چه عواملی باعث تنش آبی در ایران شده است؟

جامعه ۲۴- تنش‌های آبی در کشور روز به روز در حال افزایش است و در این راستا در روز‌های گذشته در اصفهان، چهارمحال و بختیاری و خوزستان اعتراضات بسیاری از کشاورزان را رقم زد، اعتراضاتی که به لحاظ حضور انبوه جمعیت در تاریخ کشور آن هم برای یک معضل زیست محیطی بی‌سابقه بوده است.

علاوه بر خشکسالی، بسیاری عدم مدیریت صحیح در بخش‌های صنعت، کشاورزی، انتقال آب و ... را عامل اصلی تنش‌های فعلی می‌دانند، اما در حقیقت تنها این سه استان نیستند که وضعیت آبی آن‌ها به قرمز گراییده است. چند سالی است سیستان و بلوچستان دچار خشکسالی شده و کار به جایی رسیده که بسیاری از مردم این استان روستا‌ها را خالی و راهی شهر‌های دیگر شده‌اند. بسیاری از آن‌ها حتی استان محل زندگی خود را ترک کرده و راهی شمال کشور شده‌اند، این موضوع در بخش‌هایی از کرمان و خوزستان نیز در حال رخ دادن است و به نوعی مهاجرت فرا سرزمینی در حال وقوع است.

مهاجرت فرا سرزمینی 

مهاجرت  فراسرزمینی علاوه بر بهم زدن تعادل جمعیتی و فشار بر منابع طبیعی استان‌ها و مناطق میزبان، زمینه‌ساز بسیاری از تضاد‌های قومی و چه بسا آسیب‌های اجتماعی، حاشیه نشینی و فقیر شدن آن مناطق می‌شود.

وخامت حال دریاچه‌ها و خشک شدن تالاب‌ها

خشک شدن تالاب هورالعظیم، تالاب هامون، تالاب بختگان، تالاب پریشان، کم شدن سطح آب دریاچه زریوار و وضعیت وخیم دریاچه ارومیه، همگی نشان از تشدید تنش آبی در کشور دارد، چنانکه برخی از آن به «ورشکستگی» آبی تعبیر می‌کنند، اما آیا راه نجاتی برای آینده سرزمینی ایران در پایداری منابع آبی وجود دارد؟

دلایل تنش آبی کشور

علی‌اکبر مرسلی، عضو کارگروه آب‌های ژرف کشور اظهار کرد: در حال حاضر نمی‌توان تنها یک دلیل را برای وضعیت کنونی و تنش آبی کشور برشمرد. اگرچه اصلی‌ترین عامل کمبود منابع آبی است. از نظر منابع آب‌های زیر زمینی، ایران سی و هفتمین کشور و از نظر آب‌های سطحی شصت و دومین کشور جهانیم، این یعنی اینکه به لحاظ منابع وضعیت خوبی نداریم.

بیشتر بخوانید:  تشدید خشکسالی در ۵ حوضه آبریز

مرسلی افزود: موضوع کمبود منابع آبی در برخی نقاط مانند ایران مرکزی، جنوب و شرق ایران خود را بیشتر و در برخی نقاط مانند شمال یا غرب خود را کمتر نشان می‌دهد.

۹۰ درصد آب کشور در کشاورزی مصرف می‌شود

وی بیان کرد: عامل دوم تنش آبی موجود، نحوه مصرف کشور است. بالای ۹۰ درصد آب کشور به کشاورزی اختصاص دارد و در این بخش مصرف و تبخیر می‌شود. سیستم کشاورزی به‌روزی هم نداریم و دارای یک سیستم آبیاری معیوب هستیم. هنووز نتوانستیم با آموزش و تسهیلات، کشاورزی خود را مکانیزه کرده تا آب کمتری مصرف کنیم.

افراط و تفریط در سدسازی

این کارشناس منابع آبی یادآور شد: سدسازی‌های غیرکارشناسی شده نیز از جمله دیگر عوامل تنش آبی موجود است، در برخی جا‌ها که نیاز به سد وجود نداشته سد احداث کرده‌ایم و در برخی جا‌ها که نیاز بوده سدی احداث نشده است. از سوی دیگر افراط هم در سدسازی وجود داشته است. اگرچه این مورد نسبت به دو عامل قبلی کمتر دخیل بوده، اما سدسازی‌های اشتباه در برخی نقاط مشکلاتی را به وجود آورده است.

وی تأکید کرد: نخست باید خود را با وضعیت فعلی سازگار کرده و در وهله دوم هرچه زودتر کشاورزی را از نظر محصول و پتانسیل‌ها ثابت نگه داریم و از سوی دیگر مصرف آب را کاهش دهیم. کشاورزی باید بر سر جای خود باقی بماند چرا که هم به لحاظ اشتغال و هم پایداری کشور بسیار مهم است، اما باید روش‌های خود را اصلاح کنیم. با مدیریت صحیح آب و استفاده از روش‌های نوین اگر راندمان آبیاری را ۱۰ تا ۱۵ درصد بالا ببریم بسیاری از مشکلات ما حل می‌شود.

چشم‌انداز دو سال آینده اصلا خوب نیست

مرسلی افزود: اگر بارندگی وجود داشته باشد تا آبیاری کشاورزی اصلاح شود دیگر نیاز به انتقال آب نداشته و این معضلات را هم نخواهیم داشت. اگر وام‌ها و تسهیلات درستی به کشاورزان ارائه دهیم بسیاری از این مشکلات حل خواهد شد، اما چشم‌انداز فعلی حداقل تا دو سال آینده چشم‌انداز خوبی نیست و احتمال دارد تا دو سال آینده وضعیت به‌ویژه در مرکز و شرق ایران بدتر شود.

وی یادآور شد: یکی از نتایج وضعیت فعلی، فرونشست زمین است که متأسفانه تهدید سرزمینی بزرگی بوده، اما در حاشیه مباحث کنونی قرار گرفته است.

ورشکستگی آبی را قبول ندارم، هنوز برای پایدار شدن وقت داریم

عضو کارگروه آب‌های ژرف ایران در رابطه با ورشکستگی آبی کشور نیز گفت: من اعتقادی به ورشکستگی آبی ندارم، چرا که ورشکستگی به معنی بازگشت ناپذیری منابع آبی است، درحالی‌که من به بهبود شرایط امید دارم. تمامی این وضعیت با برنامه‌ریزی درست حل خواهد شد و هنوز برای بازگشت به شرایط پایدار دیر نشده است.

واردات آب غیر علمی است

مرسلی در مورد راه حل‌هایی مانند واردات آب یا نفت در برابر آب نیز گفت: این‌ها مباحثی غیر علمی است. این دیدگاه نه تنها مشکلات ما را حل نخواهد کرد، بلکه به افزایش مشکلات هم منجر می‌شود.

وی ادامه داد: اگرچه پتانسیل‌های خوبی به لحاظ منابع آبی در داخل کشور نداریم، اما با تغییر مدیریت و آموزش مردم نیز می‌توان با همین پتانسیل‌ها شرایط را پایدار کنیم. به جای واردات آب می‌توان به شیرین کردن آب دریا و نمک‌زدایی فکر کرد، کاری که کشور‌های حوزه خلیج فارس انجام داده و امروز بسیاری از کشور‌های جهان نیز به این سمت می‌روند. این کار که توسعه پایدار آب است مشکلات استان‌های جنوبی ما را حل خواهد کرد.