تاریخ انتشار: ۰۹:۳۵ - ۱۹ فروردين ۱۳۹۸
تعداد نظرات: ۱ نظر

نسبت اقتدارگرایی و توسعه اقتصادی در تاریخ معاصر ایران

عدم پیدایش تحول اساسی در ساختار نیروها و روابط تولید در ایران قدیم بی‌شک باید ناشی از مجموعه‌ای از عوامل به‌ویژه شیوه تولید آسیایی، استبداد شرقی، عدم استقلال طبقات اجتماعی، عدم پیدایش نیروهای نوساز و اختلال اساسی و متناوب در فرآیند انباشت سرمایه و سرانجام عدم وقوع تحولی ایدئولوژیک (به شیوه اخلاق پروتستانی در غرب) بوده باشد. پیش از پیدایش تاثیرات تمدن غربی بر ایران، ساخت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیک در ایران قدیم از حیث عقب‌ماندگی متعادل بودند.
توسعه اقتصادی
قدرت نظام سیاسی پاتریمونیال ناشی از ضعف طبقات اجتماعی یا ناشی از مذهب، هیچ‌گونه تصویری از یک نظام اقتصادی- اجتماعی اساسا متفاوت ترسیم نمی‌کردند. به عبارت دیگر اندیشه تحول و ترقی بنیادی موجود نبود. تصور یوتوپیا که در همه مذاهب موجود است، در این برهه فعال نبود. با گسترش نفوذ غرب در ایران تعادل سابق به‌هم ریخت و به‌تدریج نوع تازه‌ای از تقسیم کار اجتماعی پدید آمد و ایران به تدریج در متن اقتصاد جهانی سرمایه‌داری قرار گرفت و بدین سان آگاهی نسبت به صنعت و عقب‌ماندگی در ایران افزایش یافت. حکام قاجار نخستین گروهی بودند که به فکر نوسازی در سطحی محدود افتادند. هدف آنها رسیدن به مرحله دولت‌های پیشرفته‌تر، دست‌کم از نظر اداری و نظامی بود. اما حکام قاجار توانایی لازم برای ایجاد تغییرات بنیادی را نداشتند. یکی از اهداف انقلاب مشروطه، این بود که با محدود کردن قدرت پادشاه خودکامه، در عین حال میزان قدرت دولت ایران را برای تهیه مقدمات پیشرفت و ترقی کشور فراهم کند.

بنابراین از یک جهت می‌توان انقلاب مشروطه را به‌عنوان پاسخی به ضرورت نوسازی ایران دانست اما چنانچه قبلا دیدیم انقلاب مشروطه مستقیما به پیدایش چنین دولت نیرومندی نینجامید و سرانجام وظیفه نوسازی ایران و کوشش برای رساندن این کشور به سطح دولت‌های پیشرفته‌تر به عهده دولت رضاشاه افتاد. از همین‌جا رشته پیوندی میان خواست‌های روشنفکران قبل از مشروطه، مشروطه‌خواهان و دولت پهلوی مشاهده می‌شود. چنانکه تاسیس مبانی دولت مطلقه و رضاشاه واکنشی به ضرورت نوسازی بود. (در غرب نیز پیدایش ساخت قدرت و دولت مطلقه در شرایط مشابهی پدیدار شد.) به‌طور کلی ایران در عصر پهلوی با توجه به عقب‌ماندگی اقتصادی در عصر قاجار و عدم پیدایش گروه‌های نوساز نیرومند به راه اصلاحات از بالا افتاد و نتیجه سیاسی این راه، پیدایش ساختار قدرت اقتدارطلب بود. در واکنش به این فرآیند دوگانه (ساخت قدرت و رفرم) زمینه پیدایش دو نوع مخالفت سیاسی در ایران دوران پهلوی مهیا شد: یکی مخالفت با فرآیند تحکیم ساخت قدرت مطلقه که اغلب از جانب هواداران گوناگون قانون‌اساسی مشروطه در ادوار مختلف صورت گرفت و دیگری مخالفت با محتوای اجتماعی، اقتصادی و نوسازی به شیوه غربی. از دیدگاه دولت پهلوی اصلاحات هدف و تحکیم ساخت قدرت مطلقه وسیله و لازمه آن به‌شمار می‌رفت.

حال آنکه اغلب مخالفان انجام اصلاحات را بهانه تحکیم ساخت قدرت تلقی می‌کردند. روی هم رفته می‌توان گفت به‌ویژه در اواخر عصر پهلوی مخالفت نوع اول بر مخالفت نوع دوم غلبه داشت. به هر حال اولویت دادن به اصلاحات اجتماعی و اقتصادی از طریق به‌دست آوردن حامیان جدید ضدگروه‌های قدرت سنتی موجب افزایش قدرت حکومت می‌شد. یکی از اهداف عمده اصلاحات ارضی دهه ۱۳۴۰ یکی کسب حمایت اجتماعی جدید برای دربار و دیگری سرکوب گروه‌های قدرت قدیم به‌ویژه در میان زمینداران بود که در نهادهای سیاسی کشور و به‌ویژه در مجلس شورای ملی نفوذ بسیاری داشتند. این اصلاحات همچنین می‌توانست کنترل دولت بر منابع غیرجبارآمیز قدرت به‌ویژه منابع مالی را افزایش دهد. با انحلال مجلس نوزدهم و حذف اکثر نمایندگان آن و نیز با تصفیه ارتش و بوروکراسی و ایجاد حزب رسمی، قدرت در دربار متمرکز شد. طی دهه بعد یکی از طریق برخورداری از کمک‌های مالی و حمایت گمرکی، بخشش مالیاتی و امتیازات انحصاری به قدرت مطلقه دربار وابسته شده و از پایه‌های قدرت آن به‌شمار می‌رفت (وضعیت بورژوازی ایران در دوران حکومت مطلقه پهلوی با وضعیت بورژوازی اروپایی در دوران حکومت‌های پادشاهی مطلقه از حیث رابطه قدرت و ثروت شباهت داشت.)

به این ترتیب تاخیر توسعه اقتصادی در ایران و احساس ضرورت تحول و نوسازی از اواخر قرن نوزدهم به بعد یکی از انگیزه‌های اساسی افزایش قدرت حکومت و پیدایش ساخت دولت مطلقه در قرن بیستم را تشکیل داده است. براساس این استدلال می‌توان گفت که اهداف توسعه اقتصادی در ایران زمینه افزایش تمرکز و کنترل منابع قدرت در حکومت را فراهم آورده و این نیز به نوبه خود مانع توسعه سیاسی به معنای افزایش رقابت و مشارکت در سیاست شده است. اثبات چنین ادعایی مسلما نیازمند مطالعات تطبیقی است. به این معنا که باید دید آیا توسعه اقتصادی در شرایط عمومی مشابه به نحو اجتناب‌ناپذیری مستلزم تمرکز منابع در ساخت قدرت مطلقه است و یا اینکه لازم نیست افزایش کارآیی و توان حکومت در شکل ساخت قدرت مطلقه ظاهر شود.

به هر حال در این‌باره نمی‌توان چندان تردید کرد که پیدایش ساخت دولت اقتدارطلب در دوران مطلقه تاریخ سیاسی ایران معمول هر عاملی که بوده باشد (ضرورت رفرم، پاتریمونیالیسم قدیم، ضعف جامعه مدنی، برخی مقتضیات نظام بین‌المللی و ...) به هر تقدیر یکی از موانع عمده توسعه سیاسی ایران به مفهوم موردنظر ما بوده است. به یک معنی می‌توان گفت که هدف از نوسازی و توسعه اقتصادی تقویت ساخت سیاسی مستقر بود. انباشت قدرت در آن شرایط تاریخی برای توسعه اقتصادی ضرورت داشت، لکن در عوض مانع توسعه سیاسی شد. به این معنی که نهادها رویه‌های سیاسی مستقر را حفظ کرد و ساخت قدرت عمودی را تقویت کرد.
منبع: حسین بشیریه، موانع توسعه سیاسی در ایران، گام نو، ۱۳۸۷.
نظرات کاربران
انتشار یافته: ۱
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۰
رها
0
0
جمعه ۲۳ فروردين ۱۳۹۸
مدتهاست که خبرگزاری فارس مورد استفاده مردم قرار میگیرد و بسیار هم محبوب مخاطبان میباشدتا اینکه به تازگی طیف عجیب و غریبی در فارس ظهور کرده که میخواهد با افزایش رنکینگ سایت ، محبوبیت ایجاد نماید و اقدام به رفرش صفحات خبر کرده و مانع اطلاع رسانی راحت و بی درد سر میشود چرا که هنوز سه خط از یک مقاله یا مطلبی رو نخوندی صفحه رفرش میشه وبا این سرعتای کند اینترنت یه بار دیگه صفحه میاد بالا اونم وسط مطالعه ،تازه سر خط رو هم گم میکنی و نمیدونی تا کجا خونده بودی همین مورد به اوج خودش میرسه موقعیکه خبر به صورت ویدئو هست که دیگه هیچی ، کلی گیگ از دست بده تا دوباره ویدئو دانلود بشه گفتم شاید شما هم بخواین مخاطباتون رو آزار بدین(این مطلب داره برا خبرگزاریهای دیگه ارسال میشه)
ارسال نظر
قوانین ارسال نظر
لطفا از نوشتن با حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید.
از ارسال دیدگاه های نا مرتبط با متن خبر، تکرار نظر دیگران، توهین به سایر کاربران و ارسال متن های طولانی خودداری نمایید.
لطفا نظرات بدون بی احترامی، افترا و توهین به مسئولان، اقلیت ها، قومیت ها و ... باشد و به طور کلی مغایرتی با اصول اخلاقی و قوانین کشور نداشته باشد.
در غیر این صورت، «اقتصاد24» مطلب مورد نظر را رد یا بنا به تشخیص خود با ممیزی منتشر خواهد کرد.

قیمت انواع دستگاه ماینر امروز + جدول

قیمت سکه و طلا امروز پنجشنبه ۹ فروردین ۱۴۰۳ + جدول

قیمت لیر ترکیه امروز در بازار + جزئیات

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

وضعیت هواشناسی امروز

قیمت دینار عراق امروز در بازار + جزئیات

قیمت انواع لپ تاپ اچ پی HP امروز + جدول

قیمت انواع لپ تاپ ایسوس امروز + جدول

عکس/ طرفداری شیلا خداداد از تتلو!

قیمت خودرو‌های ایران خودرو امروز پنجشنبه ۹ فروردین ۱۴۰۳ + جدول

قیمت دلار و یورو امروز پنجشنبه ۹ فروردین ۱۴۰۳ + جدول

قیمت خودرو‌های سایپا امروز پنجشنبه ۹ فروردین ۱۴۰۳ + جدول

عکس/تصویر جنجالی مصاحبه سفیر ایران با مجری زن تلویزیون باکو

علائم مهم این سرطان گوارشی شایع چیست؟

قیمت سکه پارسیان امروز پنجشنبه ۹ فروردین ۱۴۰۳ + جدول

قیمت سکه و طلا امروز جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ + جدول

استوری احساسی یکتا ناصر بعد از پس گرفتن دخترش

تاریخ ازدواج پژمان جمشیدی مشخص شد

قیمت واقعی دلار ۸۰ و قیمت مداخله‌ای آن ۶۰ هزار تومان است/ اگر می‌خواهید به کشور زیان برسانید سلمنا؛ FATF تعطیل!

عکس/ خوش گذرانی نرگس محمدی و فریبا نادری در کنار آبشار نیاگارا!

خواندنی‌ها
خودرو
فناوری
آخرین اخبار

عکس/ اولین نماینده عربستان در مسابقه دختر شایسته جهان

ثبت رکورد جدی در قیمت حواله خودرو‌های جانبازان!

حذف شرکت‌های ایرانی از بازار عراق

داعش برای عملیات «گرگ تنها» در خاک اروپا فرمان داد!

یک قانون جدید برای صدور پایان کار ساختمان

بهترین ارز‌های دیجیتال برای سال ۲۰۲۴

قیمت طلا به ریل تعادلی خود بازمی‌گردد؟

فیلم/ ادعای جدید امیرحسین ثابتی علیه لاریجانی در شبکه افق

آندرتیکر، ستاره کشتی کج جهان وارد ایران می‌شود؟

فیلم/ دلیل جدایی المیرا شریفی‌مقدم از شبکه خبر افشا شد

حذف کاظم صدیقی از سخنرانان شب قدر دانشگاه امام صادق + عکس

سایه سنگین حادثه تروریستی مسکو بر روابط روسیه و بوسنی/ تشدید کش مکش های قومیتی؟

علی قنبری، اقتصاددان: فعالیت اقتصادی در گرو داشت ارتباطات خاص/ اقتصاد کشور در سال ۱۴۰۲ نه شفاف بود و نه آزاد

سکوت اژد‌های زرد در دریای سرخ؛ نگاهی به موضع چین در قبال انصارالله/ دلیل صبوری پکن چیست؟

واگویه‌های جامعه در نوروز ؛ مردم را سر کار گذاشتند/همه‌چیز بهم ریخته است و همه بریده‌ایم/ فریادها به گوش دولت می‌رسد؟

دعای روز هجدهم ماه رمضان + معنی و تفسیر

پیش‌بینی هواشناسی تهران و ایران امروز + جدول

قیمت سکه و طلا + جدول

قیمت خودرو‌های سایپا + جدول

قیمت خودرو‌های ایران خودرو + جدول

قیمت سکه پارسیان + جدول

قیمت بیت کوین و رمزارز‌ها + جدول

قیمت دلار، یورو و سایر ارز‌ها + جدول

قیمت انواع لپ تاپ ایسوس

قیمت انواع دستگاه ماینر + جدول

قیمت انواع لپ تاپ اچ پی HP

اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۳ با بحران هایش چه خواهد کرد؟/ فقر امسال تشدید خواهد شد/ هزینه اختلاس‌ها را طبقات متوسط و ضعیف جامعه می‌پردازد

قیمت دینار عراق امروز + جزئیات

قیمت لیر ترکیه امروز + جزئیات

بهترین زمان خرید دلار

هفت ماده غذایی مفید برای مبتلایان به نارسایی قلبی

این دمنوش‌ها را در ماه رمضان حتما بنوشید

۱۲ توصیه مهم برای رسیدن به آرامش درونی

بهترین زمان برای وزن‌کردن چه وقتیست؟

آمپول‌های نوروبیون و ب کمپلکس؛ خوب یا بد؟

شمارش معکوس بورس برای گام صعودی در سال ۱۴۰۳/ بزرگ‌ترین مانع رشد بورس در سال ۱۴۰۲

انتقاد ابراهیم رئیسی از انفعال کشورهای اسلامی درمورد غزه

مقابله با زمین خواری ۳ هزار میلیارد تومانی در گیلان

آندرتیکر به‌زودی به ایران می‌آید

شارژ نه میلیونی حساب حقوق این بازنشستگان

عکس/ اصغر فرهادی مهمان ستاره استقلالی و همسرش

نرخ بهره بین بانکی به این عدد رسید

فیلم/ اعتراف جالب بازیگر خانم درباره رضا عطاران

عکس تازه الناز شاکردوست در بیستون کرمانشاه

روسیه قطعنامه پیشنهادی آمریکا علیه کره شمالی را وتو کرد

برج میلاد ۱۳ فروردین تعطیل است

هیوندای توسان ۲۰۲۵، قوی‌تر آمد

مردم در هیچ شرایطی ماهی قرمز را در رودخانه‌ها رها نکنند

فیلم/ واکنش دختران بعد از دیدن شهاب حسینی

کنایه معنادار عباس عبدی به زاکانی