازی پارس جنوبی/حمله گازی قطر از ۴ طرف به میدان مشترک با ایران
در همین حال یکی از راهکار‌های ارائه شده از سوی دولت قطع گاز خانوار‌های پرمصرف از آذر ماه است. روشی قدیمی که یک بار نیز در سال گذشته آن را آزموده اند، اما به نظر می‌رسد بحران گازی حالا بیش از آن است که حتی با قطع گاز ۱۰ درصد جمعیت کشور نیز بتوان بر روی آن سرپوش گذاشت.
از سوی دیگر بنا به ادعای مطرح شده از سوی وزارت نفت گفته می‌شود که مشترکان پرمصرف گازی کمتر از ۱۳ درصد کل مشترکین هستند، اما مصرف آن‌ها به صورت میانگین بین ۵ تا ۶ برابر یک مشترک با مصرف عادی است یعنی به تنهایی این بخش به اندازه کل ۸۷ درصد مشترکین دیگر گاز مصرف می‌کنند و اکنون با وعده قطع گاز این گروه، دولت وقت قصد دارد تراز گازی کشور را متعادل کند.
وعده‌ای که به نظر می‌رسد حتی عمل به آن نیز نخواهد توانست چاره کار بحران‌های گازی در کشور باشد.
کما این که کمیسیون انرژی مجلس ایران در گزارش خود هشدار داده بود که کمبود گاز در کشور منجر به بحران‌های هشت گانه‌ای از جمله،
از دست رفتن تولید برق کشور حداقل به میزان ۷۰ درصد،
توقف فعالیت صنایع سنگین فولاد، آلومینیوم و سایر صنایع فلزی و نیز پتروشیمی‌ها،
توقف خدمات عمومی و شهری نظیر نانوایی‌ها و سایر مراکز خدمت‌رسانی به عموم.
اختلال در گرمایش مردم در مراکز شهری و روستایی به میزان حداقل ۹۵ درصد،
توقف تولید و خدمات در شبکه‌های تصفیه و توزیع آب،
شبکه‌های پولی و بانکی، مخابراتی و ارتباطی، خدمات درمانی و بیمارستانی به دلیل اختلال در تامین برق،
توقف صادرات گاز،
اختلال در حمل و نقل و ایجاد نارضایتی عمومی و بازتاب‌های امنیتی، سیاسی و اجتماعی
خواهد شد.
پیشتر از این نیز جواد اوجی، وزیر نفت ایران خبر داده بود که اگر سرمایه‌گذاری ۱۶۰ میلیارد دلاری در این صنعت انجام نشود، ایران در آینده به واردکننده محصولات این صنعت بدل خواهد شد.
ناترازی گازی و درخواست وزیر که ناکام ماند
هم چنین جواد اوجی وزیر نفت در صحن علنی مجلس نیز گفته بود که «ما در حوزه گاز به ۸۰ میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری نیاز داریم تا میادین مشترک و بخش‌های از فاز‌های پالایشگاه پارس جنوبی را که توسعه پیدا نکرده و سایر میادین مستقل گازی را توسعه بدهیم.».
اما در مقابل باقر قالیباف در مقام رئیس رمجلس نیز گفته بود که: «آقای اوجی! شما فکر می‌کنید ۸۰ میلیارد دلار پول وجود دارد که بدهند تا ناترازی گاز را حل کنید؟ / به جای دست گدایی دراز کردن، مصرف و هدررفت انرژی را اصلاح کنید.»
قالیباف در همان زمان گفته بود که: «رئیس مجلس خطاب به وزیر نفت گفت: اگر جنابعالی و بنده حرفمان این باشد که ۱۰ درصد از صندوق توسعه ملی را به ما دهید یا اینکه ۸۰ میلیارد دلار پول دهید تا ناترازی را اصلاح کنیم باید این پرسش انجام شود که آیا این پول وجود دارد که داده شود تا این کار را انجام دهیم؟»
قالیباف هم چنین خطاب به وزیر نفت تصریح کرده بود که «ما سالانه بین ۶۰ تا ۸۰ میلیون دلار انرژی هایمان را هدر می‌دهیم، آیا نمی‌خواهیم در این کشور تصمیم بگیریم، چگونه حاضریم دست گدایی به هرجا دراز کنیم و پول دهیم، ولی حاضر نیستیم که اصلاحات لازم را انجام دهیم. بنا است مثلا ۸۰ میلیارد دلار پول دهیم تا مشکل ناترازی گاز را حل کند. اما من به شما می‌گویم که شما ۸۰ میلیارد دلار اعتبار را ضایع می‌کنید، نباید اجازه دهیم که این منابع ضایع شود. ظام حکمرانی انرژی در کشور سالانه ده‌ها میلیارد دلار از سرمایه ما را از بین می‌برد، گازی که می‌توان در پتروپالایشگاه‌ها استفاده شود یا در صادرات به کار گرفته شود و بزرگترین منابع درآمدی باشند را هدر می‌دهیم.».
اما مساله‌ای که قالیباف به آن توجه نداشت این بود که برای بهبود وضعیت سیستم و شبکه فرسوده انتقال گاز نیز به فورت کشور نیازمند سرمایه گذاری است. ایران اکنون در هر دو بخش استخراج و تولید نفت و گاز و هم چنین انتقال آن در شبکه داخلی نیازمند سرمایه گذاری است و تنها با ارجاع دادن به موارد قانونی دهان این ملت در فصل سرما شیرین نمی‌شود و گرمای گازی به خانه هایشان نخواهد آمد.
حال باوجود ناترازی در بخش تولید و مصرف گاز باید منتظر باشیم که آیا با قطعی گاز در زمستان مواجه خواهیم شد یا خیر؟