اهمیت چشمگیر سرپناه در سبد مصرفی خانوار
مسکن به‌عنوان یکی از نیازهای اساسی انسان، نقش حیاتی در کیفیت زندگی و رفاه خانوارها ایفا می‌کند. با افزایش شهرنشینی و تغییرات سریع در الگوهای زندگی، اهمیت مسکن به‌عنوان یک کالای ضروری و سرمایه‌ای بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، مسکن به دلیل ماهیت خود قابلیت جانشینی با کالاهای دیگر را ندارد و نهایتا می‌توان به خانه‌های کوچک‌تر و در مناطق ارزان‌تر نقل مکان کرد. از طرفی، با افزایش تورم هزینه‌های مربوط به مسکن نیز افزایش یافته‌اند و خانوارها بخش زیادی از بودجه خود را صرف مسکن می‌کنند.
در این گزارش، منظور از هزینه مسکن مجموع هزینه‌هایی است که صرف اجاره‌بها، آب و فاضلاب، سوخت و روشنایی و سایر هزینه‌های منزل مسکونی است که بخش بزرگی از آن را اجاره‌بها تشکیل می‌دهد. به همین دلیل، می‌توان تغییرات هزینه مسکن را مصداقی از تغییرات نرخ اجاره‌بها دانست. هدف اصلی این گزارش بررسی روند افزایش متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری و هزینه‌های مسکن است. از آنجایی که بخش قابل توجهی از بودجه و درآمد خانوارها صرف مسکن می‌شود، بررسی این روند می‌تواند کمک شایانی به درک وضعیت معیشتی خانوارهای شهری طی ۱۳ سال گذشته داشته باشد.
تحریم‌ها با سقف بالای سر خانوارهای شهری چه کرد؟
روند تغییرات درآمد سالانه و هزینه مسکن نشان می‌دهد در ابتدای دهه ۹۰، سرعت رشد درآمد و هزینه مسکن متناسب بوده و خانوارهای شهری قادر به پوشش هزینه‌های مسکن با درآمد سالانه خود بوده‌اند. در سال ۹۲ همزمان با اثرگذاری تحریم‌های بین‌المللی بر بازار مسکن، نرخ رشد هزینه مسکن به ۲۴ درصد رسیده بود. این در حالیست که نرخ رشد متوسط درآمد سالانه خانوار شهری ۲۲.۳ درصد بوده است.
این اتفاق می‌تواند نشانگر این باشد که خانوارهای شهری در سال ۹۲ در تامین هزینه مسکن خود به مشکل برخورده‌اند. زمانی که نرخ رشد هزینه مسکن بیشتر از رشد متوسط درآمد سالانه می‌شود، مشکلات متعددی را می‌تواند با خود به ارمغان بیاورد. از این مشکلات می‌توان به افزایش سهم هزینه مسکن از بودجه خانوار است که منجر به کاهش سهم سایر نیازها مثل بهداشت، آموزش و تفریح می‌شود. همین اتفاق می‌تواند باعث افزایش فشار اقتصادی بر دوش خانوارها و کاهش کیفیت زندگی آنها شود.
نرخ اجاره‌بها به طور جدی از قیمت مسکن تاثیر می‌پذیرد. افزایش هزینه اجاره‌بها می‌تواند نشانگر افزایش قیمت مسکن باشد که بیانگر افزایش ناتوانی قشر متوسط و کم‌درآمد مستاجر از خرید خانه است. بررسی‌ها نشان می‌دهد هزینه مسکن حدود یک سوم از هزینه‌های خانوارهای شهری را شامل می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد از ابتدای دهه ۹۰ تا سال ۱۴۰۱ حداقل یک سوم هزینه‌های خانوارهای شهری و حداقل یک ششم هزینه‌های خانوارهای روستایی صرف مسکن شده است.
اثرات بود و نبود برجام بر هزینه مسکن
در اواسط دهه ۹۰، با امضای توافق برجام و مثبت شدن چشم‌انداز اقتصادی مردم، شاهد کاهش سرعت افزایش متوسط هزینه مسکن هستیم. به‌طوری‌که، نرخ رشد متوسط هزینه مسکن به کمترین مقدار خود در دوره مورد بررسی در ۵.۴ درصد رسیده است.