۳ چالش بزرگ پیش‌روی تهران

اقتصاد۲۴- کمبود امکانات بهداشتی و درمانی، قرار گرفتن در پهنه‌بندی خشکسالی شدید و بسیار شدید و مهاجرپذیری بالا ۳ چالش و بحران جدی است که استان تهران از آن رنج می‌برد و رفع این چالش‌ها به‌تن‌هایی از عهده مدیریت شهری برنمی‌آید و ضرورت دارد تا نه فقط دولت که دیگر قوای مقننه و قضاییه برای نجات این استان استراتژیک یک برنامه جامع، شفاف با اهداف کمی و کیفی واقع‌بینانه را به اجرا گذارند.

افزون بر اینکه خود کلانشهر تهران از مشکلات ساختاری در مواجهه با بحران آلودگی هوا و حمل‌ونقل عمومی و چالش‌های زیست‌محیطی و همچنین دردسر‌های اجتماعی و فرهنگی به‌شدت رنج می‌برد.

این یافته‌های یک تحقیق جدید از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس است که نشان می‌دهد نه فقط استان تهران که اکثر استان‌های ایران از تنگنا‌های امکانات بهداشتی و درمانی، خشکسالی و خطر مهاجرت آسیب‌دیده و همچنان در معرض آسیب‌های بعدی قرار دارند.

گزارش این نهاد تحقیقاتی به اتکای پژوهش‌های انجام شده شامل سند آمایش استان، سند توسعه شهرستان، گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، معاونت قوانین و نظارت مجلس شورای اسلامی و همچنین تحقیقات میدانی انجام شده توسط سایر نهاد‌ها تهیه شده که در آن مشکلات مطرح شده با نمایندگان استان تهران در ۳ شاخص میزان فراوانی مشکلات در استان، در اسناد و تکرار این مطالبات از مسئولان مورد بررسی قرار گرفته است.

هرچند مبنا و محور اصلی این تحقیق، مجلس و حوزه مسئولیت و وظایف و اختیارات نمایندگان است، اما نشان می‌دهد که دست‌کم بخش زیادی از مشکلات و بحران‌های استان تهران ناشی از واگرایی به جای همگرایی و اداره استان به‌صورت جزیره‌ای با مدیریت‌های پراکنده و موازی است.

تهران به روایت مجلس

بازوی تحقیقاتی مجلس، استان تهران را میزبان دست‌کم نیمی از فعالیت‌های صنعتی ایران معرفی می‌کند که ساختار اداری ایران در پایتخت متمرکز شده و شهر تهران به‌عنوان بیست‌وهفتمین کلانشهر دنیا، پرجمعیت‌ترین شهر ایران و البته استان هم هست. کارخانجاتی در زمینه‌های تجهیزات خودرو، برق و الکترونیک، منسوجات، شکر، سیمان و مواد شیمیایی در پایتخت فعالیت دارند.

نکته مهم اینکه هرچند استان تهران یک استان مهاجرپذیر است، اما آمار‌ها نشان می‌دهد این استان دارای ۱۶ شهرستان، ۳۴ بخش، ۷۱ دهستان و ۱۰۴۸ آبادی است که تنها ۷۵۲ آبادی آن سکنه دارد و باقی آن از جمعیت تخلیه شده است. براساس سرشماری آبان ۱۳۹۵ جمعیت تهران بیش از ۱۳.۲ میلیون نفر برآورد شده که ۵۰.۳ درصد جمعیت را مردان تشکیل داده‌اند و رشد سالانه جمعیت در استان ۱.۷۲ درصد برآورد شده ۹۴.۵ درصد از کل جمعیت هم در نقاط شهری سکونت دارند و تنها ۴ درصد جمعیت استان تهران غیرایرانی هستند.

بیشتر بخوانید: جلوگیری از تمرکزگرایی و رشد جمعیت در استان تهران شکست خورد؟

زیرساخت تهران برای تولید

براساس سرشماری سال ۹۵ استان تهران از نظر تعداد روستا‌های گازرسانی شده در بین ۳۱ استان ایران در جایگاه ۱۳ قرار دارد؛ درحالی‌که صدرنشین جدول استان گیلان است. جالب اینکه از نظر شاخص گازرسانی شهری هم استان تهران در جایگاه هشتم جای دارد و قعرنشین جدول هم استان سیستان و بلوچستان شناسایی شده است.

استان تهران رتبه یک بالاترین تعداد مصرف‌کننده گاز طبیعی را دارد و در سال ۹۸ در این استان ۱۰۷۴ فقره جواز تاسیس و ۵۲۴ فقره پروانه بهره‌برداری صنعتی برای ایجاد کارگاه‌های صنعتی صادر شده که نسبت به سال قبل آن به‌ترتیب ۱۲.۱ و ۱۲.۷ درصد رشد را نشان می‌دهد.

همچنین میزان سرمایه‌گذاری کارگاه‌های صنعتی دارای پروانه بهره‌برداری صادر شده در سال ۹۸ تنها ۴.۹ برابر رشد کرده، اما نکته اینجاست که در سال ۹۷ تعداد کارگاه‌های صنعتی دارای ۱۰ نفر نیروی شاغل و بیشتر ۷.۵ درصد و تعداد شاغلان در این کارگاه‌ها ۸.۶ درصد ریزش کرده است.

جالب‌تر اینکه مالکیت حدود ۹۹.۷درصد از این کارگاه‌ها متعلق به بخش خصوصی بوده که ارزش‌افزوده فعالیت صنعتی کارگاه‌های یادشده تغییر زیادی نکرده و ۱۸.۹ درصد ارزش‌افزوده ایجاد شده مربوط به تولید کک و فرآورده‌های حاصل از پالایش نفت، ۱۴.۱درصد مربوط به تولید فرآورده‌های غذایی، تولید انواع آشامیدنی‌ها، تولید فرآورده‌های توتون و تنباکو، ۹.۷ درصد مربوط به تولید فرآورده‌های لاستیکی و پلاستیکی، ۹.۵ درصد مربوط به تولید دارو‌ها و فرآورده‌های دارویی، ۵.۵ درصد مربوط به تولید محصولات فلزی ساخته شده، به جز ماشین‌آلات و تجهیزات بوده است.

به این ترتیب، استان تهران یکی از کانون‌های عمده صنایع ایران است و بیشتر این صنایع در امتداد ۳ محور غربی، جنوبی و شرقی متراکم شده‌اند که برحسب نوع تولیدات بیشترین تمرکز بر تولیدات گروه‌های صنایع غذایی، صنایع نساجی و چرم، صنایع کانی غیرفلزی، صنایع فلزی، صنایع سلولزی، صنایع شیمیایی و دارویی، صنایع برق و الکترونیک است.

براساس نتایج طرح آمارگیری از معادن فعال در سال۱۳۹۷ تعداد ۱۲۲معدن در حال بهره‌برداری در استان تهران وجود دارد که در مجموع ۲۰۴۳ نفر در این معادن به‌کار اشتغال دارند که تعداد شاغلان نسبت به سال۱۳۹۶ بیش از ۴ درصد کاهش یافته و در بین فعالیت‌های مختلف، معادن استخراج شن و ماسه، استخراج سنگ آهک و استخراج سیلیس به‌ترتیب ۵۰.۹،۲۷.۹ و ۸.۶درصد بیشترین سهم ارزش تولیدات سالانه در بخش معادن استان تهران را به‌خود اختصاص داده‌اند.

این گزارش می‌افزاید: کمی بارش باران و برف، نزدیکی به کویر‌ها و بیابان‌ها، کمبود آب موردنیاز کشاورزی و تبدیل زمین‌های کشاورزی به مناطق مسکونی و تولیدی– صنعتی از مهم‌ترین دلایل رکود کشاورزی در استان است؛ به‌گونه‌ای که در سال زراعی ۹۸-۹۷ حدود ۲۹۶۸ هزار تن غلات، محصولات جالیزی، سبزی و صیفی‌جات و نبات علوفه‌ای در استان تهران تولید شده که ۱۵درصد آن شامل گندم و جو و ۲۱درصد سبزی و صیفی‌جات بوده و در سال ۹۸، تعداد ۱۶کشتارگاه طیور با ظرفیت کشتار معادل ۴۸ هزار قطعه در ساعت در استان فعال بوده است که بیشترین ظرفیت متعلق به شهرستان ری با ۳۳ درصد از کل ظرفیت استان است.

تهران نیازمند توسعه بخش بهداشت

یافته‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد، در سال۱۳۹۸ تعداد بیمارستان‌های استان تهران ۱۷۱عدد بوده که ۵۲ بیمارستان دانشگاهی، ۱۲بیمارستان متعلق به تأمین اجتماعی، ۶۹ بیمارستان خصوصی، ۱۱بیمارستان خیریه و مابقی متعلق به سایر نهاد‌های عمومی بوده‌اند و شهرستان‌های پیشوا و ملارد فاقد بیمارستان و تنها بیمارستان شهرستان پردیس نیز غیرفعال بوده است.

همچنین تعداد تخت‌های مصوب بیمارستان‌ها ۳۶ هزار و ۱۱ تخت بوده که فقط ۷۸ درصدشان فعال بوده و به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت استان، ۲۰۴تخت فعال وجود داشته است و ۶ هزار و ۶۸۶ پزشک و ۲۳ هزار و ۲۵۸ پیراپزشک در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی تهران، شهیدبهشتی و ایران مشغول فعالیت بوده‌اند.

برخلاف تصور عمومی بیشترین مراکز بهداشتی و درمانی نه در استان تهران که در استان فارس قرار دارد و تهران در جایگاه سوم جاخوش کرده و از نظر تعداد خانه‌های بهداشت فعال هم استان تهران رتبه ۲۳ را به‌خود اختصاص داده‌است.

۳ مشکل همیشگی و پرتکرار

رتبه‌بندی مشکلات حوزه‌های انتخابیه استان تهران با استفاده از شیوه فراوانی مشکلات در شهر‌های استان بیانگر این واقعیت است که عمده مشکلات استان، قرارگیری شهرستان در پهنه‌بندی خشکسالی شدید و بسیار شدید با وزن ۱۲.۵درصد، کمبود امکانات بهداشتی و درمانی با اهمیت ۱۰ درصد و ضعف در سیستم دفع فاضلاب شهری و صنعتی و کمبود آب کشاورزی با وزن مشترک ۹.۱درصد، ۳ رتبه اول و عمده استان است؛ به‌گونه‌ای که فراوانی و به‌عبارت دیگر گستردگی این مشکلات در استان، حدود ۴۴درصد از مشکلات را شامل می‌شود.

مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید: رتبه‌بندی مشکلات در استان براساس تکرار در اسناد هم نشان‌دهنده این واقعیت است که کمبود امکانات بهداشتی و درمانی، قرار گرفتن در پهنه‌بندی خشکسالی شدید و بسیار شدید و مهاجرپذیری بالا ۳ چالش اصلی است.