تهران، رکورددار فرونشست زمین در دنیا

اقتصاد۲۴- سیدمحسن طباطبایی مزدآبادی، کارشناس مسائل شهری با اشاره به فرونشست زمین در کلانشهر تهران که اخیرا آن را به یک بمب ساعتی تشبیه کرده‌اند، اظهار کرد: فرونشست زمین یک مخاطره زمین شناختی است که می‌تواند پیامد‌های مختلفی مانند تخریب محیط زیست، آسیب رساندن به تأسیسات و زیرساخت‌های شهری و تخریب ساختمان‌های شهری را به دنبال داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه فرونشست می‌تواند منشاء طبیعی و انسانی داشته باشد، افزود: فرونشست طبیعی نتیجه فشرده شدن لایه‌های سنگی، اکسیداسیون سنگ نارس و فرایند‌های ژئودینامیکی است، اما فرونشست با منشاء انسانی محصول برداشت و استخراج بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی، استحصال و استخراج معادن نفت گاز زغال سنگ و کانسارها، فروچاله‌ها و تنش ایجاد شده به واسطه ایجاد و احداث سازه‌های بزرگ است.

دبیرکل اقتصاد شهری ایران تصریح کرد: از جمله خطرات فرونشست، افزایش خطر سیلاب، خسارت به ساختمان‌ها، فونداسیون‌ها و زیرساخت‌ها (جاده، خطوط ریلی، پل‌ها و تونل‌ها و ساختار‌های زیرسطحی (شبکه‌ها و خطوط انتقال آب، گاز و.)، اختلال در مدیریت آب و بخش‌های مرتبط (افزایش هجوم آب شور در نواحی ساحلی، کاهش محصولات زراعی، تشدید پیامد‌های خشکسالی و.)، افزایش دی اکسیدکربن خروجی به‌دلیل افزایش اکسیداسیون مناطق توربی و باتلاقی، کاهش تنوع زیستی و ارزش اکولوژیکی است.

بیشتر بخوانید: درگیری ۲۹ استان ایران با فرونشست زمین

وی ادامه داد: به هر حال فرونشست امروزه یک معضل جهانی است؛ صد‌ها شهر سالانه حدود ۱۰ سانتی‌متر فرونشست دارند و طبق تحقیقات انجام شده فرونشست یا غرق تدریجی زمین تا سال ۲۰۴۰ می‌تواند ۱۹ درصد جمعیت جهان را تحت تاثیر قرار دهد. جاکارتا در اندونزی طی ۱۰ سال گذشته بیش از ۵.۲ متر فرونشست داشته که این امر باعث شده است دولت اندونزی به فکر انتقال پایتخت به جزیره بورنئو باشد.

طباطبایی مزدآبادی تصریح کرد: در اروپا فرونشست، مسئول قرار گرفتن ۲۵ درصد از کشور هلند در زیر سطح دریا شده است، اما وضعیت فرونشست در شهر‌های کشور ما نیز بغرنج است و طبق گزارش‌ها، در هر دو کیلومتر مربع از خاک کشور یک چاه آب مجاز یا غیر مجاز وجود دارد؛ در واقع نزدیک به یک میلیون حلقه چاه در کشور وجود دارد.

وی خاطرنشان کرد: همچنین طبق گزارش گاردین، شهر‌های ایران در میان شهر‌های با بالاترین نرخ‌های فرونشست در جهان قرار دارند که هر سال ۲۵سانتی متر به زیر زمین سقوط می‌کنند. مشخص است دوره‌های طولانی خشکسالی می‌توانند تخلیه آبخوان‌های زیرزمینی را سرعت بخشیده و به فرونشست بیشتر دامن بزند، اما فرونشست برخلاف برخی پدیده‌های زمین شناسی دیگر، قابل مدیریت و پیشگیری است.

کارشناس مسائل شهری با اشاره به اینکه ژاپن در نیمه اول قرن گذشته با این مشکل روبرو بود، ولی از طریق قواعد و مقررات مربوط به آب‌های زیرزمینی این مشکل را حل کرد، گفت: درباره کلانشهر تهران گزارش‌ها نگران کننده‌تر از این موضوعات است؛ به دلیل افت سطح آب‌های زیرزمینی تهران، بستر جغرافیایی این شهر روزانه یک میلی‌متر، یعنی ۳۶ سانتی متر در سال فرو می‌نشیند.

وی افزود: این میزان نشست در هیج جای جهان تاکنون گزارش نشده است و تهران رکورددار فرونشست‌زمین در دنیا به‌شمار می‌آید. در استان تهران سالانه حدود ۴ میلیارد متر مکعب از چاه‌ها برداشت می‌شود و حدود ۵۰ هزار حلقه چاه که بیش از یک سوم آن‌ها غیر مجاز هستند در این استان وجود دارد.

طباطبایی مزدآبادی اظهار کرد: موضوع مهم دیگر در ارتباط با فرونشست تهران علاوه بر اینکه تأسیسات و زیرساخت‌های مهمی مانند راه آهن، خطوط مترو، انبار‌های نفت و ... در مناطق دارای فرونشست شدید قرار دارند، انطباق نسبی آن با مناطق آسیب‌پذیر فقیرنشین جنوب و جنوب غرب پایتخت است به گونه‌ای که در محدوده بزرگراه آزدگان، شهرک مصطفی خمینی و حوالی آن نرخ فرونشست از سال ۹۵ تا ۹۹ بیش از ۳ برابر شده است.

وی خاطرنشان کرد: بنابراین درباره شهر تهران می‌توان گفت، فرونشست، فرودستان و فقرا را می‌بلعد که این امر خودبخود با توجه به آسیب پذیری این قشر ضرورت توجه دوچندان به مسئله را یادآور می‌شود. کنترل گودبرداری ها، تزریق پساب و استفاده از پساب در مناطق مستعد فرونشست، مدیریت آب در شهرداری‌ها برای مصارف فضای سبز، ساماندهی قنوات و مشخص کردن متولی آنها، اصلاح شیوه‌های آبیاری در مزارع جنوب شهر، کنترل و برخورد با چاه‌های غیر مجاز از جمله روش‌هایی است که می‌توان فرونشست را تا حدود زیادی کنترل کرد.