آموزش با تم لاکچریسم

اقتصاد ۲۴- «مدرسه غیرانتفاعی تاسیس کردیم؛ زیرا پسرم که سال ششم رشته ریاضی بود، می‌خواست به رشته‌های علوم انسانی برود. به همین دلیل، ما دنبال مدرسه‌ای می‌گشتیم که نه تنها از نظر درسی خوب باشد، بلکه از نظر محیطی نیز سالم باشد. اما باورتان نمی‌شود که در تهران چنین مدرسه‌ای پیدا نکردیم»؛ این اظهارات جنجالی طیبه ماهروزاده، همسر حداد عادل است. آن هم در برنامه‌ای با موضوع «عدالت آموزشی» که در آبان ۹۸ از صدا و سیما پخش شد. اظهاراتی که پس از مدت‌ها پرونده مدارس منتسب به سیاسیون را از پستو بیرون کشید، در مجالی کوتاه به عنوان سوژه به رسانه‌ها سپرد و بعد دوباره در پستو پنهان کرد. درواقع صحبت‌های ماهروزاده، پرده از اقتصاد مبهم و خزنده آموزش برداشت و نگاه‌ها را به سمت یک کالای لوکس برد که شاید سال‌ها پیش چشممان بود، اما آن را درست نمی‌دیدیم؛ تحصیل!

وجود مدارس با شهریه‌های نجومی و منسوب به افراد عالی‌رتبه در کشور مثال این مدعاست. مدارسی که گفته می‌شود شیوه آموزشی و حتی منابع آموزشی که در آن‌ها تدریس می‌شود به‌کل با منابع آموزشی آموزش و پروش متفاوت است. این مساله البته تازگی ندارد. از مدرسه البرز که به «کالج آمریکایی‌ها» معروف بود، تا دبیرستان «انوشیروان دادگر»، مدرسه «بهرام فیروز»، «مدرسه مفید»، «دبیرستان انرژی اتمی» و تا «مدرسه علوی»، همه و همه مدارس غیرانتفاعی بوده‌اند که «خواص» در آن‌ها درس‌خوانده‌اند و بعد هم به قول عامه «برای خودشان کسی شده‌اند». حالا هم از پشت نیمکت‌ها به میز‌های قدرت رسیدند و مدارسی چنین خاص احداث کردند.

از امکانات حاکمیتی تا کادرسازی سیاسی

اما تمرکز این گزارش به استفاده برخی از این مدارس از امکانات حاکمیتی است. طبیعتا تصور می‌کنید که با این حساب این مدارس نباید شهریه چندانی دریافت کنند، اما باید گفت که آن‌ها شهریه را در قالب مدارس غیرانتفاعی دریافت می‌کنند. البته بخشی از این موسسه‌ها در بدو تاسیس، غیرانتفاعی نبودند؛ به این معنا که از رانت یا سوبسید‌های ویژه‌ای استفاده کرده‌اند با این ادعا که می‌خواهیم برای کشور کادرسازی کنیم، اما در راه استمرار، غیرانتفاعی و پولی شده‌اند؛ مثلا زمین یا ساختمان‌شان از جایی در اختیارشان قرار گرفته با قیمت‌های ویژه یا وام‌های خاص یا امتیاز‌های ویژه در اختیارشان قرار گرفته است، ولی بعد از اینکه تاسیس شده‌اند، با نرخی ثبت‌نام می‌کنند که انگار همه چیز سرمایه‌گذاری شخصی است و میلیون‌ها تومان از هر دانش‌آموز دریافت می‌کنند. البته این را هم می‌توان در راستای عدم شفافیت مطرح کرد که چگونه می‌شود با برخورداری از امکانات حاکمیتی، نفع خصوصی و شخصی برده شود فرهیختگان در گزارشی از درجه‌بندی این مدارس می‌نویسد: «درجه الف. پذیرش و آزمون و مصاحبه و... شان با هم است، یعنی در یک تاریخ معین بدون حضور مدارس درجه دو، بعد از اینکه تمام شد که معمولا ۷۵ درصد سرریز دارند، پاس می‌دهند به مدارس اقماری‌شان و حالا این مدارس سطح پایین‌تر هستند که از این سرریز استفاده می‌کنند. بار‌ها مشاهده شده هنگام گزینش و اطلاع از عدم قبولی به خانواده دانش‌آموز گفته شده است بروید به فلان مدرسه، آن‌ها هم مثل خودمان هستند و به این مدارس درصد می‌دهند». فرهیختگان در این گزارش از نام ۱۸ مدرسه در تهران پرده برداشته که منسوب یا متعلق به جریان‌ها یا فعالان سیاسی مشهور محافظه کار و اصلاح‌طلب است. یکی از این مدارس در پاسخ به تماس تلفنی «فراز» درباره چرایی قیمت شهریه می‌گوید: «بسیاری از خانواده‌ها با توجه به امکانات مدرسه ... فکر می‌کنند که میزان شهریه این مدرسه بسیار نجومی است. اما این موضوع را هم در نظر داشته باشید که آموزش و پرورش برای شهریه مدارس غیرانتفاعی یک حداقل و حداکثر تعیین کرده است که بر اساس امکانات تحصیلی که مدارس در اختیار دانش آموزان قرار می‌دهد متفاوت است. این کار باعث شده که میزان شهریه مدارس مختلف غیرانتفاعی خارج از عرف نباشد. در سال تحصیلی گذشته کمترین شهریه دوره ابتدایی مدرسه غیرانتفاعی حدود ۶ میلیون و ۲۹۵ هزار تومان بود؛ در دوره متوسطه اول کمترین حدود ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و در دوره متوسطه دوم کمترین میزان حدود ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان بود. شهریه دوره پیش دانشگاهی نیز از ۱۲ میلیون تا ۲۵ میلیون تومان در نوسان بود. این ارقام برای مدرسه غیرانتفاعی طبیعی است!»

مدرسه خاتمی در صدر جدول؛ روشنگری یا غرض ورزی؟

اما در اولین سطر از جدول منتشر شده از سیاسیونی که مدرسه دارند، مجموعه حنان به «سید محمد خاتمی» منسوب شده و در ستون روبرو عدد ۳۷ میلیون تومان به عنوان شهریه مدرسه ذکر شده است. تقارن این دو در کنار هم و در صدر این جدول، به نظر نشان از غرضِ خاص نگارنده دارد. مطابق تمام اسناد مالی مدرسه، شهریه پیش دانشگاهی حنان در حدود نصفِ این عدد است و به همین ترتیب شهریه مقاطع پایین‌تر به حدود یک چهارمِ این عدد می‌رسد. این مدرسه از سال ٧۴ فعالیت خود را آغاز کرد و موسس آن، عبدالله معینی است که ادعای مالکیت خاتمی در این مدرسه را تکذیب کرده است.

مدارس کرباسچیان؛ مدرن، اسلامی و میلیونی

مدارس غیر دولتی «احسان، علوی، روزبه، نیکان» منسوب به علی‌اصفر کرباسیان (انجمن حجتیه) از جمله مدارسی هستند که در این گزارش آمده شهریه سالانه آن‌ها ۳۰ میلیون تومان است. این مراکز، نخستین مدارس مدرن اسلامی ایران به شمار می‌آیند. مدرسه علوی قدمتی بیش از ۶۰ سال دارد که در سال ۳۵ توسط علی اصغر کرباسچیان، با مشارکت هادی مقدس تهرانی و رضا روزبه و همچنین با حمایت جمعی از روحانیون حوزه علمیه قم و پشتیبانی مالی گروهی از کسبه بازار تهران تأسیس شد.

حداد و ماجرای حل نشده یک مدرسه

پس از اظهارات همسر حداد عادل درباره مجموعه مدارس فرهنگ، فرزند پرویز فتاح، رئیس بنیاد مستضعفان گفت حداد عادل سال‌هاست بابت اجاره ملک مدرسه فرهنگ هزینه‌ای به بنیاد مستضعفان نداده که این رقم معادل ۳۶ میلیارد تومان برآورد شده است. مدارسی که آخرین اطلاعات از شهریه آن، حکایت از ارقامی بیش از ۲۵ میلیون تومان دارد. گفته شده از مجموعه مدارس فرهنگ تهران پنج مدرسه غیر انتفاعی زیر نظر غلامعلی حداد عادل تاسیس شده و خانواده او در حال حاضر مدیریت آن‌ها را برعهده دارند.۱) دبیرستان دخترانه فرهنگ در خیایان الهیه، ۲) دبستان پسرانه مهر فرهنگ در خیابان ظفر، ۳) دبستان دخترانه فرهنگ در اتوبان صدر ۴) دبیرستان پسرانه فرهنگ در خیابان سید خندان ۵) هنرستان پسرانه فرهنگ از جمله مدارس زیر نظر رییس پیشین مجلس و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام است. قدیمی‌ترین ساختمان مدارس فرهنگ متعلق به دبیرستان پسرانه این مدرسه واقع در خیابان سید خندان کوچه پیشداد است که در سال ۷۱ تاسیس شد.

روشنگری درباره مدرسه روشنگر

اما مدرسه روشنگر که اصولگرایان آن را به عنوان برگ برنده برای پایان دادن به انتقادات از حدادعادل می‌دانستند دارای شناسنامه کامل و جامعی است. هدف از تاسیس آن هم آنطور که از سوی این جریان گفته شد، تحصیل فرزندان هاشمی در آن نبود بلکه برای استفاده همه اقشار جامعه تاسیس شد. محسن هاشمی در حاشیه برگزاری یکصد و هفتاد و سومین جلسه شورای شهر در پاسخ به سؤالی در مورد انتساب مدرسه روشنگر به او اظهار کرد که این مدرسه ارتباطی با او ندارد و مربوط به همسر عمویش (محمد هاشمی) است. مدرسه‌ای که شهریه آن ۲۷ میلیون تومان گزارش شده است. این مدرسه سنتی و مذهبی است و از لحاظ ساز و کار بسیار با مدرسه «تزکیه» مقایسه می‌شود.

سلام و انرژی اتمی، دنباله‌رو تفکر یک روزنامه توقیفی؟

مدارس «سلام» و «انرژی اتمی» توسط مرحوم سعد برادر سعید حجاریان تاسیس شدند. سعد با کمک برادرش سعید که در آن هنگام مسئولیت معاونت سیاسی مرکز مطالعات و تحقیقات استراتژیک دفتر رئیس‌جمهور وقت را عهده‌دار بود، در سال ۷۲ دبیرستان «انرژی اتمی» را در امیرآباد تهران بنیان کرد. او همزمان با روی کار آمدن دولت اصلاحات، در سال ۷۶ ایده مدارس هماهنگ و پس از آن در سال ۷۹، مجموعه دبیرستان‌های «سلام» را پایه‌ریزی کرد. گفته می‌شود نامگذاری مجموعه مدارس «سلام» تاثیر گرفته از نام روزنامه‌ای توقیفی به همین نام است که سعید حجاریان نیز از اعضای شورای سردبیری آن بود. گزارش شده دو مدرسه «سلام» و «انرژی اتمی» شهریه‌ای نزدیک به ۲۵ میلیون تومان دارند.

پسر قالیباف بانی تشکیل مدرسه

الیاس قالیباف هم بانی تشکیل مدرسه «مهر هشتم» است. ۱۹ اردیبهشت ۹۶ سایت فردا، روایت تاسیس این مدرسه را چنین منتشر کرد: «می‌توانم شهادت دهم که در اداره این موسسه بر خلاف تصور احتمالی خوانندگان این متن، مشکلات مالی عدیده‌ای داشته‌ایم و بانی محترم این موسسه آقای الیاس قالیباف نه تنها تا به حال یک ریال از این موسسه منافعی نداشته‌اند بلکه همیشه در حل مشکلات مالی مجموعه تلاش کرده‌اند و نقدینگی لازم را تا حد امکان تامین کرده‌اند». روزنامه آرمان ملی نیز در گزارشی به نقل از برخی سایت‌ها درباره این اقدام پسر قالیباف نوشت: «الیاس قالیباف در سال ۹۰ یعنی زمان تاسیس موسسه، به عنوان اولین مدیر عامل به سازمان ثبت شرکت‌ها معرفی می‌شود و کلیه اوراق و اسناد بهادار و تعهدآور موسسه از قبیل چک، سفته، بروات و قرارداد‌ها و عقود اسلامی با امضای متفق مدیرعامل «الیاس» و رئیس هیات مدیره «حمیدرضا زرین» معتبر بوده است. اما یک سال بعد در اردیبهشت ماه ۹۱ جابه‌جایی صورت می‌گیرد؛ «الیاس» به ریاست هیات مدیره و زرین مدیر عامل می‌شود و این روند ادامه دارد و معلوم نیست آقای معلم چگونه توانسته چنین سرمایه‌گذاری را انجام دهد». شهریه این مدرسه، حدود ۲۲ میلیون تومان گزارش شده است.

گمانه‌زنی درباره مدارس دیگر

در جست‌وجو‌ها به نام‌های آشنای دیگری نیز برمی خوریم. مانند مدرسه غیردولتی «مطهری» منسوب به آیت‌الله محمد امامی کاشانی٬ امام جمعه موقت تهران که شهریه سالانه‌اش حدود ۲۷ میلیون تومان است. یا مدرسه‌ای به نام «کمال» که منسوب به «نهضت آزادی» ایران که شهریه سالانه آن هم ۲۷ میلیون تومان است. همچنین شهریه سالانه مدرسه غیردولتی «تزکیه» منسوب به جریان «راست سنتی» هم ۲۷ میلیون تومان است. نام مدرسه غیردولتی «موتلفه» منسوب به یحیی آل‌اسحاق هم در داده‌های زیادی دیده می‌شود که شهریه سالانه آن حدود ۲۲ میلیون تومان گزارش شده است.

بی عدالتی در لفافه

اما رجوع به اصل ۳۰ قانون اساسی و فهم تکلیف دولت برای ایجاد آموزش و پرورش رایگان برای تمام طبقات جامعه، اولین جرقه‌ای را که در ارتباط با رشد مدارس پولی و خصوصی‌سازی در ذهن ایجاد می‌کند، مقوله بی عدالتی آموزشی است. نگاه به نام‌ها و صاحبان برخی از مدارس غیرانتفاعی و گرانقیمت تهران، اما نشان از الیگارشی سرمایه بر نظام تربیت رسمی کشور است. آنچه مطرح می‌شود این است که در صورت واقعیت داشتن چنین بنگاه‌های اقتصادی، چرا شاهد برخوردی جدی در این زمینه نیستیم؟ این مدارس، چه هدفی را دنبال می‌کنند؟ آیا فعالیت آموزشی مدنظر است یا کادرسازی سیاسی (!) در کنار تأسیس بنگاه اقتصادی؟ چرا در برابر تخلفات مالی آشکار این مدارس اعتراضی وجود ندارد؟ جالب این است که بسیاری از این مدارس با خدمات ویژه، گاه پا را فراتر گذاشته و خود را مورد تایید نظام‌های آموزشی در کشور‌های اروپایی و غربی معرفی می‌کنند! همه این مدارس در «عدم شفافیت مالی» مشترک هستند و داده‌های مالی منتشر شده از آن‌ها گمانه‌زنی است. مدارسی که حالا تبدیل به «برند» شده‌اند و حتی کرونا هم نتوانسته تاثیری در روند کاری آن‌ها بگذارد.

منبع: فراز