چرا معترضان شعار رضاشاه روحت شاد سر می‌دهند؟

اقتصاد ۲۴-  چند روز از اعتراضات مردم خوزستان می‌گذرد؛ اعتراضاتی که در پی سوءمدیریت و نبود آب به دلیل خشک شدن رودخانه‌های مهم خوزستان از جمله کرخه و کارون است. معترضان از روز نخست به خیابان آمدند و در برخی شهر‌ها اعتراضات به خشونت کشیده شد. معترضان با شعار‌های مختلفی اعتراضشان را نشان دادند؛ یکی از عجیب‌ترین شعار‌ها در جریان این وقایع، شعار «رضاشاه روحت شاد» بود؛ چه آنکه آن دوره یکی از خفقان‌آورترین دوره‌های تاریخ ایران به لحاظ سرکوب معترضان بود بنابراین سر دادن چنین شعار‌هایی از سمت معترضان بسیار عجیب به نظر می‌رسد.

در یکی از عجیب‌ترین موارد معترضان در سال ۹۶ در مسجد گوهرشاد شعار «رضاشاه روحت شاد» سر می‌دادند؛ عجیب از این جهت که در دوره رضا شاه یکی از تلخ‌ترین برخورد‌ها با معترضانی انجام شده بود که در مسجد گوهرشاد بست نشسته بودند و تعداد زیادی کشته و زخمی بر جای گذاشت!

بخشی از جریان سلطنت‌طلب معتقدند چنین شعار‌هایی نشان دهنده علاقه ایرانیان به حکومت پادشاهی است و برخی هم چنین ایده‌ای را رد می‌کنند و می‌گویند این شعار‌ها بیش از آنکه حمایت از سلطنت باشد، نماد انتقاد از مدیریت ناکارآمدی است که خود را به این شکل نشان می‌دهد، زیرا منطقی نیست پس از بیش از صدسال مبارزه برای آزادی، اکنون تمایلی برای بازگشت به خفقان بیشتر وجود داشته باشد.

بخش دیگری از این شعار‌ها بار روانی دارد؛ به این معنا که وضعیت آنقدر دردناک شده که شعار‌هایی انتخاب می‌شود که برای طرف مقابل جنبه روانی داشته باشد و به نوعی از دل پر دردی بر می‌آید که از این طریق میزان خشمش را نشان می‌دهد.

محمود صادقی در تحلیل این شعار گفته «یک نوع درخواست پدرسالارانه برای حمایت از اقشار ضعیف وجود دارد؛ انگار از نهاد‌های انتخابی و دولت کاری بر نمی‌آید و رجوع می‌کنند به حکومتی که هسته سخت قدرت در دست اوست تا با نگاه از بالا به پایین مشکل را حل کند. ما این را در قالب «شعار رضا شاه روحت شاد» می‌بینیم که انگار می‌خواهند یک پدرسالاری بیاید و مشکل را حل و بحران‌ها را مدیریت کند.»

عبدالله رمضان زاده در تحلیل چنین شعار‌هایی گفته «متاسفانه این مسائل از حافظه تاریخی ما کنار رفته و بخشی از جامعه فراموش کرده‌اند یا شاید هم نسل جوانی باشند که ندیده‌اند؛ بنابراین ممکن است شعار‌هایی هم مطرح شود، اما نمی‌توان به فراگیری آن تکیه کرد. هیچ نظرسنجی علمی هم نداریم که به ما بگوید اگر عده‌ای شعار داده‌اند «رضاشاه روحت شاد» مورد قبول و پذیرش مثلا ۷۰ درصد جامعه هست یا نه و جامعه خواهان بازگشت به نظام شاهنشاهی است؟ اما من چنین تصور نمی‌کنم.»

بیشتر بخوانید: ریشه‌های اعتراضات مردم خوزستان کجاست؟

غلامعلی رجایی فعال سیاسی اصلاح‌طلب در تحلیل شعار‌های معترضان می‌گوید: اعتراضات معمولا توسط مردم شکل می‌گیرد و یک یا چند نفر نیز رهبری آن را برعهده می‌گیرند و باقی مردم را به حضور در آن دعوت می‌کنند؛ همچنین از قبل مشخص می‌کنند که اعتراضات در کجا باشد، چه زمانی تمام شود و اساسا چه شعار‌هایی مطرح شود. در زمانی که در جریان انقلاب ما اعتراضات را برعهده داشتیم، رویه به این صورت بود.

وی ادامه داد: هر شعار و اعتراضی که شکل می‌گیرد یک بهانه می‌خواهد و آن بهانه نیز نارضایتی مردم نسبت به وضعیت موجود است. بستگی دارد که چه بهانه‌ای را معترضان انتخاب می‌کنند، عمدتا بر اساس آن شعار‌ها نیز انتخاب می‌شود. شعار‌ها براساس مهمترین اتفاق روز که می‌تواند اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی باشد، تعیین می‌شوند.

گوش حاکمیت سنگین برای شنیدن اعتراضات مردم است

رجایی با بیان اینکه وجه شنیداری حکومت دچار مشکل است، گفت: گوش حاکمیت بسیار سنگین است و صدا‌ها را نمی‌شنود. وقتی که صدا را نمی‌شنود، مردم مجبور به انجام اعتراضات و سر دادن شعار‌ها هستند تا از این طریق بتوانند خواسته‌های خود را به گوش حاکمیت برسانند. اگر هم صدای شعار و اعتراض مردم به گوش مسئولین نرسد، رفته رفته ممکن است شدت خشونت این اعتراضات بیشتر شود.

رجایی ادامه داد: فضای مجازی در انتخاب شعار‌ها نیز بسیار کمک کرده است. مردم می‌بینند که در اعتراضات قبلی چه شعار‌هایی سر داده می‌شد و از این طریق شعار‌های جدید انتخاب می‌کنند. در زمان انقلاب هم شعار‌هایی که در تهران سر داده می‌شد، با تلفن به سایر شهر‌ها گفته می‌شد و همان شعار‌ها را تکرار می‌کردند.

این فعال سیاسی می‌گوید: معتقدم هر حکومتی در درون خود اپوزیسیون دارد و نهاد‌های امنیتی نیز آن را تایید می‌کنند. این اپوزیسیون سعی دارد شعار‌های مورد نظر خود را مطرح می‌کنند. اما اگر بخواهم مشخصا درباره وضعیت خوزستان صحبت کنم، شعار‌هایی که مردم خوزستان در این اعتراضات سر می‌دهند براساس مشکلاتی است که سال‌هاست با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. نداشتن آب، هوا و سایر امکانات مشکلات امروز و دیروز خوزستان نیست.

اگر حکومت سازوکاری برای اعتراضات در نظر بگیرد، شعار ساختار شکنانه سر داده نمی‌شود

او می‌گوید: در اعتراضات معمولا افرادی هستند که حساسیت بیشتری نسبت به موضوع دارند، آن‌ها می‌بینند که مهمترین مشکل مردم چیست و بر همان اساس شعار طراحی می‌کنند و به قولی جلوی معترضان راه می‌روند و شعار‌ها را مطرح می‌کنند و دیگران هم از آن‌ها تبعیت می‌کنند. از آنجایی که سازوکار مناسبی برای اعتراضات مردمی نداریم، این شعار‌ها و اعتراضات ممکن است در نهایت روند افراطی به خود بگیرد. اگر حکومت سازوکاری برای اعتراض مردم در نظر بگیرد، کار به اینجا نمی‌کشد که شعار‌های افراطی و ساختار شکنانه سر داده شود.

این فعال سیاسی به برخی از شعار‌هایی که خواهان برگشت به دوره قبل است اشاره می‌کند و می‌گوید: موافق نگاه صفر و صدی نیستم و نباید به مسائل به صورت صفر و صدی نگاه کرد. در زمان حکومت پهلوی نیز همه چیز گل و بلبل نبود، اگر خاطرات اسدالله علم را بخوانید متوجه می‌شوید که در آن زمان چه شرایطی بر کشور حاکم بود. معتقدم در هر تجمعی برخی سعی دارند از آب گل‌آلود ماهی بگیرند.

شعار‌های افراطی اعتراضات مردمی را به انحراف می‌کشاند

امیرمحمودحریرچی جامعه شناس به ماهیت شعار‌های اعتراض آمیز اشاره می‌کند و به رویداد۲۴ می‌گوید: در ادبیات سیاسی یک اصطلاحی داریم به این معنا که اگر شعار نشات گرفته از شعور باشد، قطعا کسی نمی‌تواند با آن مقابله‌ای داشته باشد، زیرا مستدل است و مبتنی بر شرایط است. مثلا کارگران که اعتراض می‌کنند فیش حقوقی دستشان است و خب چه کسی می‌تواند در مقابل آن فیش حقوقی چیزی بگوید؟

حریرچی ادامه داد: برخی از شعار‌ها جنبه احساسی دارد که عمدتا دردی را هم دوا نمی‌کند و ممکن است در برخی از مواقع شرایط را بدتر کند. با شعار‌های مرگ بر این و آن مشکلی حل نمی‌شود. شعار‌های مردم خوزستان نیز شعار‌های نشات گرفته از شعور است، آب استانشان به صنایعی در شهر‌های دیگر منتقل می‌شود که صاحبان آن صنایع در زندان هستند و پرونده‌های فساد بسیاری دارند، این شعارها، چون مبتنی بر استدلال است طبیعتا نمی‌توان با آن‌ها مقابله کرد. اما برخی از شعار‌هایی که مطرح می‌شود جنبه افراطی دارد و همین باعث می‎شود که متاسفانه برچسب اغتشاشگر به آن‌ها زده شود و باعث برخورد با آن‌ها شود.

حریرچی می‌گوید معمولا شعار‌ها از سمت افرادی که درد کشیده و فعال مدنی و اجتماعی هستند، ایجاد می‌شود. این شعار‌ها کم‌کم وزن و قافیه پیدا می‌کنند و زمانی که از سمت مردم سر داده می‌شوند بازهم ممکن است اصلاح شود و مردم نکات جدیدی به ذهنشان برسد و همان زمان شعار را به نحوی دیگر تغییر دهند. مهم این است که جمع معترض شعار را انتخاب و تایید کنند، در غیر اینصورت شعار شکل گرفته سرانجامی نخواهد داشت.

این جامعه شناس معتقد است زمانی که سر دادن شعار‌هایی مانند رضا شاه روحت شاد، هرچند که زیاد نیست، اما در اعتراض به وضعیت و حاکمیت فعلی است و مردم از این طریق می‌خواهند نشان دهند که از شرایط رضایت ندارند، زیرا کدامیک از مردم نمی‌دانند که شرایط در آن زمان چگونه بوده است. البته این را هم بگویم که ممکن است.