وضعیت نامناسب جامعه از نظر سلامت روان

به گزارش جامعه ۲۴، دهم اکتبر از طرف فدراسیون جهانی بهداشت روان (WFMH) به عنوان روز جهانی بهداشت روان  نامگذاری شده است. این فدراسیون برای این روز در هر سال، یک شعار خاص را انتخاب می‌کند. در ایران (۱۸ لغایت ۲۴ مهر) به نام هفته بهداشت روان نام‌گذاری شده  و عمده‌ترین هدف در این هفته ارتقاء و افزایش آگاهی و تغییر و اصلاح نگرش مردم نسبت به مسائل بهداشت روان است. 

حقیقت آن است که بی‌هیچ اغماضی می‌توان گفت که وضعیت سلامت روان در جامعه ما خوب نیست. دبیر کمیته سلامت روان کرونا عنوان کرده است که در دی ماه سال ۹۹، حدود ۲۹.۷ درصد از جمعیت ایران مشکلات روانشناختی دارند.

حال بد جامعه و سلامت روان رو به افول مردم را می‌توان با نگاهی به آمار افزایش خشونت خانگی در کشور، افزایش خودکشی‌های خشونت‌بار در جامعه و قتل‌های فجیعی جستجو کرد که اعضای درجه یک خانواده‌ها نسبت به اعضای خود به خصوص زنان و دخترانی که در شرایط آسیب‌پذیرتری قرار دارند انجام می‌دهند.

اگرچه متخصصان این موضوع را با پاندمی کرونا در جهان و ایران مرتبط می‌دانند، اما حقیقت آن است که پیش از این نیز شرایط سلامت روان مردم چندان جالب نبوده است. مدتی پیش بود که مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) نتایج یک نظرسنجی را منتشر کرد که نشان می‌داد حدود ۵۹ درصد از شهروندان امیدی برای بهتر شدن آینده کشور حداقل در یک سال آینده ندارند. در این نظرسنجی همچنین ۲۸.۸ درصد معتقد بودند وضعیت کشور در سال آینده نسبت به الان بدتر می‌شود.

قطعا این میزان ناامیدی که می‌تواند یکی از علل کاهش سلامت روان در جامعه باشد مربوط به دو سال شیوع کرونا در کشور نیست گرچه که می‌تواند از این موضوع تاثیر پذیرفته باشد. قطعا جامعه‌ای که امیدی برای آینده نداشته باشد دچار افسردگی و سایر اختلالات روانی از قبیل استرس و اضطراب می‌شود؛ اختلالاتی که هر یک از آن‌ها می‌تواند تبعات منفی و آسیب‌هایی مختلفی از جمله افزایش خشونت، افزایش خودکشی، خودآزاری و دیگرآزاری و .... را به دنبال داشته باشد.

تغییر این وضعیت البته تنها با آگاهی‌رسانی به مردم و تغییر نگرش‌ها حاصل نمی‌شود؛ مادامی که دولتمردان فکری به حال ارتقا و بهبود کیفیت زندگی مردم نکنند و جامعه و آنچه در آن می‌گذرد مورد پذیرش شهروندان و در راستای رفاه حال آنان نباشد،‌ تا زمانی که مردم نتوانند با امنیت روانی امور روزمره زندگی خود  در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی،‌ اقتصادی و فرهنگی را رتق و فتق کنند قطعا هر میزان آگاهی‌رسانی با کمترین میزان موفقیت مواجه شده و کمک موثری به ارتقای سلامت روان جامعه نمی‌کند. 

جامعه ما از نظر سلامت روان در وضعیت مناسبی قرار ندارد

با دکتر مجید صادقی، روانپزشک و رئیس انجمن علمی روانپزشکان ایران درباره وضعیت سلامت روان جامعه گفتگو کردیم.

صادقی در اینباره می‌گوید: «بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، سلامت به معنای نداشتن بیماری نیست، یعنی اگر فردی بیمار نباشد نمی‌توانیم بگوییم سلامت جسمی، روانی و اجتماعی دارد. سلامت روان در مرحله اول به این معناست که فرد نسبت به خود احساس خوشایندی داشته و همچنین ارتباطات و روابط اجتماعی مناسبی با دیگران داشته باشد، علاوه بر این دو شاخص فرد باید در هر زمینه‌ای که فعالیت می‌کند عملکرد مناسبی داشته باشد. در چنین شرایطی تشخیص می‌دهیم که فرد سلامت روان دارد. البته همانطور که هیچ فردی همه دندان‌هایش سالم و بدون نقص نیست، اما همین که ظاهر دندان فرد مشکلی نداشته و او بتواند بجود و درد و عفونت نداشته باشد می‌گویند دندان‌های او سالم است؛ درباره سلامت روان هم این نسبیت وجود دارد.»

«متاسفانه جامعه ما از نظر سلامت روان در وضعیت مناسبی قرار ندارد. مسائل و مشکلات اقتصادی، اجتماعی، شیوع کرونا و مسائل مربوط به واکسیناسیون، احساس نگرانی نسبت به آینده شغلی و ... همگی مواردی هستند که سلامت روان در جامعه ما را تهدید می‌کنند؛ لذا شاهد کاهش سلامت روان در جامعه هستیم.»

بیشتر بخوانید: تابوی تربیت جنسی باید شکسته شود

«کاهش سلامت روان در جامعه مواردی را ایجاد می‌کند که شاهد آن هستیم. احساس بی‌انگیزگی، ناامیدی، بی‌علاقگی نسبت به تلاش و فعالیت بیشتر و احساس درماندگی که حتی روی جسم افراد هم تاثیر گذاشته و آن‌ها را دچار علائم و بیماری‌های جسمی با منشا روانی می‌کند همگی از تبعات کاهش سلامت روان هستند. به طور مثال بسیاری از افرادی که به دلایل مختلف به پزشک مراجعه می‌کنند یا دچار بیماری‌های روانی هستند که روی جسم آن‌ها تاثیر گذاشته یا اینکه همراه با بیماری جسمی خود از مشکلات روان هم رنج می‌برند، یعنی تبعات کاهش سلامت روان روی سلامت روانی و اجتماعی افراد هم تاثیرگذار است.»

(در سال‌های اخیر شاهد خودکشی‌های خشونت‌بار و قتل‌های خیلی فجیع حتی در حوزه خانواده بوده‌ایم؛ آیا این موارد ارتباطی با موضوع سلامت روان جامعه دارد؟): «بله چنین ارتباطی وجود دارد. در حوزه خودکشی مهم‌ترین عامل رخداد این پدیده احساس افسردگی، ناامیدی و درماندگی است که فرد را به سمت خودکشی سوق می‌دهد. درباره وقوع قتل یا خشونت‌های روزمره مانند نزاع و درگیری در جامعه نیز می‌توان از عدم تحمل ناکامی‌ها، تحریک‌پذیری، عدم صبر و فقدان مهارت حل مساله به عنوان علل بروز رفتار‌های خشونت بار نام برد. وقتی افراد در جامعه نیاموخته‌اند یا راه دیگری ندارند برای حل مسائلشان به روش‌های خشونت آمیزی متوسل می‌شوند که یا هدف‌ آن‌ها خود فرد است یا دیگران.»

«متاسفانه آمار دقیقی از شیوع اختلالات روانی در کشور نداریم، اما در تمام جهان از جمله در ایران حدود ۲۶ درصد یعنی یک چهارم افراد جامعه درگیر نوعی از اختلالات روان هستند. ارتباط زیادی هم با نوع جامعه یا مثلا پیشرفته بودن یا نبودن و فقیر بودن یا نبودن جوامع ندارد. بررسی‌های مقدماتی نشان می‌دهد که بعد از شیوع کرونا احتمال ابتلا به اختلالات روانی افزایش یافته است. اما نکته‌ای که وجود دارد آن است که معمولا زنان به دلایل مختلف بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات روانی و مشکلات مربوط به سلامت روان قرار دارند. این مساله مربوط به خصوصیات بیولوژیکی زنان است. همچنین نقش زنان در جامعه و نگرش جامعه نسبت به زنان باعث می‌شود که آن‌ها در برابر اختلالات روانی آسیب‌پذیرتر باشند.»

(لایحه‌ای تحت عنوان لایحه سلامت روان چند سال پیش تدوین شد، آیا اطلاعی از سرانجام آن دارید؟): «این لایحه در حال حاضر در کمیسیون بهداشت مجلس بوده و اقدامات مقدماتی آن در حال انجام است. اخیرا رسیدگی به لایحه فعال‌تر شده است. این لایحه ایراداتی داشت که باید رفع و اصلاح می‌شد. در این مدت زمان لایحه مورد بررسی و اصلاح قرار گرفت و امیدواریم که این لایحه در اسرع وقت و به بهترین شکل تصویب شود. این لایحه بیشتر به بستری بیماران روان پرداخته است یعنی بیمارانی که باید تحت درمان اجباری قرار گرفته و نیاز به بستری دارند. همچنین پوشش بیمه‌ای این بیماران و بهبود بیمارستان‌های روانپزشکی مورد نظر این لایحه است. در واقع لایحه سلامت روان بخشی از این مساله را که بیشتر بر درمان و موضوعات پیرامونی آن را مرتبط است در بر می‌گیرد.»