تابوی تربیت جنسی باید شکسته شود

به گزارش جامعه۲۴ - دوره نوجوانی، شروع بلوغ جنسی هر فردی است؛ جامعه با توجه به دختر یا پسر بودن، یکسری نقش‌های متفاوت به نوجوان می‌دهد که هر چقدر این برنامه‌ها مشخص‌تر باشند و نوجوان بداند که چه خواسته‌ای از او وجود دارد، در نظام تربیتی، رشد اجتماعی، بلوغ عاطفی، روانی، اجتماعی و جنسی‌اش خیلی بهتر است.

آگاهی و آموزش به نوجوان‌ها در زمینه مسائل جنسی مهم و اثرگذار است، اما اگر همین آگاهی و اطلاعات، زودرس باشد صدمه زننده است؛ همچنین دادن اطلاعات بیش از حد در این سن، نوجوان را به سمت تفکرات آسیب‌رسان می‌برد؛ پس نوع آگاهی خیلی مهم است.

دوران نوجوانی و بلوغ، دوران بسیار خاص و مهمی است که اگر بخواهیم نوجوان این دوران را به سلامت طی کند، باید شرایط محیطی مناسبی داشته باشد که نقش خانواده، مدرسه و جامعه مهم است. وقتی نوجوان بدون کنترل، اطلاعاتی را جستجو می‌کند که برای او لذت‌بخش است و به واسطه آن‌ها از تکنیک‌های رفتاری نیز استفاده می‌کند، باعث توجه بیش از اندازه آن‌ها به مسائل جنسی و آسیب‌های ناشی از عدم کنترل این غریزه می‌شود. به همین منظور با «نادر قلم‌بر» روانشناس و مشاور کودک، نوجوان و خانواده که سابقه ۳۰ سال کار آموزشی در مدارس و تدریس در دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه‌های دیگر را داشته‌اند رفتیم تا نظرات او را در این باره جویا شویم.

* چند ماه پیش، لایو مبتذل یک پسر ۱۴ ساله با دختر جوان و مهاجرت کرده از کشور در اینستاگرام توجه جامعه را جلب کرد. این موضوع را در چه بستر و قالبی باید تحلیل کرد؟

- در ابتدا این را باید بدانیم که در دوران نوجوانی تغییرات هورمونی در دختران و پسران به وجود می‌آید؛ موضوع لایو اینستاگرامی پسر ۱۴ ساله با یک خانمی که سن بیشتری از وی داشته و صحبت‌هایی که راجع به مسئله خودارضایی (خودتحریکی) شده است نشان می‌دهد که از این پسر سوءاستفاده جنسی شده است. آن خانم شاید با مطرح کردن سوالات خود با شخصیت این نوجوان بازی کرده است و هم اینکه شیطنت کرده و خود نیز لذت برده است.

پدیده خودارضایی می‌تواند از سن بلوغ به خصوص در پسربچه‌ها اتفاق بیفتد. در این بین جو خانواده و فرهنگی که در آن خانواده بزرگ شده، تاثیر به سزایی دارد؛ در واقع هر چه ارتباطات خانوادگی قوی‌تر و صمیمی‌تر باشد و از زمان نزدیک شدن به سن بلوغ، آگاهی این دوران از طرف خانواده به فرزند داده شود، در جلوگیری از چنین اتفاق‌هایی موثر است.

وقتی خانواده به فرزند خود درباره تغییرات هورمونی و اتفاقاتی که بعد از آن در جسم و روح ایجاد می‌شود توضیحات کافی بدهد، همچنین نوع غذا‌هایی که می‌خورد، فیلم‌هایی که می‌بینید، ورزش‌هایی که می‌کند تا این انرژی تخلیه شود، دقت کافی شود همگی باعث می‌شود تا این اتفاق رخ داده، به راحتی در بچه‌ها نیفتد.

در حال حاضر به دلیل دسترسی آسان به اینترنت، فضای مجازی و اینستاگرام و رد و بدل شدن اطلاعات بسیار زیاد در مورد مسائل جنسی، این حرکات می‌تواند به عنوان یک کنجکاوی شکل بگیرد. سپس، چون این کار‌ها باعث می‌شود نوجوان مورد توجه قرار بگیرد، دوست دارد خود را مدام در معرض توجه نشان دهد و بگوید که بزرگ شده است. اما بحث اول این موضوع به مسائل تغییرات هورمونی، خانوادگی و اجتماعی برمی‌گردد و این کار در حدی یک شیطنت و یک تجربه است. نوجوان فکر می‌کند که همه پسر‌های هم سن او بزرگ شده‌اند و او بزرگ نشده است و نکند که یک بیماری دارد، لذا ناخودآگاه ممکن است این کار را انجام دهد.

* آیا این رخداد را باید یکی از آسیب‌های حضور نوجوان در فضای مجازی دانست یا به نوعی در قالب تربیت جنسی نوجوان مورد تحلیل و بررسی قرار داد؟

- این موضوع را باید در بحث تربیت جنسی نگاه کنیم؛ ما باید بتوانیم قبل از اینکه بچه‌ها به سن بلوغ می‌رسند و در واقع زمانی که کم‌کم به مرحله بلوغ جنسی نزدیک می‌شوند، آموزش‌های تربیت جنسی را به آن‌ها بدهیم که یک قسمتی توسط خانواده و قسمت دیگر توسط مدرسه باید انجام شود. وقتی به نوجوان درباره نوع، عملکرد و چرایی این هورمون‌ها توضیح داده شود و اینکه اگر شخصی برای برطرف شدن حس کنجکاوی با حرکت‌هایی این نیاز را برطرف کند، چه آسیب‌هایی می‌تواند داشته باشد و ممکن است در آینده تبدیل به عادت شود که این نیز آسیب‌زا است، گفته شود، شیوه‌ای از تربیت جنسی است.

بیشتر بخوانید:  برای جلوگیری از رفتارهای پرخاشگرانه در ایام نوجوانی چه کنیم؟

نوجوان باید بفهمد و بداند که عملکرد این هورمون‌ها برای چه چیزی است که یکی از آن‌ها برای بقاء نسل بوده و باعث تولید مثل می‌شود و یک قسمتی از گرایشات زندگی انسان‌ها روی این هورمون می‌چرخد؛ آموزش این مسائل باعث می‌شود که در دوران بلوغ خیلی دچار آسیب نشوند. همچنین با آموزش و آگاهی می‌توان جلوی ترس نوجوان هنگام مواجه شدن با شروع بلوغ جنسی را گرفت.

* پس آگاهی و آموزش در این زمینه به خصوص در سن مناسب، تاثیر مثبت دارد؟

- بله خیلی مهم است به خصوص در کشور ما که به دلیل وجود یکسری حریم‌ها، احترام‌ها و مسائل دیگر مشکلاتش کمی بیشتر است. به عنوان نمونه معمولا خانواده‌ها خجالت می‌کشند با فرزند خود در مورد این مسائل صحبت کنند، در حالی که این مسائل را باید پدر‌ها به پسران و مادران به دختران خود بگویند. مدرسه نیز در این میان نقش پررنگی دارد و باید آموزش‌های لازم را به دانش آموزان نوجوان بدهد.

* تربیت جنسی نوجوان با توجه به قرار گرفتن در مرحله بلوغ جنسی در نظام تربیتی کشور ما بیشتر بر عهده چه کسانی یا نهاد‌هایی است؟

- در آموزش تربیت جنسی لازم است که خانواده و مدرسه با همدیگر هماهنگ باشند، حتی قسمتی از آموزش به صدا و سیما نیز برمی‌گردد. متاسفانه در این زمینه یک تابو و ممنوعیت‌هایی وجود دارد در حالی که این موضوع جزئی از نیاز‌های انسان است مثل احساس نیاز به غذا، آب، دوست داشتن و محبت که ذاتی و درونی هستند؛ بنابراین وقتی نیازی در انسان وجود داشته باشد باید برای برطرف‌کردن آن، راهکار پیدا کرد.

نوجوان‌ها باید بدانند که این نیاز درون آن‌ها وجود دارد و به واسطه تغییرات هورمونی به وجود آمده است، اما نوجوان باید آگاه باشند که برای ارضا شدن صحیح این نیاز، شرایط و زمان مناسب که ازدواج است وجود دارد و برای ازدواج نیز باید انسان به مرحله‌ای از عقلانیت برسد و درآمدی برای اداره زندگی مشترک داشته باشد. البته با بالا رفتن سن ازدواج برخی افراد به راه‌های غیرمستقیم رفع این نیاز خواهند رفت.

همچنین سرای محلات نیز می‌توانند در این زمینه کمک کنند و اطلاعات صحیح به نوجوان‌ها منتقل شود تا بتوان خیلی از مشکلات را حل کنیم. علاوه بر آن، نقش مساجد و گروه‌های بسیج نیز مهم است؛ البته این آموزش‌ها باید زیربنای خانوادگی و مدرسه‌ای داشته باشد و سپس صدا و سیما، سرا‌های محله و مساجد ورود پیدا کنند و باید همه با هم هماهنگ و بر اساس اخلاق‌محوری حرکت کنند. آموزش‌ها نباید طوری باشد که حالت دستوری و امر و نهی کردن داشته باشد؛ با آگاهی و از بین بردن تابو می‌توان این مسائل را کنترل کرد. اتفاقی که در لایو اینستاگرام آن نوجوان رخ داد یک آسیب اجتماعی بود که بیشتر به رفتار این خانم با این پسر نوجوان بر می‌گردد.

* خانواده این نوجوان چگونه می‌توانست فرزند خود را از آسیب‌های فضای مجازی مصون بدارد؟

- در مشاوره‌هایی که با برخی از نوجوان‌ها دارم از والدین خود گلایه‌مند هستند و می‌گویند پدر و مادر ما که به طور مداوم در فضای مجازی هستند، چطور ما نباید استفاده کنیم؟ بنابراین والدین باید الگوی فرزندان خود باشند و با آن‌ها شفاف برخورد کنند تا بدانند که فضای مجازی همه زندگی ما نیست در حالی که برخی از والدین وقتی حتی کنار هم هستند در فضای مجازی سیر می‌کنند، لذا فرزندانشان از آن‌ها الگو می‌گیرند؛ بنابراین خانواده باید الگویی برای فرزندان خود ایجاد و استفاده آن‌ها از فضای مجازی را مدیریت کنند.

* نقش خانواده برای تربیت فرزندانشان در جامعه امروز به نسبت نسل‌های قبل سخت‌تر شده، حال چه کار‌هایی باید انجام دهند تا موفق‌تر باشند؟

-هر چقدر خانواده بتواند به فرزندان خود نزدیک شود و با آن‌ها دوست و همراه باشد و حرف‌هایشان را بشنود تا حدودی می‌تواند جلوی رفتار‌های ناشایست گرفته شود؛ البته تاثیرات استفاده از فضای مجازی را منکر نیستم، اما نکات ذکر شده می‌تواند ارتباط والدین با فرزندان را روز به روز بهتر کند که خیلی موثر است. اگر والدین با فرزندان خود دوست باشند آن‌ها می‌توانند مشکلات خود را با والدین خود در میان بگذارند و حل کنند؛ بنابراین لازم است که وقتی والدین با فرزندانشان صحبت می‌کنند آن‌ها را مورد مواخذه قرار ندهند چراکه باعث تخریب رابطه و دور شدن آن‌ها از یکدیگر می‌شود. نکته دیگر، همان الگو بودن والدین است و وقتی والدین، فرزندان خود را در استفاده از فضایی مثل فضای مجازی محدود می‌کنند لازم است که خود نیز مراقب استفاده از این فضا باشند.

* شما به عنوان روانشناسی که در حوزه نوجوانان فعالیت می‌کنید، بفرمایید که چند درصد از نوجوان‌های کشورمان درگیر چنین معضلاتی هستند که هنوز از پرده برون نیفتاده است؟

- اگر به نکات آموزشی در این زمینه توجه نشود این آسیب می‌تواند ۴۰ الی ۵۰ درصد نوجوان‌های ما را درگیر کند، هرچند در حال حاضر و در حالت خوشبینانه این آسیب بین حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد در نوجوان‌ها وجود دارد؛ متاسفانه برخی از خانواده‌ها نیز آسیب‌دیده هستند و هرچه خانواده‌های بیشتری آسیب‌دیده باشند این مشکلات بیشتر است و هر چه خانواده‌ها منسجم‌تر باشند و رابطه والدین با یکدیگر بهتر باشد شاید این مسئله حدود ۱۰ الی ۱۵ درصد باشد که کاهش چشمگیری است.

* شما چه پیشنهاد‌های دیگری برای جلوگیری از چنین اتفاق‌هایی ارائه می‌دهید؟

- نکته اول، ارتباط موثر خانواده‌ها با فرزندان است و دیگر اینکه دولت از خانواده‌ها حمایت کند، چراکه فشار‌های اقتصادی در بروز چنین آسیب‌هایی می‌تواند بسیار موثر باشد. نکته مهم دیگر، ورزش و تفریح کردن است. هرچند با توجه به بیماری کرونا این موارد کمتر شده است، اما عدم رعایت همین نکات بی‌تاثیر نیست و وقتی بچه‌ها بیشتر خانه‌نشین شده و انرژی خود را به درستی تخلیه نمی‌کنند روی بروز این آسیب تاثیرگذار است. وقتی نوجوان ورزش می‌کند، هم جسمش خسته می‌شود و هم اینکه به مسائل جنسی فکر نمی‌کند.