مرکل می‌رود، میراث آنگلا می‌ماند/ خداحافظی مرکل و راه دور و دراز اروپا

اقتصاد ۲۴- میرا قربانی فر- هیچ گاه لقب بانوی آهنین نگرفت و هیچ جنگی به راه نیانداخت، اما به یکی از مهم‌ترین زنان سیاستمدار عصر حاضر تبدیل شد و توانست نگاه‌ها به حضور زنان در سیاست را برای همیشه تغییر دهد؛ در آلمان به عنوان «رهبر جهان آزاد» شناخته شد و برای ۱۶ سال در خاطره مردمانش با کت‌های رنگارنگش به یاد آورده خواهد شد و از همه مهم‌تر «آنگلا مرکل» میراثی جاودانه برای زنانی که رویای قدم نهادن در عرصه سیاست را در سر داشتند از خود به جای گذاشت، میراثی به وسعت این مفهوم که شما می‌توانید (برگرفته از «ما می‌توانیم» جمله مشهور مرکل در بحران سال ۲۰۱۵).

مرکل، قوی‌ترین زنِ قرنی که بانوی آهنین نبود

«آنگلا مرکل» ۲۶ سال پس از آن که «مارگارت تاچر» طلسم ریاست زنان به نخست وزیری در بریتانیا را شکست، این بار از آلمان موفق شد به جایگاه صدراعظمی دست یابد.

البته که ۳۰ سال پیش، کمتر کسی تصور می‌کرد زن جوانی از آلمان شرقی نه تنها به صدراعظمی آلمان برسد که شاید کمتر کسی حتی تصور می‌کرد این زن بتواند برای ۴ دوره پرقدرت این تخت را برای خود حفظ کتد.

اما مرکل نه تنها سقف شیشه‌ای حضور زنان بر کرسی صدرات آلمان را شکست، بلکه موفق شد بلندمدت‌ترین دوره ریاست را در اتحادیه اروپا در اختیار بگیرد.مرکل، اما حالا تبدیل به یکی از تاثیرگذارترین رهبران در تاریخ آلمان شده است. زنی که در طول ۱۸ سال ریاست بر حزبش و ۱۶ سال صدراعظم بودن، برای آلمان و اروپا دست آورد‌های بسیاری را نیز به ارمغان بیاورد و شاید در میان ناباوری بسیاری که دیگر حضور زنی در قد و اندازه «مارگات تاچر» را به سادگی برای کشور دیگر اروپایی گمان نمی‌بردند نیز تبدیل به یک شگفتی بزرگ شود.

از کجا آغاز کرد؟

آنگلا در ۱۹۵۴میلادی در هامبورگ چشم به جهان گشود. او در آلمان شرقی تحت حکومت کمونیست بزرگ شد و خانواده برای مرکل سرمنشاء آسایش بیکران بود. وی درباره کودکی خود می‌گوید: «هیچ سایه‌ای کودکی‌اش را تاریک نکرده است.»

او توانست در آلمان شرقی به عنوان محقق مشغول به کار شود و خودش می‌گوید: «همیشه پیاده به خانه می‌رفت و از این که دیوار برلین زندگی‌اش را محدود کرده بود، احساس یأس و دلسردی می‌کرد.»

فروپاشی دیوار برلین در ۱۸۹۸ میلادی فضا را برای گرایش‌های آزادی‌خواهانه و دموکراتیک مرکل باز کرد و او توانست راه خود را به دنیای سیاست باز کند. در آن دوره مرکل عضو حزب بیداری دموکراتیک بود و به عنوان سخنگوی این حزب فریاد‌های آزادیخواهانه را از شرق به غرب آلمان ارسال می‌کرد. اما فراز و نشیب‌های زندگی مرکل یک شبه و با فروپاشی دیوار برلین تغییر کرد. مرکل که تمام ۳۵ سال نخست زندگی خود را در آن طرف یکی از ۲ نیمه گذرانده بود، می‌گوید که: «من تجربه دسته اولی از این واقعیت دارم که هیچ‌چیزی در جمود و عدم تغییر وجود ندارد. هر چیزی که به نظر غیر قابل تغییر و دگرگونی بیاید، قطعاً قابل تغییر است.» مرکل پس از اتحاد آلمان به آلمان غربی رفت و در آنجا عضو حزب محافظه‌کار اتحادیه دموکرات مسیحی آلمان شد.

آنگلا در مسیر مجلس فدرال

در ۱۸مارس ۱۹۹۰ وی به مجلس فدرال آلمان راه یافت و قائم‌مقام سخن‌گوی دولت شد. کمی بعد هلموت کوهل، صدراعظم وقت آلمان به او، عنوان وزیر زنان و جوانان داد ودر سال ۱۹۹۴ به عنوان وزیر محیط زیست، حفظ طبیعت و امنیت رآکتور‌ها مشغول به کار شد.

پس از شکست اتحادیه دموکرات مسیحی در انتخابات ۱۹۹۸، مرکل دبیرکل این حزب شد و در سال ۱۹۹۹ پس از رسوایی پرداخت‌های مالی غیرمجاز در این حزب که به برکناری رهبر وقت این حزب انجامید به رهبران حزب خود از جمله هلموت کوهل پشت کرد و در سال ۲۰۰۰ به عنوان نخستین زن در تاریخ حزب دموکرات مسیحی آلمان، به رهبری این حزب برگزیده شد.

با افزایش بدهی‌ها و بیکاران کشور در سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴، فشار بر شرودر و متحدانش بیشتر شد، تا آنجا که اتحادیه دموکرات مسیحی در سایر ایالت‌های آلمان به پیروزی رسید. سوسیال دموکرات‌ها و شرودر برای جبران این شکست‌ها پیشنهاد به‌عقب‌کشاندن انتخابات پارلمانی در سال ۲۰۰۵ را دادند، تا محبوبیتشان میان مردم را به رقبای خود ثابت کنند.

۲۰۰۵و آغاز صعود پرنده اقبال مرکل

در انتخابات سال ۲۰۰۵ مرکل خود را نامزد صدراعظمی از طرف دو حزب متحد کرد. بر خلاف انتظار همه او نه تنها توانست حداکثر رای را به دست آورد بلکه حتی با مهارت موفق شد یک ائتلاف مناسب را با سایر احزاب نیز ایجاد کند و به این ترتیب آنگلا مرکل نخستین زن صدراعظم کشور آلمان شد.

از همین سال به بعد بود که دور پیروزی‌های ناگسستنی مرکل برای ۱۶ سال بعد آغاز شد و اون موفق شد به یکی از بزرگ‌ترین سیاستمداران جهان تبدیل شود. نشریه فوربس، مرکل را در این ۱۶ سال، ۷ بار به عنوان قوی‌ترین زن جهان معرفی کرد و او بار‌ها موفق شد تحسین بسیاری از کهنه کاران عرصه سیاست را برانگیزد.

یار دوازدهم فوتبال آلمان

آلمان کمتر از یک سال بعد از آغاز دوران صدارت آنگلا مرکل و در سال ۲۰۰۶ میزبان جام جهانی فوتبال بود. شهروندان آلمان نخستین بار در جریان این رقابت‌ها دریافتند که صدراعظم جدید کشورشان از علاقمندان به فوتبال است. حضور او در ورزشگاه برای تماشای بازی‌های تیم ملی کشورش و هیجانش در جریان بازی‌ها توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد.

آنگلا مرکل در جریان جام‌های جهانی بعدی نیز برای تماشای برخی از مسابقات تیم ملی فوتبال آلمان در ورزشگاه‌ها حضور یافت. رسانه‌های آلمان درباره علاقه صدراعظم ۶۷ ساله این کشور به فوتبال در گزارش‌های خود می‌نوشتند: «یار دوازدهم تیم ملی فوتبال آلمان آنگلا نام دارد.» البته که دادن این لقب به او چندان عجیب نبود وقتی برای دیدن بازی‌های تیم ملی فوتبال آلمان بار‌ها مصافت‌های طولانی را طی کرد تا در کشور‌های مختلف در فینال‌های مهم کنار تیم باشد.

حرکت دستان مرکل خاطره‌ای ثبت شده در ذهن‌ها

حرکت دستان آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان اولیت بار در سال ۲۰۰۲ و در جریان ظاهر شدن در برابر دوربین یکی از مجله‌های آلمان بود که توجهات به خود را برانگیخت. او دستانش را به شکل لوزی در مقابلش قرار داد. در آن زمان مرکل رهبر حزب دموکرات مسیحی بود هنوز سه سال با به دست گرفتن زمام امور آلمان فاصله داشت.

کلودیا کمپف، عکاس مجله «اشترن» بعد‌ها گفته بود که آنگلا مرکل در آن زمان نمی‌دانست با دستانش باید چه کار بکند و در نهایت انگشتانش را به یکدیگر چسباند و با شست‌هایش شکل لوزی درست کرد. کلودیا کمپف می‌گوید همان موقع در واکنش به ژست دستان صدراعظم آینده آلمان به او گفت: «خیلی شبیه دختر یک کشیش شده‌اید.» آنگلا مرکل طی یک دهه بعد این عادت دستانش را در عرصه سیاسی ترک نکرد. او بعد‌ها در سال ۲۰۱۳ درباره ژست دستانش گفت: «مساله بیشتر این است که دستانتان را کجا بگذارید!» او با این حال گفته بود که عادت درست کردن شکل لوزی با دستان تا حدی به علاقه‌اش به «تقارن» بر می‌گردد. این ژست دستان آنگلا مرکل به تدریج در طول دوره زمامداری او به اندازه خود وی در آلمان مشهور شد و حتی صاحب صفحه ویکی پدیا اختصاصی نیز شد.

مرکل در چالش بزرگ سال ۲۰۱۵

یکی از مهم‌ترین بحران‌های دوران ۱۶ ساله زمامداری آنگلا مرکل تصمیم او در سال ۲۰۱۵ برای پذیرش پناهجویان بود. بحران بزرگ پناهجویی در اروپا، به وضوح آلمان را نیز وارد چالش جدی کرده بود، اما مرکل در اوج فشار‌ها برای بستن مرز‌های آلمان بر روی پناهجویانی که همزمان با قدرت گرفتن داعش در عراق و سوریه از جنگ گریخته بودند گفته بود که: «ما از پس این کار بر خواهیم آمد.»

این تصمیم هرچند به محبوبیت آنگلا مرکل در خارج از مرز‌های آلمان اضافه کرد، اما در نهایت، اما باعث شد تا دو سال بعد حزب راست افراطی «آلترناتیو برای آلمان» به مهم‌ترین حزب مخالف دولت تبدیل شود.

«ما می‌توانیم»، جمله‌ای بود که آنگلا مرکل در اوج بحران مهاجرت در ۲۰۱۵ میلادی گفته بود. او معتقد بود با این عبارت به طور قطع به تاریخ خواهد پیوست. مرکل نشان داد که آلمان پذیرای صد‌ها هزار مهاجر و پناهجو از مناطق جنگ زده مانند سوریه است. اما این مساله برای بخش‌های بسیاری از جامعه آلمان خوشایند نبود و به شدت از مساله مهاجرت متاثر شد، زیرا مردم آلمان اعتقاد داشتند با این امر، جامعه آن‌ها دچار چندپارچگی می‌شود. تصمیم مرکل درباره این موضوع سبب شد تا در دیگر کشور‌های اروپایی نیز اختلافات و تفاوت دیدگاه به وجود آید. به طوری که اعضای شرقی اتحادیه اروپا، طرح آلمان برای سهمیه بندی پذیرش مهاجران در میان کشور‌های عضو را رد کردند. همچنین یک ائتلاف جدید میان کشور‌های ایتالیا، لهستان، چک و مجارستان ایجاد شد.

گرفتن لقب رهبر جهان آزاد از آمریکا و بردن آن به پایتخت آلمان

سال‌های اخیر صدرات آنگلا مرکل با دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا همراه شد. او طی چهار سال ریاست جمهوری ترامپ که به طور علنی از سیاست پذیرش پناهجویان انتقاد می‌کرد از خود انعطافی نشان نداد. موضع‌گیری‌های سرسختانه مرکل در برابر ترامپ باعث شد که از او به عنوان «رهبر جهان آزاد» یاد شود. لقبی که از دوران جنگ سرد به روسای جمهوری آمریکا اختصاص داشت. یکی از عکس‌هایی که به نماد رابطه آنگلا مرکل با چهل و پنجمین رئیس‌جمهوری آمریکا تبدیل شد در جریان نشست سران گروه هفت در سال ۲۰۱۸ گرفته شد.

صدراعظم آلمان در این عکس به همراه دیگر سران کشور‌های گروه هفت در حال بحث با دونالد ترامپ دیده می‌شود. جالب این است که مرکل پس از پیروزی ترامپ بر هیلاری کلینتون در سال ۲۰۱۶ در پیام تبریک خود برخلاف رسوم دیپلماتیک رایج بر لزوم احترام به ارزش‌های دموکراتیک تاکید کرده بود.

میراث آنگلا برای آلمان

مرکل در ۱۶ سالی که در راس اداره بزرگترین اقتصاد اروپا قرار داشت، به سربازی اجباری پایان داد، آلمان را در مسیر آینده‌ای بدون اتکا به انرژی هسته‌ای و سوخت‌های فسیلی قرار داد، امکان قانونی شدن ازدواج همجنسگرایان را فراهم کرد، مزایایی از جمله حق مرخصی برای نگهداری از کودکان برای پدر شدن تعیین کرد، اما بیش از همه به عنوان «به عنوان لنگر ثبات در زمان وقوع طوفان» شهرت یافت.

مرکل نخستین آزمایش خود را در سال ۲۰۰۸ پس داد؛ زمانی که در اوج بحران مالی جهانی نه تنها ثبات نشبی اقتصاد آلمانی را حفظ کرد بلکه یکی از موثرترین چهره‌ها برای نجات یورو، پول واحد اروپایی بود و موفق شد با حمایت از طرح نجات اعضای بحران زده منطقه یورو ضمن اعطای کمک‌های مالی به این کشور‌ها آن‌ها را به کاهش دردناک هزینه‌ها و انجام اصلاحات اقتصادی دشوار وادار کند.

او در گرگ و میش دوران صدراعظمی خود و کمی پس از آن که در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد که قصد ندارد برای پنجمین بار متوالی نامزد احراز سمت صدراعظمی آلمان شود، وارد چالش تازه مدیریت همه‌گیری کرونا شد.

در این زمان او در دو جبهه ملی و منطقه‌ای با حمایت از تصویب بسته کمک‌های مالی نقش غیرقابل انکاری در برقراری آرامش اقتصادی آلمان و اتحادیه اروپا در دوره شیوع شتابان ویروس کرونا و اجرای سیاست قرنطینه‌های عمومی داشت. خانم مرکل با حمایت از طرح تامین واکسن از سوی کمیسیون اروپا در آمار امروز اتحادیه که نشان از واکسینه شدن بیش از ۷۰ درصد جمعیت آن دارد، نقش غیرقابل انکاری داشت. همچنین در بعد ملی نیز آلمان در مقایسه با کشور‌های همسطح خود همچون بریتانیا و فرانسه تعداد مرگ و میر کمتری را به خود دید.

باور به برابری جنسیتی

مرکل چشم‌انداز‌های تازه‌ای را در آلمان خلق کرد. او با مُدرنیزه‌کردن جامعه آلمان، ظرفیت‌های نوینی را به ویژه برای زنان آن جامعه فراهم کرد. مرکل به برابری جنسیتی بسیار اهمیت می‌داد و این موضوع در انتخاب نزدیک‌ترین و قابل‌اعتمادترین مشاوران زن خود را به رخ کشید.

مرکل مهارت خاصی در دیپلماسی، داشتن پشتکار، عزم و اراده و انجام وظیفه دارد. او به گردآمدن مردم در کنار هم اعتقاد بسیاری دارد و همان‌طور که خودش هم یکبار گفته است: «من بیشتر به دنبال در کنار هم بودن هستم تا رو در روی هم بودن.»

بیشتر بخوانید: رقابت برای تاج و تخت مرکل

این مساله در رهبری مرکل همیشه نقطه آغاز به خصوص در سطح جهانی است. آنگلا در مسایلی مانند تغییرات جوی، فشار‌های مهاجرتی، تنش‌های تجاری یا نگرانی‌هایی در خصوص حفاظت از داده‌ها، این نکته را به خوبی درک می‌کند که نمی‌توان به تن‌هایی عمل کرد و نیاز است تا بخشی از گروه بین‌المللی باشد.

روش شناسی در دیپلماسی

پشتکار وی در دیپلماسی و حل مشکل به شیوه‌ای روشمند است و مشکل را به بخش‌های مختلفی تقسیم می‌کند، نقاط ضعف و قوت آن را می‌سنجد و مانند یک صنعت‌گر، راه‌حلی را به صورت گام به‌گام خلق می‌کند و مذاکرات را در مسیری درست پیش می‌برد. هدف مرکل همیشه دستیابی به توافق همگانی است. آنگلا مرکل در مراحل نخستین بحران مالی جهانی به جورج دبلیوبوش رییس‌جمهوری پیشین آمریکا گفت که بحران بین‌المللی این چنینی، نیازمند پاسخ بین‌المللی است، همچنین عزم و اراده تزلزل‌ناپذیر مرکل در گروه بیست اقتصاد بزرگ جهان با نام G ۲۰ باعث شد، جهان بتواند برای پیشگیری از یک رکود اقتصادی بزرگ دیگر، راه‌حلی بیابد.

ایستادگی برای حفظ اتحاد اروپا

از بزرگ‌ترین بحران‌هایی که آلمان در زمان حکومت مرکل با آن مواجه بود، بحران‌های اقتصادی محسوب می‌شود که اروپا در آن گرفتار بود. بحران‌هایی که یونان را به کشوری ورشکسته تبدیل ساخت و اسپانیا را تا مرز نابودی کشاند. با وجود دشواری‌های بسیار، مرکل به شدت بر سر حفظ اتحاد اروپا ایستادگی کرد و با اراده‌ای محکم این نظام را از این بحران بیرون کشید.

بیشتر بخوانید: آیا عصر درخشان آلمان با رفتن آنگلا مرکل غروب خواهد کرد؟

آزمون بزرگ او در هنگام بحران بدهی‌های مستقل منطقه یورو بود؛ بحرانی که گفت و گو‌های بی‌پایان و خبر‌های مالی و اقتصادی منفی را در پی داشت. مرکل بحران را به بودن در اتاقی تاریک توصیف کرد، اتاقی بسیار تاریک که در آن حتی اگر دست‌هایتان را جلوی صورتتان نگه می‌داشتید هم نمی‌توانستید آن‌ها را ببینید. در تمامی این مسایل آنچه که آشکار است عزم و اراده، پشتکار و دیپلماسی خوش‌آهنگ آنگلا مرکل برای مواجهه با چنین چالش‌هایی بود. برپایه گفته خودش برخی مسایل امورات قلبی هستند. برای او، اروپا در نهایت امری قلبی است و از این رو سرنوشت آلمان به اروپایی صلح‌آمیز و کامروا بستگی دارد.

مدرن سازی حزب

صدراعظم آلمان توانست حزب محافظه کار اتحاد دموکرات مسیحی را مدرن کند و همین بر دیگر زنان جوان عضو حزب تاثیر گذاشت تا جایی که همگی آن‌ها امروز در جایگاه‌های بالایی قرار گرفتند. بسیاری از سیاستمداران و شخصیت‌های برجسته به آنگلا لقب موتی مرکل یا مادر مرکل را داده اند. مرکل از نسبت دادن شخصیتی شبه مادرانه به خودش ابراز نگرانی می‌کند. اما بسیاری معتقد هستند او در عرصه سیاست بدون این که بیان کند یک فمنیست تمام عیار است.

خداحافظی با حزب و آغاز وداع با صدارت

«آنگلا مرکل پس از ۱۸سال از رهبری حزب دمکرات مسیحی آلمان کنار رفت»، روز جمعه ۱۶ آذرماه سال ۱۳۹۹ نخستین بار این خبر بر روی خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت.
شاید در ایران، سرزمینی که گویا اهالی سیاست در آن علاقه‌ای به بازنشستگی ندارند، میزان تاثیر این خبر چند برابر بود. مرکل پس از ۱۸ سال در حالی از ریاست حزبش کنار می‌رفت که هنوز و هم چنان بی رقیب بود، اما او نه تنها در آن روز رهبری حزب را ترک کرد که اعلام کرد شرایط را آماده می‌کند تا سیاست را نیز ترک کند.

بیشتر بخوانید: چه کسی جای مرکل خواهد نشست؟

او در همان روز ودر بخشی از سخنرانی خود گفت که «پس از ۱۸ سال که من رهبر حزب دمکرات مسیحی بودم، سیمای حزب بسیار تغییر کرده و حالا دیگر این حزب، حزب سال ۲۰۰۰ نیست و چه خوب که این چنین است.»

مرکل در سخنرانی‌اش همچنان با قدرت گفت که «برای حزب حرمت همه انسان خدشه‌ناپذیر است». این سخنان او تاکیدی غیرمستقیم بر سیاست سال ۲۰۱۵ و دفاع از آن بود.
این خداحافظی تاریخی، اما با خبر دیگری نیز همراه بود. اعضای کابینه آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان به اتفاق آرا برگزاری انتخابات سراسری این کشور را برای روز یکشنبه ۲۶ سپتامبر ۲۰۲۱ (چهارم مهرماه ۱۴۰۰) تصویب کردند و به این ترتیب پایان دوران ۱۶ سال صدراعظمی مرکل در آلمان نیز در کمتر از یک سال رقم خورد.

آنگلا مرکل از آن زمان که عضو ساده‌ای در حـزب حرکت دموکراتیک بود تا آن گاه که بر صندلی صدرات آلمان متحد تکیه زد حداقل برای همه آنان که او را شناختند یک نظر واحد ایجاد می‌کرد؛ و آن این بود که «دسـت کم گرفتن انگلا مرکل اشتباه بزرگی است».