اقتصاد۲۴- اعلام قیمت آجیل شب یلدا بین ۷۰۰ هزار تا یکمیلیون و ۳۰۰ هزار تومان، بار دیگر واقعیتی تلخ را پیش چشم خانوارها گذاشت؛ تورمی که نهتنها سفرهها را کوچک کرده، بلکه یکی از قدیمیترین آیینهای جمعی ایرانیان را به چالشی اقتصادی تبدیل کرده است. یلدای امسال بیش از هر زمان دیگر، آیینه وضعیت معیشتی جامعه شده است.
رئیس اتحادیه خشکبار و آجیلفروشان تهران کف قیمت آجیل شب یلدا را ۷۰۰ هزار تومان و سقف آن را یکمیلیون و ۳۰۰ هزار تومان اعلام کرده؛ رقمی که برای بسیاری از خانوادهها عملاً به معنای حذف کامل آجیل از سفره یلداست. بررسی بازار نشان میدهد پسته فندقی در بازه یکمیلیون و ۱۰۰ تا یکمیلیون و ۳۰۰ هزار تومان معامله میشود، پسته احمدآقایی به محدوده یکمیلیون و ۲۰۰ تا یکمیلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسیده و پسته اکبری در برخی فروشگاهها تا مرز دو میلیون تومان هم پیش رفته است.
مغز بادام هندی که زمانی پای ثابت آجیلهای مخلوط بود، حالا بین یکمیلیون و ۴۰۰ تا یکمیلیون و ۸۰۰ هزار تومان قیمتگذاری میشود و مغز بادام درختی نیز کمتر از یکمیلیون و ۲۰۰ هزار تومان پیدا نمیشود. حتی اقلامی که زمانی «جایگزین ارزان» محسوب میشدند، دیگر ارزان نیستند؛ تخمه ژاپنی تا ۴۵۰ هزار تومان، تخمه آفتابگردان تا ۳۵۰ هزار تومان، کشمش سبز تا ۶۰۰ هزار تومان و برگ زردآلو در برخی موارد به ۶۵۰ هزار تومان رسیده است.
بازار شیرینی اگرچه بهظاهر با «ثبات قیمتی» همراه است، اما همین ثبات هم برای بسیاری از خانوارها قابلتحمل نیست. میانگین قیمت شیرینیهای خشک و سنتی در محدوده ۲۰۰ تا ۳۵۰ هزار تومان قرار دارد. قطاب بین ۲۸۰ تا ۳۲۰ هزار تومان فروخته میشود و شیرینیتر ساده برای هر کیلوگرم حداقل ۱۷۰ و در برخی موارد تا ۲۵۰ هزار تومان قیمت دارد.
باقلوای معمولی که یکی از شیرینیهای محبوب یلداست، کمتر از ۴۸۰ هزار تومان پیدا نمیشود و در انواع مغزدار و خاص، قیمتها بهراحتی از ۶۰۰ هزار تومان عبور میکند. به این ترتیب، حتی یک خرید ساده شیرینی برای مهمانیهای کوچک یلدایی هم به هزینهای چندصدهزار تومانی تبدیل شده است.
برآوردهای غیررسمی نشان میدهد هزینه یک سفره نسبتاً کامل شب یلدا برای یک خانواده چهار نفره در سال ۱۴۰۴ میتواند بهراحتی از ۵ تا ۶ میلیون تومان عبور کند؛ رقمی که در مقایسه با سال گذشته، جهشی چشمگیر دارد. در سال ۱۴۰۳ نیز یلدا ارزان نبود، اما آجیل چهارمغز درجه یک حدود ۷۳۵ هزار تومان قیمت داشت و بسیاری از اقلام هنوز در دسترس دهکهای متوسط بود. امسال، اما فاصله میان درآمد و هزینه بهقدری عمیق شده که یلدا برای بخش قابلتوجهی از جامعه به «انتخابهای حداقلی» تقلیل یافته است.
دادههای رسمی مرکز آمار ایران از تورم نقطهبهنقطه بیش از ۴۹ درصدی مواد غذایی حکایت دارد و در گروه میوه و خشکبار، رشد قیمتها از ۱۰۰ درصد هم فراتر رفته است. نتیجه مستقیم این وضعیت، تغییر رفتار مصرفکنندگان است؛ خانوادهها به بستههای کوچکتر، حذف اقلام گرانقیمت و حتی حذف کامل برخی اجزای سنتی سفره روی آوردهاند.
فعالان صنفی میگویند فروش آجیلهای لوکس بهشدت کاهش یافته و تقاضا به سمت ترکیبهای سادهتر رفته است. با این حال، حتی این گزینههای ساده هم نسبت به سال قبل افزایش قیمت قابلتوجهی داشتهاند و فشار را از دوش خانوارها برنمیدارند.
فشار تورمی تنها به سفره ختم نمیشود؛ رفتار اجتماعی را هم تغییر داده است. جمعهای بزرگ خانوادگی جای خود را به دورهمیهای کوچک دادهاند، مهماننوازی محدودتر شده و بسیاری ترجیح میدهند یلدا را ساده و کمهزینه برگزار کنند. بازتاب این تغییرات در شبکههای اجتماعی هم مشهود است؛ جایی که کاربران از «یلدای گران» و «حذف تدریجی سنتها» مینویسند.
یلدای ۱۴۰۴ بیش از آنکه شب انار و آجیل و شعر باشد، روایتگر فشار تورمی و کاهش قدرت خرید خانوارهاست. سفرهای که روزگاری نماد وفور، مهماننوازی و شادی جمعی بود، امروز به معیاری برای سنجش عمق بحران معیشتی تبدیل شده است. اگر روند تورم مهار نشود، این خطر وجود دارد که آیینهایی مانند شب یلدا، نه به انتخاب فرهنگی، بلکه به توان اقتصادی گره بخورند؛ تغییری که نشانهای نگرانکننده از تأثیر اقتصاد بر زیست اجتماعی ایرانیان است.