گرانی محصولات دوران قاعدگی تهدید علیه سلامت زنان

اقتصاد۲۴- توجه جوامع به نیاز‌ها و مطالبات زنان سال‌هاست که به عنوان یکی از شاخصه‌های ارزیابی احترام و رعایت حقوق بشر در جوامع در نظر گرفته شده است. از سوی دیگر این نیاز‌ها به‌ویژه در بخش سلامت و بهداشت از چنان جایگاهی برخوردار است که توجه به آن نه تنها یکی از اولویت‌های اساسی سلامت در جوامع است که در چارچوبی بزرگتر و در جامعه بین‌الملل این موضوع از اهداف توسعه هزاره سوم اسـت.

بهداشت زنان نه تنها به لحاظ ویژگی‌های خاص جسمی آن‌ها که با توجه به تاثیر آن بر سلامت جامعه و نسل بعدی مورد تاکید قرار دارد. یکی از اصول مورد تاکید در حوزه بهداشت زنان مربوط به بهداشت قاعدگی و پیشگیری از فقر پریود در زنان است. در واقع فقر پریود به معنای عدم توانایی دختران و زنان در تامین هزینه و دسترسی به محصولات بهداشتی قاعدگی است. موضوعی که نه تنها سلامت زنان را در مخاطره قرار می‌دهد که می‌تواند زندگی اجتماعی و خانوادگی آن‌ها را نیز با مشکلات زیادی مواجه کند.

سبد گرانی محصولات دوران قاعدگی در مقابل بهداشت زنان

اما وضعیت ایران از نظر رسیدگی و توجه به بهداشت قاعدگی زنان چگونه است؟ شاید در نگاه اول و تنها با تکیه بر میزان دسترسی افراد قشر متوسط به بالای جامعه آنهم در مناطق شهری به این نتیجه برسیم که زنان ایرانی از نظر دسترسی و تامین هزینه‌های مرتبط با دوران عادت ماهانه خود هیچ مشکلی نداشته و خرید لوازم بهداشتی این دوران مانند انواع نوار بهداشتی، پوشک و کاپ قاعدگی (تامپون) در شرایط مساعدی قرار دارند، اما حقیقت آن است که این تنها یک سوی ماجرا و به اصطلاح ویترین خوش‌منظره‌ای از شرایط بهداشت زنان ایرانی در دوران پریود است، چهره‌ای که البته در سایه گران شدن این لوازم رفته رفته رنگ باخته و حقیقتی که طی سالیان گذشته تنها در مناطق کم‌برخوردار کشور حاکم بود در مناطق شهری و برخوردار هم رخ می‌نماید.

فقر پریود که سال‌هاست در مناطق به شدت محروم کشور جولان می‌دهد از دو سال پیش تاکنون و به‌ویژه از آبان ماه سال گذشته تمام زنان ایران را تحت تاثیر قرار داده است.

در سال ۹۷ و در حالی که نرخ ارز شاهد افزایش چشمگیری بود، ۱۰ کارخانه فعال در حوزه تولید پوشک و نوار بهداشتی، به دلیل نبود مواد اولیه به حالت تعطیل و نیمه تعطیل در آمدند. دلیل تعطیلی آن‌ها نیز عدم تخصیص ارز دولتی و خارج شدن محصولاتی، چون پوشک و نوار بهداشتی از ردیف‌های ۱ و ۲ تعرفه‌ای (کالای اساسی) بود و تولیدکنندگان باید مواد اولیه خود را از بازار ثانویه تهیه می‌کردند.

یک سال بعد و همزمان با افزایش نرخ بنزین در کشور، رئیس انجمن صنایع سلولزی و بهداشتی ایران اعلام کرد: «افزایش نرخ بنزین منجر به افزایش حدود ۵ تا ۶ درصد هزینه تمام‌شده تولید صنایع می‌شود و این تأثیر در محصولات سلولزی و بهداشتی حدود ۴ تا ۴.۵ درصد خواهد بود. تولید‌کنندگان محصولات بهداشتی و سلولزی که پیش از این به‌دلیل مشکلات تامین مواد اولیه و اشباع بازار با ۷۰ درصد ظرفیت فعالیت می‌کردند طی ۳ ماه گذشته نیز با کاهش ۳۰ درصدی ظرفیت تولید مواجه شده‌اند. با این شرایط تولیدکنندگان چاره‌ای جز کاهش شدید تولید و عرضه این محصولات به بازار نخواهند داشت و با تداوم این روند باید در انتظار کمبود و گرانی محصولات سلولزی و بهداشتی تا خرداد‌ماه سال آینده باشیم.»

در همان زمان اعلام شد که افزایش هزار تومانی رسمی نرخ ارز در سامانه، هزینه واردات مواد اولیه محصولات سلولزی و بهداشتی را بالا برده و رشد هزینه تولید، تثبیت قیمت‌ها، واردات رسمی و قاچاق، تولید محصولات سلولزی و بهداشتی را تا ۳۰ درصد کاهش داده است.

ماجرای گران شدن پد‌های بهداشتی و محصولات سلولزی در نیمه پایانی سال ۹۹ بار دیگر مطرح شد که علت آن هم افزایش چندبرابری قیمت این محصولات به صورت ناگهانی بود. کار به جایی رسید که قیمت نوار بهداشتی از ۶، ۷ هزار تومان به صورت ناگهانی به ۱۳، ۱۴ و در برخی موارد به ۱۷ هزار تومان رسید، قیمت پوشک بزرگسالان نیز از ۱۸ هزار تومان با رشدی چند برابری به بیش از حول و هوش ۳۵ هزار تومان رسیده است. کاپ قاعدگی نیز این روز‌ها بیش از ۵۰ هزار تومان قیمت دارد. البته این قیمت‌ها تنها مرتبط با محصولات تولید داخل که البته به لحاظ کیفیت سیر نزولی طی کرده و حتی باعث آسیب‌هایی به زنان در طول دوران قاعدگی می‌شوند، از سوی دیگر قیمت برند‌های خارجی که کیفیت بالایی دارند هم چند برابر قیمت محصولات داخلی است.

 از آنجایی که خانوار‌های ایرانی روز به روز فقیرتر شده و تعادل میان درآمد و هزینه‌هایشان کمتر می‌شود قاعدتا شروع به حذف کالا‌هایی می‌کنند که از نظر آنان قابل جایگزینی بوده و چندان هم اساسی نیستند، معمولا این نیاز‌های زنان، افراد دارای معلولیت و سالمندان است که در زمان فقر حذف می‌شوند. خانواده‌ها کم اطلاع و مستاصل ترجیح می‌دهند که زنان به جای پد‌های بهداشتی از همان شیوه قدیمی و غیربهداشتی استفاده کرده و به سراغ کهنه و دستمال بروند، تا پول اندک خانواده صرف خرید این محصول غیر اساسی نشود! نگاهی که به نظر می‌رسد مسئولان مربوطه هم در آن شریک و هم نظرند.

گستردگی فقر پریود در سیستان و بلوچستان

حقیقت آن است که در سایه گرانی محصولات پریود بهداشت و سلامت، بخش قابل توجهی از جمعیت ایران در حال حاضر با بحران بهداشتی مواجه شده و به مخاطره افتاده است، بحرانی که روز به روز هم گستره آن بیشتر می‌شود.

سال گذشته بود که آیلین سعیدی، مشاور فرماندار چابهار در امور بانوان و فعال حوزه زنان با اشاره به شرایط نامساعد مالی مردم این مناطق گفته بود: مشکلات مالی باعث شده که بسیاری از زنان و دختران روستایی توان تامین پد‌های بهداشتی را نداشته باشند. این درحالی است که عفونت در زنان سلامت آنان را به خطر انداخته و حتی تاثیری بسیار منفی بر بارداری آنان می‌گذارد، به طوری که در شهرستان چابهار بیش از سایر مناطق بارداری‌های پرخطر داشته و شاهد تولد بچه‌هایی هستیم که با بیماری‌های مختلف متولد می‌شوند که قطعا چنین مواردی متاثر از این عفونت‌ها هستند.

او همچنین عنوان کرده بود: متاسفانه این عفونت‌ها در افراد مجرد و دخترانی با سنین پایین هم وجود دارد که با درد‌های شدید به ما مراجعه کرده و پس از بررسی مشخص می‌شود که به عفونت‌های زنان دچار شده‌اند.

یکی دیگر از فعالان اجتماعی مستقر در مناطق جنوبی سیستان و بلوچستان نیز از میزان بالای عفونت زنان در این مناطق خبر داده و می‌گوید: ما طی بررسی‌های خود در استان سیستان و بلوچستان متوجه دلایل میزان بالای عفونت زنان در این مناطق شدیم، عفونتی که یکی از دلایل آن عدم استفاده از لوازم سلولزی مانند نوار بهداشتی در دوره عادت ماهانه است.

او ادامه می‌دهد: بسیاری از مواقع زنان و دختران به دلیل ضعف مالی خانواده قادر به تهیه نوار بهداشتی نبوده و به جای آن از پارچه‌های غیربهداشتی استفاده می‌کنند. در مواردی نیز به دلیل همان ضعف مالی خانم‌ها ناچار می‌شوند از ابتدا تا انتهای دوره تنها از یک نوار بهداشتی استفاده کنند. مشکل تامین پد بهداشتی تا جایی است که گاهی نیمکتی که دختر دانش‌آموز روی آن نشسته است به دلیل عدم استفاده از نوار بهداشتی مناسب کثیف و خون‌آلود می‌شود که این مساله نه تنها به لحاظ بهداشتی محل ایراد است که از نظر روحی نیز روی دختربچه تاثیر بسیار بدی دارد.

این فعال اجتماعی خاطرنشان می‌کند: غالبا در مناطق روستایی دسترسی به مغازه‌هایی که نوار بهداشتی می‌فروشند بسیار کم بوده و افراد باید مسافت بالایی را تا رسیدن به شهر و خرید این لوازم طی کنند که این مساله هم از دیگر مواردی است که به مشکل تامین این لوازم برای زنان دامن می‌زند.

مشکلات دسترسی به محصولات قاعدگی در خوزستان

اما مشکل عدم توانایی برای تامین پد‌های بهداشتی در سایر استان‌های کشور هم جریان دارد، خوزستان یکی از همین استان‌هاست. فعالان حوزه بهداشت زنان در این استان هم نسبت به درگیری بالای زنان مناطق محروم خوزستان با عفونت واژینیک هشدار می‌دهند، عفونتی که همراه با خارش در این ناحیه بوده و فرد را به شدت آزار می‌دهد. عفونت‌هایی که علت بروز آن را باید در محرومیت استان و در نتیجه عدم دسترسی به آب سالم و پاک و عدم دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی جستجو کرد. به عنوان مثال در این استان هم بسیاری از زنان نه تنها از خرید پد‌های بهداشتی که در زمان غیر از عادت ماهانه استفاده می‌شوند ناتوان هستند که حتی نمی‌توانند نوار بهداشتی که مخصوص این دوران است را خریداری کنند.

بیشتربخوانید:جزییات تامین ارز اقلام دارویی اعلام شد

به گفته فعالان اجتماعی و بهداشتی این استان زنان این مناطق هم به دلیل شرایط نامساعد مالی و گران بودن این لوازم ناچارند از پارچه‌های غیر بهداشتی مانند پارچه لباس‌های کهنه استفاده کنند. آنچنانکه زنان ساکن در روستا‌های اقماری استان به شدت از عدم دسترسی به امکانات بهداشتی رنج می‌کشند و به همین دلیل هم عفونت زنان در این مناطق شیوع بیشتری دارد.

اعتدالی یکی از خیرین فعال در حوزه زنان مناطق محروم است. او به جامعه ۲۴ می‌گویند: وضعیت زنان عشایر هم به شدت سخت شده است یعنی علاوه بر سختی دسترسی به نوار‌های بهداشتی تامین هزینه‌های آن هم برای این زنان به شدت دشوار شده است. به همین دلیل هم بسیاری از این زنان به ناچار از لباس‌های کهنه به جای پد‌های بهداشتی استفاده کنند، شرایط این زنان انقدر سخت شده است که توان خرید لباس زیر را هم ندارند، این موضوع باعث شده که ما برای سلامت این زنان نگران باشیم.

استفاده از پارچه‌های داخل سطل زباله به جای نوار بهداشتی

فرزانه فراهانی، خبرنگار و فعال اجتماعی هم در این رابطه  می‌گوید: زنان کارتن‌خواب هم از اقشاری هستند که توان تامین پد‌های بهداشتی خود را ندارند. اگرچه خیریه‌ها سعی می‌کنند لوازم بهداشتی مورد نیاز آنان را تامین کنند، اما گاهی این زنان به دلیل اعتیاد بسته‌های نوار بهداشتی خود را می‌فروشند در بیشتر موارد نیز زنان بی‌سرپناه به دلیل نوع زندگی توان نگهداری از این لوازم را ندارند. تعداد زیادی از این زنان ناچارند از پارچه‌هایی که در سطل زباله پیدا می‌کنند به عنوان نوار بهداشتی استفاده کنند موضوعی که باعث شده دچار انواع بیماری‌های عفونی شده و برای درمان خود از پزشکان بدون مرز یا برخی بیمارستان‌ها کمک بگیرند.

وی ادامه می‌دهد: خیریه‌ای که در آن مشغول فعالیت هستم حدود ۱۵ خانوار را تحت پوشش دارد، اما تامین پد‌های بهداشتی برای همین تعداد محدود خانوار هم به دلیل گران شدن این محصولات برایمان سخت شد به نحوی که تا مدتی این محصولات را از پک‌های خود حذف کردیم تا زمانی که توانستیم برای تامین این محصولات یک حامی مالی پیدا کنیم.

فراهانی عنوان می‌کند: آنطور که من خبر دارم بسیاری از زنان مددجوی ما ناچارند از پارچه لباس کهنه که معمولا غیربهداشتی هم هستند استفاده کنند تا دوران عادت ماهانه طی شود.

کاهش مصرف پد‌های بهداشتی در میان خانواده‌های شهری

رژین هم دختری از اهالی سنندج است که از فقر مالی خانواده‌اش برای تامین پد‌های بهداشتی می‌گوید، او به جامعه ۲۴ توضیح می‌دهد: بعد از کرونا کسب و کار پدرم به شدت دچار رکود شد و به دنبال آن وضعیت مالی خانواده از قبل هم بدتر شد. از طرف دیگر هزینه‌های زندگی هم بیشتر شد و گرانی، خانواده ما را از پا درآورد ما ناچار شدیم برای ادامه زندگی بعضی هزینه‌ها را حذف کنیم یا کاهش دهیم. پد‌های بهداشتی هم از همین موارد بود که به دلیل گرانی سرسام‌آور آن ناچار شدیم مصرف خود را کاهش دهیم.

وی ادامه می‌دهد: من و مادرم هر ماه در دوران پریود حدود ۵ تا ۶ بسته نوار بهداشتی استفاده می‌کردیم، اما این روز‌ها میزان استفاده خود از نوار بهداشتی را به حداقل رسانده و با استفاده طولانی مدت از هر نوار بهداشتی بسته‌های مصرفی خود را به ۲ تا ۳ بسته در ماه رسانده‌ایم حتی خیلی مواقع از لباس‌های کهنه و قدیمی استفاده می‌کنیم.

رژین معتقد است که اگر چه در شهر سنندج از نظر دسترسی به محصولات بهداشتی زنان مشکلی وجود ندارد، اما بسیاری از زنان و دختران به‌ویژه آن‌ها که در حاشیه زندگی کرده و شرایط مالی نامساعدی دارند قادر به تامین هزینه این کالای مهم و اساسی برای زنان نیستند.

مریم اهل تهران و کارمند است، او با حداقل حقوق وزارت کار سعی می‌کند اجاره مسکن و سایر خرج‌های زندگی‌اش را که روز به روز هم سخت‌تر می‌شود تامین کند. حالا، اما چند ماهی است که قیمت بالا و عجیب پد‌های بهداشتی باعث شده که دوران عادت ماهانه برای او تبدیل به رنجی مضاعف شود، یعنی او هم مانند بسیاری دیگر از زنان کشور علاوه بر درد‌های جسمی و روحی ناشی از عادت ماهانه باید سختی تامین نوار بهداشتی، استفاده طولانی مدت از این پد‌ها که منجر به درد بیشتر و به خطر افتادن سلامتش می‌شود را تحمل کند.

او می‌گوید: این روز‌ها حتی پریود شدن یعنی طبیعی‌ترین حالت جسمی زنانه هم برای ما تبدیل به معضل شده است. هر بار که می‌خواهم نوار بهداشتی بخرم دست و دلم می‌لرزد که چند هزار تومان دیگر روی قیمت نواربهداشتی و پوشک کشیده شده است، واقعیت این است مدتیست فکر می‌کنم که با این میزان بالای هزینه زندگی تا چه مدت دیگر می‌توانم به خرید این لوازم ادامه بدهم. این مساله می‌تواند روی کار من هم تاثیر بگذارد. وقتی به صورت مداوم به دلیل کیفیت پایین این محصولات و تحمل طولانی مدت پد‌های کثیف در عذاب هستم، گاهی بدنم تاول می‌زند و می‌سوزد و علاوه بر این رنج جسمی، دائما می‌ترسم که لک روی لباس یا صندلی من ایجاد شود تمرکز روی کار سخت می‌شود. سوال من این است که مسئول کنترل قیمت این محصولات و ناظر کیفیت آن‌ها چه کسی است آیا این محصول مهم در تمام کشور‌های جهان چنین سخت در اختیار زنان قرار می‌گیرد؟

نگاه به محصولات دوران پریود در سایر کشور‌های جهان

  زنان ایرانی در حالی شرایط فقر پریود را تجربه می‌کنند که در جهان جنبش‌هایی برای کاستن قیمت نوار بهداشتی از طریق حذف مالیات بر آن در جریان است. اما در ایران نه تنها تاکنون دولت یارانه‌ای به این کالا‌ها اختصاص نداده، بلکه با افزایش قیمت این محصولات و لوکس پنداشتن آن‌ها زنان را در تنگنای بیشتری نیز قرار داده است. برخی کشور‌ها برای مقابله با فقر پریود این محصولات را حداقل برای بخش‌هایی از جامعه خود رایگان کرده‌اند.

از حدود ۳ سال پیش در انگلستان و اسکاتلند این مساله مطرح شد که افراد بتوانند به محصولات بهداشتی دوران پریود دسترسی رایگان پیدا کنند، تا فقر مانع از دسترسی به این محصولات نشود. در سال ۲۰۱۷ دولت اسکاتلند تصمیم گرفت برای کلیه افرادی که پریود شده و درس می‌خوانند دسترسی رایگان به این محصولات را ایجاد کند. این پروژه افراد مشغول به تحصیل در کالج‌ها، دانشگاه‌ها و مدارس را تحت پوشش قرار می‌داد.

مبنای این طرح نیز برابری، حفظ کرامت انسانی و حق دسترسی همه افرادی که پریود می‌شوند به این محصولات بود. نظر مسئولان این طرح این بود که عدم دسترسی به محصولات دوران پریود نباید مانع از تحصیل افراد شود.

اما بعد از اجرای این طرح ماجرا ادامه پیدا کرده و پارلمان اسکاتلند سال گذشته لایحه‌ای را تصویب کرد که همه افراد بتوانند از محصولات این دوران به صورت رایگان استفاده کنند. با تصویب این لایحه اسکاتلند اولین کشوری شد که محصولات دوران پریودی را به صورت رایگان در اختیار تمامی افراد که پریود را تجربه می‌کنند قرار داد و حتی فراتر از آن علاوه بر انواع پد‌های بهداشتی، کاپ قاعدگی را هم که در برخی کشور‌ها از جمله انگلستان کالایی لوکس به شمار آمده و به آن مالیات تعلق قرار می‌گیرد رایگان در اختیار عموم قرار می‌دهد.

 برای زنان ایرانی همچنان صحبت از قاعدگی و گلایه از گرانی این محصول سخت است و هر قدر هم که مناطق سنتی‌تر و بسته‌تر باشند این دشواری بیشتر می‌شود. زنان ایرانی حتی در برابر حذف این محصول مهم از سبد خانوار مقاومتی نشان نداده و گلایه‌ای هم نمی‌کنند، هیچ نهادی هم برای رفع نیاز‌های جدی آنان اقدام نمی‌کند. حس شرم و تابو بودن صحبت از قاعدگی در جامعه ایران به قدری شدید است که حتی رسانه‌ها نیز کمتر به مشکلات زنان در باب نیاز‌های این دوران و سخت شدن دسترسی به محصولات دوران پریود می‌پردازند، برخی نیز این نیاز اساسی و مهم را به چشم شوخی نگاه کرده و به این معضلات می‌خندند.

دولتمردان نیز این کالای مهم معمولا زنانه که البته مورد استفاده اقشار دیگری نیز قرار می‌گیرد، جدی نگرفته و آن را در لیست کالا‌های اساسی قرار نداده‌اند. موضوعی که می‌تواند سلامت زنان و بهداشت قاعدگی آنان را با چالش جدی مواجه کرده و صدمات بعضا جبران‌ناپذیری بر پیکر سلامت نیمی از جمعیت کشور وارد کند. علت این بی‌توجهی مسئولان امر را نیز باید در همان فقر فرهنگی جستجو کرد که باعث می‌شود نیاز‌ها و سلامت زنان نه تنها در اولویت برنامه‌های سلامت محور قرار نگیرند که حتی به عنوان مسائلی لوکس و نه چندان ضروری به شمار آیند.

منبع:جامعه 24