توقف در رشد جمعیت فعال بازارکار

اقتصاد ۲۴- روز گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی بازار کار در زمستان ۹۹ پرداخت؛ با استناد به آنچه این مرکز در گزارش خود آورده، در زمستان سال گذشته و با وجود اینکه از شیوع کرونا یک سال می‌گذشت، اما بازار کار همچنان تحت تاثیر شیوع کرونا قرار داشته و مهم‌ترین دلیل این گزاره نیز توقف مسیر رشد جمعیت فعال در فصل مورد بررسی بوده است.

اگرچه که در زمستان ۹۹ نسبت به بهار همان سال اوضاع قدری بهبود یافته است. با استناد به گزارش نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در زمستان ۹۹ که توسط مرکز آمار منتشر شده بود، در این فصل نسبت به زمستان ۹۸ جمعیت شاغل، بیکار و فعال به ترتیب ۳۰۰، ۳۱۱ و ۶۱۱ هزار نفر کاهش داشته؛ بدین معنا که حدود ۶۱۱ هزار نفر نه تنها در زمره افراد جویای کار قرار نمی‌گیرند، بلکه دنبال کار نمی‌گردند و به نوعی از آن ناامید هستند.

با وجود اینکه در زمستان ۹۹ نسبت به بهار ۹۹، پیک‌های بیشتری از بیماری در کشور رخ داد و تعطیلات چند باره همچنین منع تردد شبانه نیز اعمال شد، اما درصد کمی از بیکاران و شاغلان، از بازار کار خارج شدند و به نظر می‌رسد به زمستان ۹۸ و پیش از شروع کرونا بازگشته است. به باور گردآورندگان این گزارش بخش خدمات همچنان نتوانسته ثبات نسبی خود را بازیابد و بیشترین آسیب را از این بیماری دیده است.

در بخش دیگری از گزارش مرکز پژوهش‌ها به خروج ۴۴۰ هزار نیروی کار زن شاغل از بازار کار در زمستان ۹۹ نسبت به زمستان ۹۸ نیز اشاره شده؛ در این مدت به جمعیت نیروی کار مردان ۱۴۰ هزار نفر افزوده شده بود. از گزارش‌های منتشر شده درخصوص بازار کار می‌توان استنباط کرد که اثر کرونا اولا به دلیل نااطمینانی درخصوص زمان بازگشت به پیش از شیوع این بیماری، تاثیر مستقیمی بر نیروی کار غیررسمی و فاقد بیمه دارد و ثانیا زنان بیشتر از مردان در معرض مخاطرات شغلی و از دست دادن کار خود قرار دارند.

ناامیدی جمعیت فعال اقتصادی

حدود ۶۹۶ هزار نفر به جمعیت در سن کار در زمستان سال گذشته نسبت به فصل مشابه سال ۹۸ اضافه شده که از این تعداد ۴۸ درصدش را مردان و مابقی را زنان تشکیل می‌دهد. در این مدتی که به جمعیت در سن کار اضافه شده، نرخ مشارکت اقتصادی نیز دستخوش تغییرات شده و از ۴۲.۴ درصد در زمستان ۹۸ به ۴۰.۹ درصد در زمستان ۹۹ کاهش داشته است.

این امر نشان می‌دهد با وجود اینکه بازار کار باید خود را برای ورود افراد جدیدی که به سن کار می‌رسند، آماده کند، اما در حال از دست دادن افرادی است که در زمره جمعیت فعال اقتصادی قرار دارند و این افراد پس از مدتی از جست‌وجوی شغل یا حتی کار کردن دست می‌کشند. اگرچه که بررسی‌ها نشان می‌دهد در فاصله بهار تا زمستان ۹۹ به دلیل کنار آمدن «محیط‌های کاری با دورکاری» همچنین توجه بیشتر به کسب و کار‌ها خانگی و آنلاین، افراد «در حال بازگشت» به بازار کار هستند.

البته که این روند کند است و آن‌گونه که باید قوت نگرفته است. به باور نویسندگان این گزارش یکی از آثار مهم کرونا بر بازار کار، کند شدن یا توقف مسیر رشد جمعیت فعال است؛ از پاییز ۹۳ به مدت ۲۱ فصل و هر فصل حدود ۷۶۰ هزار نفر به جمعیت فعال در کشور افزوده می‌شد که در سال ۹۵ این روند کند و در زمستان ۹۸ نیز متوقف شد. در بهار، تابستان، پاییز و زمستان ۹۹ به ترتیب یک میلیون و ۹۹۳ هزار نفر، یک میلیون و ۴۹۰ هزار نفر، یک میلیون و ۶۲۶ هزار نفر و ۶۱۱ هزار نفر از جمعیت فعال کشور کاهش یافتند. نکته دیگر درخصوص کاهش جمعیت فعال، خارج شدن زنان از بازار کار است به گونه‌ای که ۹۳ درصد از این کاهش البته در زمستان ۹۹ مربوط به زنان بود.

بیشتر بخوانید: بیش از ۲ میلیون کارگر فصلی بر اثر کرونا بی‌کار شدند

تاثیر توامان کرونا و تحریم بر جمعیت غیرفعال

در بخش دیگری از گزارش مرکز آمار به جمعیت غیرفعال کشور نیز اشاره شده که براساس آن از پاییز ۹۳ تا بهار ۹۷ و پیش از گسترده‌تر شدن تحریم‌های نفتی علیه ایران، هر فصل نسبت به فصل قبلش از جمعیت غیرفعال کشور کاسته می‌شد. اما از تابستان ۹۷ این جریان معکوس شده و افراد بیشتری به جمعیت غیرفعال کشور پیوستند.

البته که این عکس‌العمل در بازار کار طبیعی است به خصوص آنکه تجربه تحریم‌هایی به مراتب گسترده‌تر در اوایل دهه ۹۰ وجود دارد که در پی آن برخی کسب و کار‌ها تعطیل شد. با توجه به داده‌های مطرح شده در این گزارش، کرونا باعث شد که روند افزوده شدن به جمعیت غیرفعال از زمستان ۹۸ شروع شود و در بهار ۹۹ نیز اوج بگیرد. به گونه‌ای که دو میلیون و ۷۶۰ هزار نفر نسبت به بهار ۹۸ به جمعیت غیرفعال افزوده شود.

از بهار ۹۳ تا زمستان ۹۹، بهار و تابستان ۹۹ بدترین فصل‌ها برای بازار کار بوده، چراکه بر تعداد جمعیت غیرفعال بیش از ۵ میلیون نفر افزوده شده بود.

اشتغالزایی بخش خدمات تا پیش از کرونا

براساس یافته‌های مرکز پژوهش‌های مجلس طی ۵ سال و نیم منتهی به زمستان ۹۸ بیشتر بار اشتغالزایی بر دوش بخش خدمات و بنگاه‌های کوچک مقیاس بوده که اغلب آن‌ها نیز قراردادی و فاقد بیمه بوده‌اند. از آنجایی که در این دوران بیشتر کسب و کار‌ها بر محور خرده‌فروشی، حمل و نقل، تعمیرات و... بوده نتیجه اینکه افراد دارای مهارت یا سطح تحصیلات بالا که جایی استخدام نمی‌شوند، خود اقدام به اشتغالزایی کرده‌اند، چراکه از یک‌سو مشکلات مربوط به اخذ مجوز باعث شده که در دسته کسب و کار‌های غیررسمی قرار گیرند و از سوی دیگر به دلیل مسائل معیشتی و تورم بالا، خود دست به کار شوند. با وجود اینکه همه‌چیز تا پیش از کرونا تقریبا خوب پیش می‌رفت، اما شیوع کرونا وضعیت را تغییر داد و در بهار ۹۹ جمعیت شاغل حدود یک و نیم میلیون نفر کاهش یافت.

اگرچه که در زمستان این رقم به ۳۰۰ هزار نفر رسید. اما نمی‌توان از تاثیرات روانی و مالی بیکار شدن یک و نیم میلیون نفر در بهار ۹۹ به راحتی عبور کرد.

بخش صنعت؛ خروج از بیکاری

تقریبا تمام بخش‌های اقتصادی از کرونا آسیب دیده و شاغلان‌شان نیز یا کسب و کار خود را تعطیل کرده یا تعدیل شدند. با این وجود داده‌های مراکز رسمی نشان می‌دهد که بخش کشاورزی در اسفند ۹۹ به ثبات رسیده و به تعداد شاغلان بخش صنعت نیز افزوده شده، اما بخش خدمات همچنان نتوانسته خود را از معرض آسیب‌های این ویروس دور نگه دارد. البته که این امر در سایه سرعت کند واکسیناسیون در سال ۹۹ و ادامه یافتنش در سال جاری همچنین اعمال تعطیلی‌های چند روزه در کشور، دور از ذهن نبود.

بیکاری فاقد بیمه‌ها

با استناد به گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با شیوع کرونا ۹۲.۶ درصد از کاهش اشتغالی که در بهار ۹۹ رخ داد که حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر می‌شد، مربوط به بخش غیررسمی بود که افراد آن نیز پوشش بیمه‌ای نداشتند. اگرچه که با اتمام شوک اولیه شیوع این ویروس و پذیرش دورکاری به عنوان یکی از قالب‌های کاری در کشور، در زمستان ۹۹ تنها ۵۵۲ هزار نفر از افراد حاضر در بخش غیررسمی شغل خود را از دست دادند.