تغییر ساعت رسمی چه معایب و مزایایی دارد؟

اقتصاد۲۴- طرح تغییر ساعت رسمی کشور در دستور کار مجلس قرار گرفته است که اگر نماینده‌ها به آن رأی بدهند دیگر ساعت رسمی کشور تغییر نمی‌کند، به این معنا که دیگر نیازی به جلو و عقب کشیدن عقربه‌های ساعت در شروع و پایان نیمسال اول نداریم. در حال حاضر ۲۴ نماینده مجلس این طرح را امضا و با یک فوریت آن را به هیأت رئیسه مجلس تقدیم کرده‌اند، باید منتظر بمانیم تا ببینیم نظر اکثریت مجلس در مورد این فوریت چیست.

اینکه چرا ساعت‌ها در شروع ۶ ماهه اول سال و پایان آن تغییر می‌کند، موضوعی است که اولین بار در سال ۱۳۵۷ اتفاق افتاد، به این معنا که ساعت رسمی به زمستانی و تابستانی تقسیم شد، اما فقط همان سال این طرح اجرا شد و این ماجرا ۱۳ سال مسکوت ماند تا اینکه در سال ۱۳۷۰ هیأت وزیران مصوبه‌ای را تصویب کرد که بر اساس آن قرار شد ساعت رسمی در همه سال‌ها تغییر کند و علت آن هم این بود که تحقیقات نشان می‌داد که ۱۰۰ مگاوات کاهش مصرف برق رخ خواهد داد. اما این مصوبه هم بعد از ۱۳ سال در اسفند سال ۱۳۸۴ باطل شد و دولت اعلام کرد تغییر ساعت، تغییری در مصرف انرژی ندارد و این تغییر ساعت مردم را سردرگم می‌کند.

اما در سال‌۱۳۸۵ بود که نمایندگان مجلس شورای اسلامی طرح‌هایی را در دستورکار خود قرار دادند تا دولت را مکلف به تغییر ساعت رسمی کشور در ۶ ماهه نخست سال کنند، اما طرح‌شان قانونی نشد. در سال۱۳۸۶ قانونی مشتمل بر یک ماده واحده با تغییر ساعت رسمی کشور به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. محمود احمدی‌نژاد، این قانون را در سال۱۳۸۷ اجرا نکرد، اما در سال‌های بعد این تغییر اعمال شد. ۲۵ آذر ماه سال ۱۳۹۹ و ۲۸ شهریور ماه امسال بحث لغو قانون تغییر ساعت رسمی مطرح شد و نمایندگان بر این باورند که این تغییر ساعت نه‌تن‌ها تاثیری در صرفه‌جویی اقتصادی ندارد، بلکه در ساعت بیولوژیک نیز اختلال ایجاد می‌کند.

تغییر ساعت در دنیا

اما ماجرای تغییر ساعت و استفاده بیشتر از نور روز اولین بار سال ۱۷۸۴ در فرانسه مطرح شد. در آن سال از مردم خواسته شد صبح یک ساعت زودتر از خواب بیدار شوند تا از نور و روشنایی روز بیشتر استفاده کنند، این کار باعث می‌شد شب زودتر بخوابند و شمع کمتری مصرف کنند. اما زمانی که استفاده از انرژی الکتریکی همه‌گیر شد، در سال ۱۹۱۶ بحث تغییر ساعت برای صرفه‌جویی مطرح شد، زیرا در میان جنگ جهانی اول کمبود انرژی به‌شدت محسوس بود و این تنها راه برای صرفه‌جویی انرژی بود. حالا ۷۷ کشور با استفاده از این تکنیک، ساعات رسمی‌شان را تنظیم می‌کنند. هرچند زمان جلو و عقب کشیدن ساعت در کشور‌ها یکسان نیست، برخی کشور‌ها ساعت را نیم ساعت و برخی آن را تا یک ساعت و نیم عقب می‌کشند.

اختلال بر سر تغییر ساعت

گزارش مرکز پژوهش ها‌ی مجلس در سال ۹۷ نیز حاکی از آن بود که طی سال‌های ۱۳۹۳تا ۱۳۹۷ با اجرای این طرح، حدود ۵درصد از کل انرژی الکتریکی مصرف‌شده صرفه‌جویی شده بود که ارزش این میزان صرفه‌جویی به‌طور متوسط سالانه معادل ۳۲۰میلیون دلار بوده است. با این حال، مخالفان این طرح از جمله نمایندگان مجلس موضوع کاهش استفاده از انرژی با تغییر ساعت رسمی کشور را تایید نمی‌کنند و معتقدند بر اساس مطالعات مراکز علمی تغییر ساعت در صرفه‌جویی اقتصادی هیچ تاثیری ندارد و اختلالات رفتاری در قالب تصادف‌ها و درگیری‌های فیزیکی را افزایش می‌دهد. در این میان البته سهم باور‌های مذهبی و دینی برخی مخالفان و آنچه سردرگمی بخش‌های زیادی از جامعه در اثر تغییر ساعت رسمی توصیف می‌شود، نباید نادیده گرفت.

بیشتر بخوانید: طرح ثابت ماندن ساعات در طول سال روی میز نمایندگان

تغییر ساعت تاثیری بر مصرف انرژی ندارد.

اما ابوالفضل ابوترابی نماینده نجف‌آباد اصفهان در مجلس شورای اسلامی توضیح می‌دهد که از سال ۱۳۸۶ قانون ساعت رسمی براساس یک طرح فرانسوی که در قرن هجدهم به تصویب رسیده بود، اجرایی شد.

در آن زمان این اتفاق برای این رخ می‌داد که در مصرف شمع صرفه‌جویی شود و به دنبال آن برخی از کشور‌های اروپایی این راه را ادامه دادند و اعلام کردند که زود خوابیدن و زود سرکار رفتن سبب می‌شود که در مصرف انرژی صرفه‌جویی شود.

این ماجرا ادامه پیدا کرد و در قرن بیستم هم تغییر ساعت رسمی کشور‌ها صورت گرفت تا از این راه انرژی کمتری مصرف شود و این سبب شد که ۱۵ سال پیش در اروپا این موضوع به قانون تبدیل شود، یعنی ۶ ماه اول ساعت به جلو کشیده می‌شود و ۶ ماه دوم به سر جای خود برمی‌گردد.

او بر این باور است تحقیقاتی که اروپایی‌ها انجام داده‌اند نشان می‌دهد این قانون نه‌تن‌ها سبب کاهش مصرف انرژی نمی‌شود، بلکه تبعات اجتماعی و فیزیولوژیکی هم به دنبال دارد.

اما از سوی دیگر بسیاری از مردم از این قانون تبعیت نمی‌کردند و این سبب شد که این قانون دو سال پیش برداشته شود و این تغییر ساعت در اروپا برداشته شد. اما این اتفاق همچنان در کشور ما در حال اجراست. این در حالی است که تحقیقات نشان می‌دهد این تغییر ساعت سبب به هم خوردن سیستم بدن می‌شود.

او تاکید می‌کند که کشور‌های آلمان، انگلیس، فنلاند و سوئد در این طرح بازاندیشی کرده‌اند و از آنجا که تغییر زمان خواب شهروندان باید با طلوع خورشید تطابق داشته باشد، بهتر است این تغییر ساعت رخ ندهد.

کاهش مصرف انرژی نیاز به فرهنگ‌سازی دارد

رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران نیز درباره نقش تغییر ساعت رسمی کشور در صرفه‌جویی در مصرف انرژی توضیح می‌دهد که این مسأله تنها مربوط به ایران نیست، بلکه یک تجربه جهانی است، یعنی کشور‌های پیشرفته‌ای در این زمینه پیشگام بودند و ما نیز از جهت تجربه‌ای که از آن‌ها کسب کردیم، چنین تصمیمی را گرفتیم.

او ضمن تاکید بر اینکه با این روش حدود ۱۰ تا ۱۵درصد در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌شود، افزود: «قوانین مربوط به صرفه‌جویی در مصرف انرژی، در سه دسته اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و ارزش‌گذاری قرار می‌گیرند.»

این کارشناس حوزه انرژی ادامه داد: «متاسفانه این مسیر منطقی در کشور ما انجام نشده، بنابراین بازدهی ارزش اقتصادی آن نسبت به میانگین جهانی ۵۰درصد است.»

تغییر ساعت می‌تواند بر کاهش انرژی تاثیرگذار باشد

حمیدرضا شکوهی کارشناس حوزه انرژی در گفتگو با «شهروند» توضیح می‌دهد که این تغییرساعت تاثیر زیادی بر کاهش مصرف انرژی ندارد، اما از آنجا که مصرف انرژی در کشور ما بالاست، می‌تواند تاثیر کمی داشته باشد.

او می‌گوید که مشکل مهمی که ما در بخش انرژی داریم در حوزه زیر ساخت‌هاست و در واقع می‌توان گفت تغییر رفتار در مصرف‌کننده آنقدر‌ها هم که باید تاثیری ندارد، اما این را هم باید در نظر بگیریم که هر تغییری می‌تواند به نفع مردم تمام شود.

این کارشناس انرژی بر این باور است که مردم زمان کار و خواب خود را با ساعت تنظیم می‌کنند، نه با نور خورشید، به این معنا که اگر قرار است از ساعت ۸ تا ۱۱ شب پیک مصرف انرژی باشد این را ما یک ساعت جلو انداخته‌ایم، به این معنا که مردم قطعا زودتر از موعد مقرر نمی‌خوابند و در واقع ما با عدم تغییر ساعت یک ساعت بار مصرف انرژی را بیشتر می‌کنیم.

او به مصرف بالای حامل‌های انرژی در کشور اشاره کرده و می‌گوید: «سال گذشته در شهریور ماه بحث انتقال گاز ما به کشور عراق به یک‌سوم کاهش پیدا کرد و از آنجا که نیروگاه‌های این کشور نیز با گاز کار می‌کند سبب شد که خاموشی سراسری رخ دهد. مشکل ما در آن برهه زمانی گاز نبود، بلکه فشاری بود که به نیروگاه‌های برق ما وارد می‌شد و مجبور بودیم این گاز را در مصرف داخلی استفاده کنیم.»

او با تاکید بر اینکه در زمان احمدی‌نژاد بحث تغییر ساعت رسمی انجام نشد، ادامه می‌دهد: «درست است که تغییر در اندازه مصرف کم است، اما با این وجود، همین مقدار کم هم می‌تواند تاثیر خودش را در کاهش مصرف انرژی بگذارد.»

یک درصد کاهش مصرف انرژی به دردسرش نمی‌ارزد

روزبه مظفری کارشناس حوزه انرژی و عضو انجمن نور و روشنایی ایران می‌گوید: «آمار‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۱ تنها ۶۳ کشور دنیا این تغییر ساعت را عملیاتی کرده‌اند به این معنا که ۱۷۳ کشور در واقع این تصمیم را عملی نمی‌کنند، علت آن هم این است که باید ابتدا ببینیم دستاورد این کار چیست.

او توضیح می‌دهد که طبق محاسبات و اندازه‌گیری‌ها در بهترین حالت تغییر ساعت تنها یک‌درصد می‌تواند در کاهش انرژی اثرگذار باشد، در واقع مصرف انرژی در مصرف خانگی هم اتفاق نیفتاده است. در برخی کشور‌ها همین یک‌درصد هم اتفاق نمی‌افتد، زیرا در صورت تغییر ساعت مصرف وسایل گرمایشی افزایش می‌یابد و کاهش مصرف انرژی رخ نمی‌دهد.

این کارشناس حوزه انرژی تاکید می‌کند: «برخی از آزمایش‌ها می‌گوید حداقل ۱۰ درصد ریسک حملات قلبی با این تغییر ساعت افزایش پیدا می‌کند و آن هم به خاطر موضوعاتی است که با ریتم بدن هماهنگ نیست، در واقع انطباق مجدد ساعت خواب با تغییر ساعت ریسک مشکلات قلبی را افزایش می‌دهد.»

در آمریکا تحقیقی انجام شد که نشان می‌دهد بین ۵ تا ۶.۵ درصد افزایش حوادث رانندگی به خاطر تغییر ساعت افزایش پیدا می‌کند که به ۳۰ مرگ منتهی شده است. از سوی دیگر در فصل بهار سبب افزایش خستگی کارمندان و کارگران می‌شود و روی راندمان کار به‌شدت تاثیر می‌گذارد.

مظفری ادامه می‌دهد: «در نهایت می‌توان گفت تغییر ساعت کاری بسیار پرهزینه است. شاهد مثال هم اینکه تنها در سال ۲۰۰۷ بر اساس آمار انجمن اتحادیه حمل‌ونقل هوایی صنعت هوایی دنیا ۱۴۷ میلیون دلار از این تغییر ساعت ضرر کرده است و این چشم‌اندازی که به ما نشان می‌دهد گواه این است که باید به راه‌های بهتری برای کاهش انرژی فکر کرد.»