اقتصاد۲۴- وزارت دفاع روسیه روز چهارشنبه هفته گذشته اعلام کرد که وزرای دفاع روسیه، سوریه و ترکیه نشست سه‌جانبه‌ای در مسکو برگزار و درباره راه‌های حل بحران سوریه مذاکره کردند. این مذاکرات نخستین نشست رسمی میان آنکارا و دمشق در ۱۱ سال گذشته است. در این نشست علاوه بر خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، هاکان فیدان، رئیس سازمان اطلاعات این کشور به همراه علی محمودعباس، وزیر دفاع سوریه، علی مملوک، رئیس سازمان اطلاعات این کشور و نیز سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه حضور داشتند.
به فاصله یک روز پس از این نشست، وزیر دفاع ترکیه تاکید کرد که آنکارا به تمامیت ارضی سوریه احترام می‌گذارد و تنها به دنبال مبارزه با تروریسم است. خلوصی آکار در بیانیه روز پنج شنبه خود عنوان داشت: «یکی از مهم‌ترین مسائلی که در نشست سه جانبه ترکیه، روسیه و سوریه مطرح شد، موضوع مبارزه با تروریسم بود. ما تاکید کردیم که به تمامیت ارضی و حق حاکمیت تمامی همسایگانمان به ویژه سوریه و عراق احترام می‌گذاریم و تنها هدف‌مان مبارزه با تروریسم است و ما هیچ هدف دیگری نداریم.» وزیر دفاع ترکیه افزود: «ما تاکید کردیم که آنکارا قصد دارد تروریست‌های داعش و شبه نظامیان پ. ک. ک/یگان‌های مدافع خلق را که تهدیدی برای سوریه نیز محسوب می‌شوند، خنثی کنیم.»
آکار تصریح کرد: «هیات ترکیه در جریان این نشست تاکید داشته که نهایت تلاش خود را برای تضمین امنیت ترکیه، مردم و مرز‌های کشور انجام خواهد داد. آنکارا در تلاش است تا از مهاجرت بیشتر از سوریه به ترکیه جلوگیری کند.» وزیر دفاع ترکیه در ادامه گفت: «در جریان این نشست درباره اینکه چه کار‌هایی می‌توانیم برای بهبود هر چه سریع‌تر وضعیت سوریه و منطقه و همچنین تضمین صلح، آسایش و ثبات انجام دهیم، تبادل نظر کردیم.» این نظامی ارشد ترکیه در بیانیه خود تاکید کرد: «بحران سوریه باید در چهارچوب قطع نامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل و به شیوه‌ای جامع و فراگیر حل شود. به همین منظور، ارزیابی کردیم که کار‌هایی که قرار است در چند روز آتی انجام شوند می‌توانند کمک چشمگیری به صلح و ثبات در منطقه و سوریه داشته باشند.» آکار همچنین بار دیگر عنوان داشت که وزرای دفاع روسیه، سوریه و ترکیه با ادامه نشست‌های سه جانبه برای تضمین ثبات در سوریه و منطقه موافقت کردند.
به موازات این بیانیه وزیر دفاع ترکیه، وزارت دفاع سوریه نیز در بیانیه کوتاهی دیدار علی محمود عباس، وزیر دفاع این کشور با خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه در مسکو با حضور سرگئی شویگو، همتای روسی‌شان را مثبت ارزیابی کرده و تاکید داشت: «دیداری میان وزیر دفاع و همچنین رئیس سازمان اطلاعات سوریه با همتایان ترکیه‌ای آن‌ها در مسکو و با حضور طرف روس انجام شد و طرفین درباره مسایل مختلف با یکدیگر گفتگو کردند و این دیدار مثبت بود.» خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) نیز در این خصوص گزارش داد، در این دیدار درباره اقدامات انجام شده در زمینه مبارزه با تروریسم، وضعیت سوریه و موضوع پناهجویان گفتگو شد و سه وزیر بر لزوم و اهمیت استمرار گفتگوی مشترک جهت تثبیت اوضاع در سوریه و منطقه تاکید کردند.
تشکیل کمتیه مشترک سه جانبه
افزون بر این بیانیه‌ها منابع دیپلماتیک ترکیه از توافق وزیران دفاع ترکیه، روسیه و سوریه بر سر تشکیل کمیته مشترک سه‌جانبه خبر دادند.
به گزارش شبکه الجزیره به نقل از منابع دیپلماتیک ترکیه گزارش داد که در دیدار وزیران دفاع ترکیه، روسیه و سوریه در مسکو، سه طرف بر سر تشکیل کمیته مشترک سه‌جانبه توافق کردند. به نوشته الجزیره، در نشست مسکو باز کردن مسیر‌های بین المللی و اجازه عبور کالا‌های ترکیه از خاک سوریه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
بر اساس این گزارش، در نشست سه جانبه مسکو بر روی سازوکاری مشترک برای تسهیل بازگشت آوارگان سوری پس از فراهم شدن زمینه‌های مناسب، توافق حاصل شد. منابع ترکیه‌ای به الجزیره گفتند که نشست مسکو چشم اندازی را مورد بحث قرار داد که به حضور نیرو‌های موسوم به «نیرو‌های سوریه دموکراتیک» در شمال سوریه پایان می‌دهد. کمیته‌هایی که وزیران دفاع ترکیه، سوریه و روسیه در نشست چهارنشبه هفته گذشته در مسکو بر سر تشکیل آن‌ها توافق کرده بودند، جلسات خود را در پایان ماه آینده آغاز خواهند کرد.
*** نشست‌های دیگری در راه است
نماینده حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه اعلام کرد، نشست‌های آتی میان وزیران دفاع ترکیه و سوریه در سال ۲۰۲۳ در دمشق و آنکارا برگزار می‌شود. اورهان میراوغلو، نماینده حزب عدالت و ترکیه در پارلمان این کشور به خبرگزاری اسپوتنیک گفت: «مطمئناً منطقی است که فکر کنیم تماس‌ها بین ترکیه و سوریه در سال ۲۰۲۳ ادامه خواهند یافت و ممکن است دیدار دوم در آنکارا و دیدار بعدی در دمشق برگزار شود. این تماس‌ها موجب می‌شود روابط ترکیه و سوریه از حالت سردی خارج شود.»
وی با بیان اینکه نشست سه جانبه اخیر وزرای دفاع در مسکو از نظر ارتقای روابط روسیه و ترکیه به سطح استراتژیک‌تر حائز اهمیت است، افزود: «به ایران که در نشست‌های قبلی شرکت نکرده بود، یک کرسی در این نشست اعطا خواهد شد.»
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه هم ۱۵ دسامبر اعلام کرد، به ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه پیشنهاد داده قبل از نشست روسای سرویس اطلاعات، وزیران دفاع و خارجه روسیه، ترکیه و سوریه، رهبران این سه کشور نشست داشته باشند. در همین راستا خلوصی اکار، وزیر دفاع ترکیه چهارشنبه عنوان داشت که امکان برگزاری دیدار میان رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در صورت فراهم بودن شرایط وجود دارد. مولود چاووش‌اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه نیز تصریح کرد که دمشق خواهان بازگشت شهروندان سوری به کشورشان است و اقدامات لازم برای این کار باید انجام شود.
وی درباره نشست سه جانبه وزرای دفاع و روسای اطلاعات ترکیه، روسیه و سوریه در مسکو اظهار کرد که این مذاکرات مفید بوده است. چاووش‌اوغلو بر ضرورت و اهمیت ارتباط با سوریه برای دستیابی به صلح و ثبات پایدار و تضمین بازگشت امن آوارگان تاکید کرد. رئیس دستگاه دیپلماسی ترکیه در نشست ارزیابی پایانی سال ۲۰۲۲ گفت: «ترکیه بار‌ها تاکید کرده قصد دارد در صورت برقراری ثبات سیاسی و بازگشت اوضاع سوریه به روال عادی مناطقی که در حال حاضر در آن‌ها حضور دارد را به سوریه واگذار کند.» چاووش‌اوغلو اشاره کرد که در صورت به وجود آمدن زمینه مشترک بین دو کشور در خصوص مبارزه با تروریسم امکان همکاری مشترک در آینده وجود دارد. وی در ادامه عنوان داشت: «ترکیه به تمامیت ارضی و حاکمیت سوریه احترام می‌گذارد.»
تروئیکایی برای جایگزینی روند آستانه و حذف تهران؟
تحرکات و تحولات اخیر در قبال آینده سوریه با محوریت مسکو، آنکارا و حکومت بشار اسد تا حدودی این نگرانی را ایجاد کرده است که شاهد شکل گیری یک تروئیکای جدید به موازات تروئیکای روند آستانه (تهران، مسکو و آنکارا) هستیم؛ تروئیکایی که می‌تواند رقیب و حتی جایگزین روند آستانه باشد. در این صورت باید این گزاره را در نظر گرفت که احتمالا تلاش برای رقم خوردن «آینده سوریه بدون ایران» در جریان است.
شاید تصور شود که اساسا بشار اشد به عنوان نماینده تهران و بدون هماهنگی با ایران در این نشست‌ها حضور پیدا نخواهد کرد و بدون چراغ سبز (از سوی تهران)، همکاری‌ای با روسیه و ترکیه نخواهد داشت، اما باید این را هم در نظرگرفت که «اگر روند دیپلماتک این تروئیکای جدید (ترکیه، روسیه و سوریه) با نشست‌های آتی به خروجی و دستاورد ملموسی دست پیدا کنند، عملا بستر و فضا به صورت خودکار برای کاهش نقش و جایگاه تهران فراهم خواهد آمد.»
باوجود آنکه اورهان میراوغلو، نماینده حزب عدالت و ترکیه در پارلمان این کشور در گفتگو با خبرگزاری اسپوتنیک عنوان داشت که «به ایران که در نشست‌های قبلی شرکت نکرده بود، یک کرسی در این نشست اعطا خواهد شد»، اما این جملع می‌تواند یک لفاظی و ادعای صرف باشد. به هر حال برکسی پوشیده نیست که تضاد منافع تهران و آنکارا در تحولات سوریه تا چه حد پررنگ است که حتی در مقاطعی به رویارویی نظامی دو طرف منجر شده است.
در عین حال تهران جدی‌ترین مخالف تجاوز ترکیه خاک سوریه بوده و هست. اما مهمتر از همه به نظر می‌رسد که آنکارا با ترسیم نقشه راه، ذیل ایجاد این تروئیکای جدید به دنبال حذف تهران از تحولات سوریه به عنوان رقیب جدی خود است، کما اینکه وزیر امور خارجه ترکیه پنج شنبه اعلام کرد که آنکارا برای برگزاری دیدار با وزرای امور خارجه روسیه و سوریه به عنوان «مرحله دوم نقشه راه» برنامه ریزی می‌کند. وزیر خارجه ترکیه تأکید کرد که در حال حاضر موعد برگزاری این نشست مشخص نیست. چاووش‌اوغلو بیان داشت: «مذاکرات ما با دمشق مانعی برای مبارزه با تروریسم نیست.» وی همچنین گفت که نیرو‌های ترکیه زمانی از سوریه خارج خواهند شد که ثبات سیاسی در این کشور برقرار شود.
در این راستا و با نگاهی به تحولات جاری در سطح منطقه و جهان، ترکیه در صدد است که با پررنگ‌تر کردن نقش ایران در جنگ اوکراین و به تبعش معطوف کردن توجه و صرف انرژی و توان دیپلماتیک تهران به کی یف، سوریه را در ریل خود قرار دهد. پیرو این نکته متاسفانه نوع عملکرد غلط کشور در عرصه دیپلماسی طی ماه‌های اخیر و کاهش شدید توان سیاست خارجی با سنگین شدن سه موضوع حقوق بشر، ارسال پهپاد و تداوم بن بست هسته ای، عملا تهران را به محاق برده است تا بتواند دست به موازنه سازی در برابر ترکیه بزند.
از این رهیافت بی تردید سکوت دیپلماتیک اردوغان و آنکارا طی چهار ماهی که از آغاز اعتراضات در ایران می‌گذرد، آن هم در شرایطی که تقریبا بیشتر کشور‌های جهان موضع گیری تند و علنی علیه تهران داشته اند به خوبی گواه آن است که ترکیه با نوعی مماشات سیاسی در قبال ایران به دنبال ایجاد حساسیت تهران درباره سیاست‌های منطقه‌ای خود نیست تا به راحتی بتواند به موازات حفظ ایران در سبد خود، آینده جدید سوریه بدون ایران را در راستای منافع خود ترسیم کند.
بیشتر بخوانید: رزمایش بی‌سابقه اردوغان و علی‌اف در مرز‌های ایران
نعمت الله ایزدی در گفت وگویی که پیرامون این موضوع با «شرق» داشت بر ضرورت نگاه به واقعیات به خصوص واقعیت میدانی تاکید کرد. چرا که از نگاه آخرین سفیر ایران در اتحاد جماهیر شوروی، «سوریه اکنون به محل وزن کشی و جنگ‌های نیابتی تبدیل شده است؛ از یک طرف اسرائیل مرتباً حملات هوایی، موشکی و پهپادی را انجام می‌دهد و از طرف دیگر ترکیه نیز با عملیات‌های نظامی پی در پی بخش‌های دیگری از خاک سوریه را اشغال می‌کند؛ آمریکا هم که برنامه خود را برای سوریه دارد.» این در حالی است که این کارشناس ارشد حوزه بین الملل اذعان دارد که روسیه هم به دلیل تداوم جنگ اوکراین و خروج از این کشور از سوریه به نگرانی‌های امنیتی تهران دامن زده است.»
با چنین خوانشی، ایزدی این گزاره را روز به روز پررنگ‌تر می‌بیند که «مبادا سوریه دوباره به نقطه صفر و جنگ داخلی بازگردد». چرا که اولین سفیر ایران در فدراسیون روسیه با خلاء مسکو در سوریه و کاهش نفوذ تهران، بر این نکته تاکید دارد که احتمالاً نیرو‌های تروریستی با حمایت اسرائیل و ترکیه دوباره مجهز شوند و قدرت بگیرند؛ لذا از دید این دیپلمات ارشد کشورمان اینکه «جمهوری اسلامی بخواهد با توسل به محور آستانه به خصوص دور آخرش که تابستان در تهران برگزار شد، تحولاتی را در سوریه ایجاد کند چندان مطلوب و مثمر ثمر نخواهد بود.» از این منظر، ایزدی به «شرق» می‌گوید: «تهران تنها با تعریف سیاست خارجی منعطف و هوشمند عمل بر اساس آن در کنارش همکاری با دیگران می‌تواند ضمن حفظ منافع ایران در سوریه از آغاز مجدد جنگ داخلی در این کشور جلوگیری کند.»
نعمت الله ایزدی در ادامه تحلیلش به محور آستانه ورود جدی تری پیدا می‌کند و بیان می‌دارد: «نه اینکه تصور کنیم محور آستانه دیگر وجود ندارد، اما بسیار بسیار ضعیف شده است؛ بنابراین نمی‌توان گفت که محور آستانه دیگر وجود خارجی ندارد. چون اگر وجود نداشت پوتین و اردوغان بیکار نبودند که برای حضور در نشست سران این روند بخواهند به ایران سفر کنند.»، اما در عین حال این کارشناس حوزه بین الملل روی نکته مهمتری دست می‌گذارد و به «شرق» می‌گوید: «روسای جمهور روسیه و ترکیه هم در راستای منافع خود برنامه‌هایی برای محور آستانه دارند. از این نظر محور آستانه به کلی از بین نرفته است، اما نمی‌توان انتظار داشت که این روند (آستانه)، منشا اثر جدی در تحولات سوریه در راستای منافع تهران باشد.»
با این نگرش، ایزدی اذعان دارد که بعد از جنگ اوکراین اولویت‌های روسیه، ترکیه و ایران به شدت متفاوت و متضاد از گذشته شده است، به خصوص بعد از جنگ اوکراین؛ به باور این دیپلمات، اولویت اصلی روسیه و شخص پوتین در هر شرایطی تمرکز روی جنگ اوکراین است و بعد از آن مسئله تحریم‌های روسیه است.
در همین راستا خروج روسیه از سوریه به واسطه تداوم این جنگ (اوکراین) و آماده شدن ارتش ترکیه برای اشغال زمینی بخش‌های از شمال سوریه، پیش‌تر سبب شد تا تهران در تابستان امسال دوباره دست به دامن محور آستانه برای تعدیل تعارض منافع سه بازیگر عضو این روند شود که به نشست سران در تیرماه (۲۸ تیر) سال جاری منجر شد. اما سیر تحولات میدانی و سیاسی طی ۱۶۵ روز پس نشست تهران گویای آن است که روند آستانه چندان باب میل تهران نتوانست به تحقق منافع ایران کمک کند، کما اینکه پوتین و اردوغان، هم در تهران و در دیدار‌های بعدی «روندی موازی بدون جمهوری اسلامی ایران» را با حضور مستقیم سوریه پی گرفتند که در نهایت نشست چهارشنبه مسکو را به دنبال داشت. در مجموع آن چه بیان شد این سوال به ذهن متبادر می‌شود که آیا اردوغان و پوتین مناسبات دوجانبه بین آنکارا - مسکو را مهمتر از روند آستانه می‌دانند؟
در این رابطه علی اکبر فرازی طی گفت وگویی با «شرق» و در پاسخ به سوال فوق صراحتا از اهمیت مناسبات دو جانبه بین اردوغان و پوتین به واسطه تداوم جنگ اوکراین می‌گوید و تاکید می‌کند که «نباید و نمی‌توان این ارزیابی را داشت که روسای جمهوری ترکیه و روسیه فقط و صرفا با هدف حضور در نشست سران روند آستانه در تیرماه به تهران آمده بودند.» سفیر اسبق ایران در قبرس تاکید دارد که «پوتین و اردوغان همان تیرماه به نام نشست روند آستانه و در دیدار دو جانبه خود در خاک تهران بر علیه ایران ائتلاف کردند.»
سفیر پیشین ایران در رومانی پیرامون تحولات جنگ اوکراین و تاثیر مستقیم و جدی آن بر خاورمیانه با محوریت سوریه تصریح می‌کند که خروج روسیه از این کشور (سوریه) و جایگزینی شدن آن توسط نیرو‌های ایرانی و ارتش بشار اسد نگرانی پررنگی در ترکیه و شخص اردوغان ایجاد کرده است تا جایی که ارتش ترکیه پس از چند دور حملات موشکی، پهپادی و هوایی هفته‌های اخیر، خود را برای تجاوز زمینی جدید به سوریه و بخش‌های دیگری از شمال این کشور آماده می‌کند.»
از این رو فرازی معتقد است که اردوغان سعی دارد، نه از مسیر روند آستانه که از طریق دیدار رو در رو با پوتین و شکل دادن به تروئیکای جدید (سوریه، ترکیه و روسیه)، شرایطی را رقم بزند که بتواند از یک طرف نسبت به جایگزین شدن ایران وقفه‌ای ایجاد کند و از طرف دیگر فضا را برای گسترش نفوذ خود فراهم کند. راجع به ارزیابی اهمیت دیدار سه جانبه مسکو و نکات مطرح شده، فرازی در ادامه گپ و گفتش با «شرق» نگاهی متفاوت را پیش می‌کشد و تصریح می‌دارد که ترکیه و شخص اردوغان عملا در وضعیت نه چندان مناسبی، چه به لحاظ اقتصای و چه به لحاظ سیاسی قرار دارد؛ درگیر شدن با تورم بالای ۸۰ درصدی و جایگاه متزلزل اردوغان در جامعه سیاسی ترکیه، آن هم در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ترکیه برای سال ۲۰۲۳ یقینا باعث خواهد شد که رئیس جمهور ترکیه، نه به حرف‌های تهران گوش دهد و نه به خروجی محور آستانه اهمیت دهد، بلکه آنچه که تعیین کننده رفتار ترکیه در سوریه خواهد بود فقط به تاثیرگذاری اشغال زمینی سوریه و به تبع آن ارتقاء وزن اردوغان در جامعه ترکیه و همچنین انحراف در افکار عمومی این کشور (ترکیه) از مشکلات اقتصادی و معیشتی است.
او در ادامه تحلیلش، نگاهی آسیب شناسانه را پیش می‌کشد و بیان می‌دارد که «حتی در تروئیکای جدید هم محور اصلی به مناسبات مسکو و آنکارا باز می‌گردد و دمشق و بشار اسد زیر بلیط پوتین عمل می‌کنند»، کما اینکه از نگاه فرازی، «تهران هم در محور آستانه چندان تاثیرگذار نیست و روند مذکور (آستانه) نیز در سایه همان روابط و بده بستان ترکیه و روسیه می‌چرخد، چرا که تهران هم عملا از اقمار مسکو است.»
در همین راستا علی اکبر فرازی احتمال دور خوردن ایران را توسط ترکیه و روسیه را دور از ذهن نمی‌داند. این تحلیلگر ارشد سائل بین الملل پیرو نکات قبلی بر این مهم تاکید دارد که، چون تاثیرگذاری مناسبات و دیدار دو جانبه روسای جمهور ترکیه و روسیه به مراتب بیشتر از روند آستانه است، از این جهت بی شک ناگفته‌های محرمانه در دیدار دوجانبه تیرماه اردوغان و پوتین در تهران ذیل نشست آستانه می‌تواند سمت و سوی آینده سوریه را مشخص کند.»
سفیر اسبق ایران در مجارستان و قبرس با تکرار ادعای پیشین خود مبنی بر اهمیت ندادن آنکارا به روند آستانه و تلاش‌های ایران، بار دیگر پای تاثیر جنگ اوکراین بر تحولات خاورمیانه و آینده سوریه را پیش می‌کشد و در همین راستا عنوان می‌کند که «چون تداوم و تشدید جنگ اوکراین سبب شده است که توان پاسخگویی روسیه به تحرکات ناتو با هدف حضور در کنار مرز‌های روسیه در سایه عضویت سوئد و فنلاند به شدت کاهش پیدا کند، پوتین سعی دارد از نفوذ آنکارا در ناتو برای مدیریت و نوعی تعدیل تحرکات ناتو با هدف ناامن سازی مرز‌های روسیه استفاده کند.» با چنین ارزیابی، دیپلمات پیشین کشورمان این امکان را می‌دهد که کرملین مجبور به امتیاز دهی در برابر آنکار پیرامون سوریه، قفقاز جنوبی و ... شود.» به همین دلیل فرازی، «دور خوردن ایران را امری بدیهی می‌داند.»
سفیر پیشین کشورمان در رومانی به بخش دیگری از تحلیل خود می‌پردازد و به دنبال آن بیان می‌دارد که ترکیه هم به موازات روسیه تلاش دارد در سایه جنگ اوکراین و نیاز وافر پوتین به آنکارا، شرایطی را رقم بزند که به تحقق منافع اردوغان منجر شود؛ لذا اردوغان هم سعی می‌کند از روسیه امتیازاتی را بگیرد.»، اما به زعم سفیر پیشین ایران در مجارستان «برای رسیدن به این نقطه، ترک‌ها هم باید امتیازاتی را به پوتین بدهند. چون که چراغ سبز کرملین در خصوص افزایش واردات گندم و غلات بعد از جنگ اوکراین و نیاز جهانی به این کالا راهبردی و هم چنین مسئله انرژی از جمله حوزه‌های نیاز ترکیه به روس هاست.» از همین رو این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل اذعان دارد که اهمیت مناسبات دو جانبه بین روسای جمهور ترکیه و روسیه به مراتب بیشتر از روند آستانه است.
اما به واقع ترکیه تا کجا می‌تواند ایران را نادیده بگیرد؟ آیا اردوغان بدون درنظر گرفتن خطوط قرمز و حساسیت‌های تهران خواهد توانست برنامه خود را در سوریه پیش ببرد و آینده‌ای بدون تهران را رقم بزند؟ این سوالی بود که رحمن قهرمانپور هم در گفت وگویش با «شرق»، اینگونه به آن پاسه می‌دهد: «ترکیه خود را یک قدرت نوظهور متوسط جهانی می‌داند، لذا اردوغان معتقد است با چنین قدرتی اگر منافعش در سوریه را پی بگیرد، نه با واکنش تند و جدی از سوی جمهوری اسلامی ایران روبه‌رو خواهد شد و نه روسیه؛ به ویژه پوتین که در جنگ اوکراین گرفتار است و به نقش، نفوذ و جایگاه ترکیه هم نیاز دارد.»
استاد دانشگاه در ادامه با اشاره بر این نکته مهم که شرایط داخلی کشور هم در سکوت تهران موثر است، خاطرنشان کرد: «کسی منکر آن نیست که مشکلات و چالش‌های داخلی، منطقه‌ای و جهانی جمهوری اسلامی به خصوص در دولت رئیسی سبب شده است توان چانه‌زنی دیپلماتیک تهران کاهش یابد. این نکته‌ای است که ترکیه با آگاهی از آن به این جمع‌بندی برسد ایران توان پاسخگویی به ترکیه را نخواهد داشت.»
البته تحلیلگر مسائل ترکیه در ادامه گپ و گفتش با «شرق» اشاره‌ای هم به روند آستانه و تاثیرش بر تحولات جاری سوریه ذیل تجاوز اردوغان و احتمال توافقات پشت پرده روسیه و ترکیه هم دارد و بر خلاف نگاه و تحلیل نعمت الله ایزدی و علی اکبر فرازی در این خصوص تصریح می‌کند: «دو کشور ترکیه و روسیه روابط نسبتا خوبی با جمهوری اسلامی ایران دارند؛ بنابراین این دو بازیگر حاضر در روند آستانه و به خصوص اردوغان اقدامی را انجام نمی‌دهند که بدون هماهنگی با تهران باشد یا تصمیمی اتخاذ نمی‌کنند که خارج از محور آستانه برای سوریه و ضد منافع تهران باشد.»
بیشتر بخوانید: رفتار شی با پوتین نشان می‌دهد که چین دوست خوبی نیست
با این حال قهرمانپور این اعتراف را هم دارد که شاید در برخی مسائل مقطعی، توافقات پشت پرده‌ای بین اردوغان و پوتین بدون درنظرگرفتن موضع ایران انجام شود.»، اما این استاد دانشگاه تصریح می‌کند که «حتی اگر چنین توافقات پشت پرده‌ای هم بین ترکیه و روسیه بدون ایران انجام شود باید مسکو و آنکارا در نهایت خطوط قرمز و حساسیت‌های جمهوری اسلامی مدنظر قرار دهند.»
با این ارزیابی، قهرمانپور به «شرق» می‌گوید: «دورخوردن ایران در پشت پرده توافقات احتمالی روسیه و اردوغان در سایه انچه گفته شد چندان بدون چالش هم نیست. اما اگر در نهایت چنین توافقی هم وجود داشته باشد دو طرف (روسیه و ترکیه) نمی‌توانند منافع حیاتی جمهوری اسلامی ایران را نادیده بگیرند، چراکه اگر اردوغان و پوتین تصمیماتی مخالف و حتی در تضاد با روند آستانه بگیرند در یک سناریوی رادیکال می‌تواند به خروج ایران از روند منجر شود.»
رحمن قهرمانپور در خوانش خود از سیاست خارجی مسکو و آنکارا معتقد است که «از یک سو ترکیه و روسیه یک دیپلماسی صفر و یک ندارند، بلکه با یک دیپلماسی منعطف و در عین حال همه‌جانبه سعی دارند منافع خود را پیش ببرند و از طرف دیگر نباید و نمی‌توان این واقعیت را نادیده گرفت که روسیه و ترکیه هم برای پیشبرد منافع و برنامه‌های خود در سطح منطقه به همکاری، همراهی و همسویی با جمهوری اسلامی نیاز دارند.»
با برداشتی که این تحلیلگر مسائل غرب آسیا دارد، وی در ادامه گپ و گفتش به «شرق» یادآور می‌شود که «جلب رضایت تهران برای آنکارا و اردوغان مهم است. به هرحال ایران در صحنه تحولات میدانی سوریه حضور جدی و چشمگیری دارد. پس حتی اگر نتواند یک کار ایجابی برای ممانعت از برنامه ترکیه در سوریه انجام دهد، می‌تواند بازی را برای اردوغان به هم بزند، به گونه‌ای که منافعی برای آنکارا هم در پی نداشته باشد.» در نتیجه قهرمانپور تاکید دارد که منافع روسیه و ترکیه تا حدی به منافع ایران هم گره خورده است و هر سه کشور هم تمایل ندارند تنش‌ها و تضاد منافع آن‌ها تشدید شود.»
قهرمانپور در سایه ارائه تحلیلی عمیق‌تر به چرایی عدم نقش آفرینی موفق اروپایی‌ها و آمریکا در صحنه تحولات سوریه اشاره می‌کند و در پاسخ به این سوال می‌گوید که «چون اروپایی‌ها و ایالات متحده نتوانستند با دولت مرکزی یا نیرو‌های حاضر در سوریه همکاری لازم را داشته باشند و از همه مهمتر نتوانستند با روسیه و ایران به یک درک مشترک از تحولات سوریه برسند، این شکست رقم خورد.»
بنابراین تحلیلگر ارشد مسائل ترکیه اعتقاد دارد که دولت اردوغان برخلاف آمریکا و اروپایی‌ها و با نگاهی به تجربه شکست‌خورده ایالات متحده در عراق و افغانستان به این ارزیابی رسیده است که اگر سعی دارد برنامه خود را در سوریه پیش ببرد، باید به نحوی عمل کند که مخالفت و اعتراض کشور‌هایی مانند ایران را به دنبال نداشته باشد و یا حداقل بر خلاف منافع و امنیت جمهوری اسلامی در سوریه گام بر ندارد. خصوصا آنکه آنکارا برخلاف تهران متحد قدرتمندی در داخل سوریه ندارد. مضافا ترکیه متحمل هزینه بسیار زیادی در سوریه شده است که کوچک‌ترین نمونه آن پذیرایی از سه میلیون و ۵۰۰ هزار نفر آواره سوری در خاک ترکیه است که هزینه بسیار زیادی را بر اقتصاد بحران‌زده ترکیه تحمیل کرده، اما ترکیه این فشار بودجه‌ای را تحمل کرد. چراکه معتقد است در میان‌مدت و بلندمدت این آوارگان سوری می‌توانند به ترکیه کمک کنند.»
منبع: دیپلماسی ایرانی