چرا ترکیه بین مرز خود و ایران دیوار می‌کشد؟

اقتصاد ۲۴- احداث یک دیوار بتنی در مرز‌های ایران و ترکیه، خبری بود که هفته گذشته منتشر شد و نگرانی‌های بسیاری را به ویژه برای ایرانیان به همراه داشت. احداث دیوار از سوی یک کشور در مرز‌های مشترکش با کشور دیگر، معانی فراوانی دارد که درک آن برای مردم هولناک است.

خبر دیوار کشی میان ایران و ترکیه برای ایرانیان هولناک‌تر از آن بود که تصور شود. یورو نیوز از طرح ایجاد دیوار حائل مرزی میان ایران و ترکیه خبر داده و گفته بود ترکیه در ساخت این دیوار پیشرفت قابل توجهی هم داشته است. این رسانه هدف ترکیه از ساخت دیوار را جلوگیری از عبور و مرور‌های غیر قانونی و قاچاق خوانده است.
دیوار ترکیه در مرز ایران

این دیوار قرار است از منطقه چالدران در استان وان ترکیه تا منطقه دوغوبایزید در شهر آغری و یوکسکوا یا گور در استان حکاری در مرز مشترک ایران و ترکیه کشیده شود. در ساخت این دیوار از بلوک‌های بتنی به ارتفاع ۳ متر، عرض ۲ متر و ۸۰ سانت و وزن هفت تن استفاده شده است. این دیوار قرار است ۶۳ کیلومتر طول داشته باشد. قرار است بر سر دیوار‌های بتنی میان ایران و ترکیه برج‌های مراقبت هوشمند قرار دهند.

آیا دیوار میان ایران و ترکیه، تحقیر ایرانی‌هاست؟

بهانه جدید ترکیه برای ساخت این دیوار بتنی، جلوگیری از ورود پناهجویان افغان به این کشور است. ایجاد این دیوار زمانی رسانه‌ای شد که تعداد عبور غیر قانونی مهاجران افغان به ترکیه افزایش پیدا کرد. ابتدا ویدئو‌هایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که نشان می‌داد افغان‌ها به راحتی از مرز مشترک ایران و ترکیه عبور می‌کنند. افزایش تعداد این پناهجویان با پیشروی‌های طالبان در افغانستان نسبت مستقیم داشته است.

ویدئوی عبور این افغان‌ها از مرز مشترک با ایران خشم بسیاری از مردم ترکیه را برانگیخت. اسماعیل سایماز روزنامه نگار ترکیه‌ای در ستون خود در روزنامه جمهوریت نوشت دریاچه وان در شرق ترکیه به دریاچه پناهجویان تبدیل شده است. او در یادداشت خود به تعداد بالای پناهجویان در ترکیه اشاره کرده و گفته مردم ترکیه حق دارند که عصبانی باشند.

بیشتر بخوانید: مرز ترکیه با ایران با دیوار امنیتی غیرقابل عبور خواهد شد

ایران و ترکیه ٥٦٠ کیلومتر مرز مشترک دارند و استان آذربایجان غربی در ایران با استان‌های آغری، ایغدیر، وان و حکاری از ترکیه مرز مشترک دارد. ساخت اولین دیوار مرزی ترکیه و ایران در استان‌های ایغدیر و آغری ترکیه و آذربایجان غربی ایران و در شمالی‌ترین منطقه مرزی دو کشور از تابستان سال ١٣٩٦ آغاز شد. هدف از ساخت این دیوار هم کنترل عبور و مرور و قاچاق انسان و نیز جلوگیری از تردد تروریست‌ها و اعضای گروه پ. ک. ک در مرز‌های ترکیه با ایران اعلام شد.

ساخت دیوار‌های مرزی عمدتا با مقاومت مردم کشوری قرار می‌گیرد که آن سوی دیوار قرار گرفت‌اند. طوس طهماسبی کاربر توییتر در شبکه اجتماعی خود نوشته: تا قبل از سال ۵۷، ترکیه از لحاظ تولید ناخالص و درآمد سرانه از ایران عقب‌تر بود، اما حالا به گرد پایش هم نمی‌رسیم. امروز خبر آمد که ترکیه در مرزش با ایران دیوار امنیتی غیرقابل عبور می‌سازد تا انبوه ایرانی‌های درمانده و فقیر شده، وارد خاکش نشوند... اینجایی که ایستاده‌ایم جای ما نیست...

سیامک قاسمی دیگر کاربر توییتر نوشته ترکیه از ترس هجوم غیرقانونی ایرانی‌ها، ۷۰ کیلومتر دیوار و ۱۱۰ کیلومتر خندق در مرز ایران کشیده است. تصور دیگر کشور‌ها از ما چند ده میلیونی که در داخل این گربه مانده‌ایم دردناک و متاسفانه واقعی است: فقر و نارضایتی گسترده اکثریت مردم که به دنبال فرار از کشورند! با وجود این انتقادات به نظر نمی‌رسد دیوار حائل میان ایران و ترکیه حاوی چنین پیامی برای مردم ایران باشد.

چرا ترکیه در مرز ایران دیوار می‌کشد؟

سال ۹۶ سخنگوی وقت وزارت خارجه از اقدام ترکیه برای احداث دیوار مرزی با ایران استقبال کرده و آن را اقدامی در جهت کمک به ثبات مرز‌های دو کشور خوانده بود. همان زمان ایرنا به نقل از یک منبع آگاه در وزارت خارجه نوشت که جمهوری اسلامی ایران از قصد ترکیه برای ساخت دیوار مرزی مطلع است و از آن استقبال می‌کند "ولی معتقد است هر اقدام مرزی از سوی آن‌ها باید با اطلاع تهران باشد".

این مقام وزارت خارجه ایران گفته بود، ساخت دیوار مرزی می‌تواند مانعی در برابر قاچاق کالا از ترکیه به ایران باشد. به گفته او، با توجه به ورود سالانه دو میلیارد دلار منسوجات قاچاق از مرز‌های ترکیه به ایران "ما حتی تشویق می‌کنیم این اتفاق زودتر بیفتد.»

این منبع آگاه اجرایی شدن چنین طرحی را زمان‌بر خوانده و افزوده بود که ایران به صورت اصولی مشکلی ندارد که "ترکیه برای تدابیر امنیتی خود در مرز‌های مشترک بر اساس تفاهم، کار جدیدی انجام دهد.» نقل قول ایرنا از منبع آگاه وزارت خارجه به این دلیل اهمیت دارد که وزارت خارجه غالبا به رسانه‌های رسمی اجازه استفاده از منابع آگاه این وزارت خانه را نمی‌دهد و در مورد رسانه‌های غیر دولتی نیز هربار چنین اتفاقی رخ می‌دهد اقدام به تکذیب خبر می‌کند. در مورد خبر ایرنا این نقل قول نه تنها تکذیب نشد بلکه به نظر می‌رسد با هماهنگی وزارت خارجه منتشر شده بود. در غالب موارد این منابع آگاه وزارت خارجه به شخص وزیر یعنی محمدجواد ظریف ارجاع دارند.

سال ۹۶ دلیل ترکیه برای ساخت دیوار، جلوگیری از انتقال نیرو‌های مسلح پ ک ک از مناطق مرزی در ایران به خاک ترکیه بود و این بار پناهجویان افغان دلیل ادامه دیوار کشی در مرز‌های دو کشور شده است. این اقدام از دید پناهجویان افغان یا نیرو‌های پ ک ک اقدامی ضدبشری است، اما از دید مردم ایران دست کم در این مورد نباید تحقیرآمیز و ضد بشری تلقی شود.

بیش از یک قرن است که مردم ایران و ترکیه بدون نیاز به ویزا قادرند به کشور همسایه خود سفر کنند. ایرانی‌هایی که مشکلی برای خروج نداشته باشند نیازی به عبور از مرز‌های خطرناک کوهستانی میان دو کشور ندارند. بنا به گزارش گاردین، از میان ۶۷ هزار ایرانی که در ترکیه زندگی می‌کنند، ۳۹ هزار نفر پناهنده هستند و سالانه میلیون‌ها ایرانی به صورت توریستی به این کشور سفر می‌کنند.

رابطه سیاسی ایران و ترکیه به گونه‌ای است که در برخی موارد به درخواست دولت ایران، برخی پناهنده‌های ایرانی در ترکیه به کشور استرداد داده شده‌اند. نشریه تایمز انگلیس در گزارشی که در جولای ۲۰۲۰ منتشر کرده به استرداد ۳۳ ایرانی که اغلب به دلایل سیاسی به ترکیه پناهنده شده بودند خبر داده است. این رسانه مدعی شده بود که سعید تمجیدی و محمد رجبی که هر دو به دلیل مشارکت در اعتراضات آبان ۹۸ محکوم به اعدام شده بودند با درخواست ایران از ترکیه دیپورت شدند. بعد از بازداشت امیرحسین مرادی، این دو نفر به ترکیه فرار کرده بودند، اما ماموران پلیس در ترکیه آن‌ها را به ایران تحویل دادند.

شواهد دیگری نیز وجود داردکه ثابت می‌کند رابطه امنیتی و سیاسی ایران و ترکیه در وضعیت خوبی است و کشیدن دیوار میان دو کشور بار منفی ندارد. دو کشور توافق استراداد زندانیان سیاسی یا افرادی که تهدید امنیتی به حساب می‌آیند را امضا کرده‌اند. در چند مورد هم ترکیه گردانندگان سایت‌های قمار را دستگیر و به ایران فرستاده است.

دیوار میان ایران و ترکیه تنها دیوار مرزی جهان نیست. در روز‌های پایانی جنگ جهانی دوم تنها ۷ دیوار مرزی در سراسر جهان وجود داشت. زمانی که دیوار برلین فرو ریخت، این تعداد به ۱۵ دیوار افزایش پیدا کرده بود. امروز ۷۷ دیوار و فنس سیم خاردار در مرز میان کشور‌ها کشیده شده است.

دو دیوار به دلایلی ضدبشردوستانه از بقیه دیوار‌ها معروف‌ترند. یکی دیوار میان اسرائیل و کرانه باختری که مردم فلسطین را از ورود به سرزمین‌های اشغالی بازداشته و دیگری دیواری که قرار بود ترامپ میان آمریکا و مکزیک و به خرج مکزیک بکشد. دیواری که با روی کار آمدن بایدن عملا پرونده‌اش بسته شد.

بین هند و بنگلادش که ۲۵۰۰ مایل مرز مشترک دارند ۱۷۰۰ مایل سیم خارار کشیده شده است. امروز میان فنلاند و روسیه فنس‌های سیم خاردار به طول ۴۵۰ مایل، میان فرانسه و انگلیس در شهر ساحلی کاله دیواری با هزینه ۲.۷ میلیون یورو به خرج بریتانیا، میان مراکش و صحرای غربی آفریقا دیواری به طول ۱۷۰۰ مایل، دیوار بتنی میان اسپانیا و آفریقا، دیوار ۵۵۰ مایلی میان عربستان و عراق، دیوار حائل میان ترکیه و قبرس و دیوار مرزی ترکیه و سوریه کشیده شده است.

شاید در زمانه‌ای که اندیشمندان با استناد به تجربه اتحادیه اروپا، به دنبال تئوریزه کردن جهان بدون مرزند، کشیدن دیوار یک اقدام واپسگرایانه به نظر برسد، اما در مورد جغرافیایی که ما در آن قرار گرفته‌ایم این نظریه‌ها بیش از حد سانتیمانتالند.