اقتصاد۲۴- صرافی ارز دیجیتال یا کریپتو اکسچنج (Cryptocurrency Exchange) یک پلتفرم آنلاین است که امکان خرید، فروش و معامله ارزهای دیجیتال را برای کاربران فراهم میکند. این پلتفرمها معمولاً بهصورت وبسایت یا اپلیکیشن موبایل در دسترس هستند و به کاربران اجازه میدهند داراییهایی مانند بیت کوین، اتریوم یا تتر را با پول فیات (مانند تومان یا دلار) یا با سایر ارزهای دیجیتال مبادله کنند. برخلاف صرافیهای سنتی، در این فضا نیازی به حضور فیزیکی وجود ندارد و تمام فرایندها بهصورت دیجیتال انجام میشود.
صرافیهای ارز دیجیتال نقش واسطه را در بازار کریپتو ایفا میکنند. قیمت ارزهای دیجیتال در این پلتفرمها بر اساس عرضه و تقاضای کاربران شکل میگیرد. هرچه حجم معاملات یک صرافی بیشتر باشد، قیمتها شفافتر و به قیمت واقعی بازار نزدیکتر خواهد بود. کاربران با ثبتنام و احراز هویت در یک صرافی میتوانند ریال یا ارز دیجیتال خود را به حساب صرافی منتقل کرده و معاملات خود را آغاز کنند.
نحوه کار صرافیهای ارز دیجیتال بهطور کلی به دو مدل اصلی تقسیم میشود. در مدل اول، خود صرافی طرف معامله است؛ یعنی کاربران ارز دیجیتال را مستقیماً از صرافی میخرند یا به آن میفروشند. سود صرافی در این حالت از اختلاف قیمت خرید و فروش تأمین میشود. این مدل در میان صرافیهای ایرانی رایجتر است.
در مدل دوم، صرافی تنها یک واسطه است و خریداران و فروشندگان را به هم متصل میکند. در این حالت صرافی از هر معامله درصدی کارمزد دریافت میکند. اغلب صرافیهای بزرگ بینالمللی با این ساختار فعالیت میکنند.
برای انجام معاملات در صرافیهای ارز دیجیتال از مفهومی به نام جفتارز یا Trading Pair استفاده میشود. جفتارز نشان میدهد که یک دارایی با چه دارایی دیگری قابل معامله است. برای مثال BTC/USDT یعنی بیت کوین در برابر تتر معامله میشود. اگر کاربری بخواهد تتر خود را به بیت کوین تبدیل کند یا برعکس، باید وارد صفحه همین جفتارز شود. جفتارزها علاوه بر معامله، در تحلیل بازار و بررسی روند قیمتی نیز اهمیت زیادی دارند.
صرافی متمرکز توسط یک شرکت یا نهاد مشخص اداره میشود و کنترل دارایی کاربران در اختیار همان صرافی است. داراییها در کیف پولهای متعلق به صرافی نگهداری میشوند و کاربران تنها موجودی حساب خود را مشاهده میکنند. صرافیهایی مانند Binance، کوینبیس و کراکن از شناختهشدهترین نمونههای صرافی متمرکز هستند.
مزیت اصلی این صرافیها نقدینگی بالا، سرعت انجام معاملات و رابط کاربری ساده است. در مقابل، ریسکهایی مانند مسدود شدن حساب، هک یا محدودیتهای ناشی از تحریم برای کاربران ایرانی وجود دارد.
صرافیهای غیرمتمرکز یا DEX بر پایه بلاک چین و قراردادهای هوشمند فعالیت میکنند. در این مدل، صرافی هیچ کنترلی بر دارایی کاربران ندارد و معاملات مستقیماً از کیف پول شخصی افراد انجام میشود. کاربر کیف پول خود را به صرافی متصل میکند و تبادل از طریق قرارداد هوشمند انجام میشود.
Uniswap بزرگترین نمونه صرافی غیرمتمرکز است که بر بستر Ethereum فعالیت میکند. هرچند امنیت و استقلال بالاتری دارند، اما کارمزد شبکه و محدودیت پشتیبانی از بلاک چینهای مختلف از چالشهای آنهاست.
در صرافیهای همتابههمتا یا P۲P، کاربران بهصورت مستقیم با یکدیگر معامله میکنند. این پلتفرمها بیشتر شبیه بازارهای آنلاین هستند که در آن خریداران و فروشندگان آگهی ثبت میکنند. برای کاهش ریسک کلاهبرداری، دارایی معمولاً تا تأیید معامله در حساب واسط قفل میشود. این مدل بهویژه برای کاربرانی که به روشهای پرداخت بینالمللی دسترسی ندارند، جذاب است.
برخی پلتفرمها امکان تبدیل سریع ارزهای دیجیتال را بدون ورود به فضای معاملاتی فراهم میکنند. کاربر فقط مشخص میکند چه ارزی دارد و چه ارزی میخواهد. این سیستمها به صرافیهای بزرگ متصل میشوند و بهترین قیمت را پیدا میکنند. پلتفرمهایی مانند Changelly یا ShapeShift در این دسته قرار میگیرند، هرچند کارمزد آنها معمولاً بیشتر است.
برخی صرافیها علاوه بر معاملات عادی، امکان معامله قراردادهای آتی و اختیار را نیز فراهم میکنند. در این معاملات کاربران میتوانند با استفاده از اهرم، با چند برابر سرمایه خود معامله کنند. این ابزارها امکان سود از کاهش قیمت را نیز فراهم میکنند، اما ریسک بسیار بالایی دارند و برای کاربران تازهکار مناسب نیستند.
با توجه به تحریمها، استفاده از صرافیهای ایرانی برای اغلب کاربران داخل کشور سادهترین و امنترین راه شروع است. این صرافیها امکان واریز ریالی، احراز هویت آسان و پشتیبانی فارسی دارند. در عین حال، صرافیهای غیرمتمرکز نیز میتوانند گزینهای مکمل باشند، زیرا نیاز به احراز هویت ندارند و کنترل دارایی در اختیار خود کاربر است.