راه و بیراه اوج‌گیری صنعت نفت ایران

اقتصاد ۲۴- آیا جواد اوجی، وزیر نفت دولت سیزدهم می‌تواند صنعت نفت ایران را از چالش‌ها و تنگنا‌های پیش‌رو به سلامت عبور دهد و با افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در صنعتی که به‌گفته خود گاو شیرده کشور است، جلوی خشک‌شدن این منبع درآمدی را بگیرد و به تحریم‌ها پایان دهد؟ او دیروز در حالی با بیژن زنگنه، وزیر سابق نفت با سابقه ۱۶ سال صدارت بر این وزارتخانه گفتگو و دیدار کرد که اعلام کرده قرار‌گرفتن نامش در فهرست تحریم‌های آمریکای دوران ترامپ یک افتخار برای اوست. اما این تازه آغاز یک راه است؛ راهی سخت و پر از دست‌انداز؛ چرا که وزیر جدید خودش قبلا مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران بوده و از الان باید نگران تامین سوخت در فصل زمستان به‌ویژه در بخش گاز باشد.

زمستان سخت با اوج‌گیری سرما!

نخستین دستور وزیر جدید نفت چاره‌اندیشی برای تامین سوخت زمستانی است که قرار است از امروز در اولویت این وزارتخانه قرار گیرد و قرار است در آینده نشست‌های مشترکی بین جواد اوجی با علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو برگزار و مسئله تأمین سوخت نیروگاه‌ها به‌صورت منظم و حساب‌شده حل و فصل شود. به گزارش همشهری، زمستان سال گذشته بود که نیروگاه‌های ایران با کمبود سوخت گاز مواجه شدند و برای جبران کمبود برق تولیدی، وزارت نیرو اقدام به استفاده حداکثری از توان نیروگاه‌ها کرد، همین چاره‌اندیشی و تأخیر در رفع مشکلات فنی نیروگاه‌های برقابی در زمستان سال گذشته تا بهار و تابستان امسال، هم اشکالات فنی در برخی نیروگاه‌ها به‌دلیل فشار زیاد و هم به‌دلیل کاهش بارش‌ها پشت سد‌ها در نهایت خاموشی‌های محسوسی را به همراه داشت. اکنون اولویت نخست این است که اوجی مطمئن شود در زمستان کشور مشکلی بابت تامین سوخت نخواهد داشت.

اما این وعده مرد شماره یک وزارت نفت چگونه محقق خواهد شد و آیا مردم می‌توانند امیدوار باشند که در زمستان پیش‌رو کشور با کمبود گاز و سوخت مواجه نباشد؟ برنامه اوجی برای تأمین پایدار نفت، گاز، سوخت و خوراک موردنیاز کشور این است که سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها به‌صورت مطمئن تامین شود، ظرفیت ذخیره‌سازی نفت و میعانات گازی، ذخیره‌سازی گاز طبیعی در مخازن طبیعی در نقاط استراتژیک کشور بیشتر شده و از بخش خصوصی جهت انجام سواپ گاز ازجمله گاز ترکمنستان کمک بگیرد. افزون بر اینکه تکمیل طرح‌های پالایشگاهی گاز و احداث خطوط انتقال جدید، ایستگاه‌های تقویت فشار و گازرسانی هم در اولویت قرار دارد. به این ترتیب گزینه نخست، درنظر گرفتن سوخت دوم برای نیروگاه‌ها به جای گاز در زمستان امسال خواهد بود. اوجی و محرابیان باید هر هفته در ارتباط باشند تا مطمئن شوند که زمستان امسال مشکلی وجود نخواهد داشت.

بیشتر بخوانید: اوجی اولین اولویت کاری خود در وزارت نفت را اعلام کرد

اولین مواجهه مستقیم با تحریم‌ها

جواد اوجی هرچند در گذشته به واسطه تلاش و همکاری برای دورزدن تحریم‌ها یک‌بار در سال‌های آخر دولت دونالد ترامپ در فهرست تحریم‌ها قرار گرفته، اما حالا در مقام وزیر نفت در صف نخست جنگ اقتصادی و تحریم‌ها قرار دارد. او البته امیدوار است که این تحریم‌ها با مذاکره تیم دیپلماسی دولت جدید زودتر به پایان برسد. با این حال به رئیس‌جمهور سیدابراهیم رئیسی قول داده تا مشکل فروش نفت ایران را حل کند. این قول وزیر نفت از آنجا اهمیت دارد که فروش نفت ایران در بهار امسال تنها ۵ درصد از کل بودجه پیش‌بینی‌شده ۱۴۰۰ را پوشش داده و به همین دلیل اوجی در نخستین روز صدارتش به مدیران این وزارتخانه گفته که دغدغه بیشتر نمایندگان مجلس تأمین بودجه مورد نیاز کشور از محل فروش نفت است که امیدوارم بتوانیم با تدابیر حساب‌شده به این موضوع جامعه عمل بپوشانیم.

اوجی می‌داند که بخش زیادی از وعده‌های اقتصادی دولت بستگی به میزان فروش نفت و فراورده‌های نفتی دارد و دست‌کم به‌نظر می‌رسد سقف دوم درآمد‌های نفتی پیش‌بینی شده در بودجه امسال یک سقف کاذب است.

با این حال واقع‌بینی و گزارش دقیق وزیر نفت می‌تواند اثر متفاوتی بر اهداف و برنامه وزرای کابینه سیزدهم و البته وعده‌ها و مطالبات نمایندگان داشته باشد. او البته در برابر تحریم‌های نفتی با چالش دیگری هم مواجه خواهد شد و آن بازپس‌گیری سهم ایران از بازار جهانی نفت است. اوجی که قول داده جایگاه ایران را در سازمان کشور‌های صادرکننده نفت یعنی اوپک مستحکم سازد، می‌داند که این نهاد بین‌المللی و تأثیرگذار بر قیمت جهانی نفت دست‌کم با ۲ چالش واگرایی بین اعضا با محوریت عربستان و سهم‌خواهی بیشتر دیگر کشور‌ها ازجمله عراق و تأثیرپذیری اوپک از غیراوپکی‌ها با فرماندهی روسیه رنج می‌برد. در چنین شرایطی تیم تشکیل‌دهنده دیپلماسی نفتی ایران ماموریت سختی را بر عهده دارد. به‌ویژه اینکه یکی از کارکشته‌ترین و باسابقه‌ترین نمایندگان ایران در این سازمان یعنی حسین کاظم‌پور اردبیلی از دنیا رفته و جایگزین او یعنی امیرحسین زمانی‌نیا هم خودش را بازنشسته کرده است. نشست آینده اوپک و اوپک پلاس نخستین میدان برای حضور اوجی در یک عرصه تصمیم‌گیری بین‌المللی خواهد بود.

او پیش از این درباره ائتلاف اوپک‌پلاس گفته بود که بی‌شک یکی از برنامه‌های ما این است که جایگاه ایران در اوپک مستحکم شود و بازارهایمان را پس بگیریم. شناسایی بازار‌های جدید برای نفت نیز یکی از کار‌های اصلی خواهد بود و ما آنچه را حق جمهوری اسلامی ایران هست، پس خواهیم گرفت. نکته مهم در این زمینه، رویکرد روسیه است که خواستار تعهد ایران با توافق اوپک‌پلاس شده، اما پیش از این ایران بار‌ها اعلام کرده از آنجا که سال‌ها به‌دلیل تحریم‌ها نفت کمتری تولید و صادر کرده، زیر بار فشار اوپک یا اوپک پلاس برای تولید و یا صادرات کمتر نخواهد رفت.

نفت و گاز در خطر ریزش!

چالش جدی‌تر و بلندمدت پیش روی صنعت نفت ایران، اما عمیق‌تر و پیچیده‌تر است. میدان‌های اصلی نفت ایران به نیمه‌دوم عمر خود رسیده‌اند و توان آن‌ها برای تولید نفت بیشتر، کم شده است. میدان‌های گازی هم به‌ویژه میدان‌های گازی مشترک در پارس‌جنوبی با چالش افت فشار مواجه هستند. اوجی می‌داند که ایران دست‌کم برای اینکه تولید نفت خود را به بالای ۵ میلیون بشکه در روز برساند یا اینکه گاز بیشتری تولید و صادرکند، با مشکلات جدی مواجه است. وزیر نفت آگاه است که سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی نفت و گاز ایران کافی نیست و البته تامین منابع مالی هم سخت‌تر شده است. علاوه بر اینکه برای فروش همین میزان نفت و فراورده‌های فعلی هم دست‌انداز‌های زیادی وجود دارد و اوجی می‌گوید: بازاریابی و فروش نفت، گاز، میعانات گازی و فراورده‌های نفتی را در اولویت خود قرار داده است. اما خطر بزرگ‌تر و غفلت ملی اینجاست که وزارت نفت خود را متولی عرضه هر چه بیشتر نفت و فراورده‌های نفت بداند و هرآنچه از زیرزمین و دریا استخراج می‌کند را به مصرف داخلی اختصاص دهد. آنچه وزارت نفت را در این چالش گرفتار ساخته، کاهش جایگاه این وزارتخانه در تغییر پارادایم سیاستگذاری انرژی به یک وزارتخانه بخشی و گاو شیرده دولت است.
ملموس‌ترین وجه این تضعیف جایگاه وزارت نفت را می‌توان در ماموریت و وظایف هم وزارتخانه و هم شرکت‌های تابعه دانست که در یک کلام باید مخزن جدید کشف و از آن برداشت کنند و مواد استخراج‌شده را تحویل دولت دهند. تنها شرکت متولی کنترل مصرف در وزارت نفت یک شرکت به نام بهینه‌سازی مصرف سوخت است که سال‌هاست به حاشیه رفته و حالا این جواد اوجی است با این پرسش که آیا می‌تواند این شرکت را همچنان در حاشیه نگه دارد یا معاونت صرفه‌جویی و بهینه‌سازی در داخل چارت وزارت نفت را ایجاد کند؟ مهم نیست او در نهایت چه تصمیمی خواهد گرفت، مهم این است که تراز انرژی ایران به‌ویژه در بخش نفت و گاز به‌شدت منفی است و به‌عنوان تهدیدی علیه منافع ملی ایران به پیش می‌رود. او فرصت زیادی ندارد تا در برابر امواج بلند مصرف انرژی چاره‌اندیشی کند.

فصل صیانت از سرمایه‌های صنعت نفت

برخلاف دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، قرار نیست که وزارت نفت با تحولات زیاد مواجه و از مدار پیشرفت خارج شود. گفت‌وگوی روز گذشته بیژن زنگنه با جواد اوجی می‌تواند نقطه شروع یک همکاری برای صیانت از صنعت نفت ایران در برابر امواج سیاسی آینده قلمداد شود. به‌گفته اوجی دیدار او با زنگنه مثبت و تأثیرگذار بوده است. او می‌گوید: بی‌شک از مشورت‌های زنگنه بهره خواهیم برد و امیدوارم این نشست‌ها مستمر باشد و بنده نیز از ایشان درخواست دارم که باز هم از تجربه‌هایش به‌عنوان پیشکسوت صنعت نفت بتوانیم بهره‌مند شویم. وزیر سابق نفت هم در این دیدار با اعلام هرگونه آمادگی برای توسعه صنعت نفت کشور، گفت: نشست دوستانه و صمیمانه‌ای در شاخه‌های مختلف داشتیم، نکاتی که در ذهنم بود را به مهندس اوجی انتقال دادم و ایشان هم پرسش‌هایی را مطرح کرد و قرار شد این نشست‌ها و دیدار‌ها ادامه داشته باشد و کار‌ها را با همدیگر پیش ببریم. وی افزود: به هر ترتیب بنده وظیفه خودم می‌دانم که از تجارب و از آنچه طی سالیان متمادی به‌دست آورده‌ام در اختیار دوستان و همکاران عزیزم قرار دهم، زیرا معتقدم این تجارب شخصی نیست و متعلق به ملت ایران است. من هم برای توسعه صنعت نفت، سربلندی ملت ایران و مقابله با تحریم‌های مستکبرانه علیه کشور هر کاری که از دستم بر می‌آید، انجام می‌دهم و دریغ نخواهم کرد.

وزیر پیشین نفت با بیان اینکه دیگر هیچ نقش عملیاتی در کار‌ها نخواهم داشت، اما به‌عنوان نیرویی مشورتی می‌توانم در خدمت همکارانم باشم، اعلام کرد: محدودیت زمانی ندارم و هر زمان که مهندس اوجی لازم بدانند و احساس نکنند که دخالت و مزاحمتی برایشان دارم، برای خدمتگزاری آماده خواهم بود. ماموریت دشوار اوجی صیانت از سرمایه انسانی صنعت نفت است و البته او گفته به‌زودی با مدیران صنعت نفت نشست برگزار می‌کند و پس از ارزیابی و درصورت نیاز تحولات انجام خواهد شد.