مفهوم و مزایای کمیسیون تعیین ارزش افزوده برای واحد‌های تولیدی مستقر در مناطق آزاد

اقتصاد۲۴- کمیسیون تعیین ارزش افزوده برای تولیدی مستقر در مناطق آزاد هفتگانه چیست و چه مزایایی برای مناطق آزاد و فعالین اقتصادی دارد.

1- واردات مواد اولیه

1-1- عوارض واردات:

طبق بند 1-8 دستورالعمل و روش اجرایی آیین نامه اخذ عوارض در مناطق آزاد، عوارض واردات مواد اولیه و ماشین آلات صفر تا ده درصد ارزش سیف و توسط هیات مدیره سازمان تعیین می گردد. که در منطقه آزاد ماکو در راستای حمایت از تولید؛ صفر (معاف از پرداخت عوارض گمرکی) در نظر گرفته می شود (مزیت مهم اول).

1-2- ثبت سفارش مواد اولیه وارداتی:

بر اساس ماده 14 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد مبادلات بازرگانی مناطق با خارج از کشور پس از ثبت گمرکی (اظهار) از شمول مقررات صادرات و واردات مستثنی بوده و طبق رای دیوان برای ورود هر نوع کالا (به غیر کالاهایی که قانونا و یا شرعاً ممنوع اعلام شده است) از خارج از کشور به داخل مناطق نیازی به ثبت سفارش گمرکی (معاف از ثبت سفارش) وجود ندارد (مزیت مهم دوم). در حالیکه در سرزمین اصلی، ورود هر نوع کالا مستلزم اخذ ثبت سفارش است.

(نکته مهم: بر اساس ماده 3 مقررات صادرات، واردات و امور گمرکی مناطق آزاد لازم است تا کلیه کالاهای وارده به مناطق آزاد از خارج از کشور، ثبت آماری شوند (کل فرآیند مربوطه توسط خود سازمان منطقه انجام می پذیرد).

مزیتهای قانونی فوق به شرط طی فرآیند تعیین ارزش افزوده و مادامی برقرار است که فعالیت واحد تولیدی و فروش محصولات در داخل منطقه آزاد بوده و در صورت فروش و صادرات محصول به خارج از منطقه صرفاً به سایر مناطق آزاد و یا خارج از کشور باشد. به عبارت دیگر در صورت صادرات محصول تولیدی به سرزمین اصلی، قوانین گمرکی سرزمین اصلی ملاک عمل قرار می گیرند لکن معافیتهای مذکور به طور کامل از بین نمیروند بلکه بخشی از دو معافیت اشاره شده در بالا همچنان به قوت خود باقی می ماند. در این حالت واحد تولیدی ملزم به:

1- تسویه گمرکی: پرداخت بخشی از عوارض گمرکی مواد اولیه (صرفاً برای کل حجم محصول صادراتی به سرزمین اصلی)

2- ثبت سفارش مواد اولیه: برای بخشی (اصطلاحاً مازاد درصد مجاز) از حجم محصول صادراتی به سرزمین اصلی

به عبارتی معافیت از پرداخت عوارض گمرکی مواد اولیه (برای کل محصول صادراتی به سرزمین اصلی) تا حد درصد ارزش افزوده و معافیت از ثبت سفارش مواد اولیه، تا حد درصد مجاز ورود کالا به سرزمین اصلی خواهد بود.

(درصدهای مذکور توسط کمیسیون تعیین ارزش افزوده اعلام می گردد. در ادامه توضیحات تکمیلی ارائه شده است)

نکته خیلی مهم:

ثبت سفارش بدون انتقال ارز به مناطق آزاد ممنوع است. برای آن دسته از واحدهای تولیدی متقاضی ارز نیمایی، طبق توافق به عمل آمده با بانک مرکزی امکان ثبت سفارش با نقش بازرگان منطقه آزاد با رویه ارز بانکی یا از محل صادرات برای مواد اولیه بکار رفته در محصولات مازاد بر درصد مجاز ورود کالا به سرزمین اصلی فراهم گردیده است.

2- ماده 15 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد:

واردات کالای تولید شده در مناطق آزاد به سایر نقاط کشور، تا حد ارزش افزوده در آن منطقه با تصویب هیات وزیران از پرداخت تمام یا قسمتی از حقوق گمرکی و سود بازرگانی معاف می باشند. (در حال حاضر می توان گفت که مهمترین مزیت قانونی مناطق آزاد از محل این ماده قانونی است)

بطور کلی برای هر واحد تولیدی 3 حالت ذیل در خصوص محل تامین مواد اولیه متصور است:
1- تماما از داخل کشور

2- تماما از خارج از کشور

3- بخشی از داخل کشور و بخشی از خارج از کشور

مزیتهای قانونی فوق در خصوص واحدهای تولیدی کاربرد دارد. فرآیند مربوطه بدین ترتیب است که پس از راه اندازی واحد و رسیدن به مرحله تولید محصول، پروانه بهره برداری از سوی سازمان منطقه صادر می گردد. در صورت تامین مواد اولیه (تماما یا بخشی) از خارج از کشور و تمایل واحد تولیدی به بهره مندی از مزایای کمیسیون ارزش افزوده فوق (مواد اولیه می تواند ترخیص قطعی شود که در اینصورت از مزیت های مذکور استفاده نمی شود)، فرمهای مربوطه تکمیل و پس از تائید کارشناسی توسط سازمان منطقه و دبیرخانه شورایعالی مناطق، در جلسه کمیسیون تعیین ارزش افزوده (با تصویب هیات وزیران، اختیار و مسئولیت این موضوع به کمیسیون تعیین ارزش افزوده واگذار شده است) مطرح و درصدهای مربوط به " مجاز ورود کالا به سرزمین اصلی " و " ارزش افزوده" تعیین می گردد.

نکات مهم:

• واحد تولیدی که قصد بهره مندی از معافیتها و مزایای مذکور را دارد (هم برای حالتی که 100 درصد محصول را به خارج از کشور صادر می کند و هم برای حالتی که بخش یا تمام محصول را به سرزمین اصلی صادر می کند)، ملزم به طی فرآیند مربوطه است.

• واحد تولیدی می تواند مواد اولیه خارجی را در زمان تولید آزمایشی (قبل از صدور پروانه بهره برداری) با رویه مناطق آزاد (بدون ثبت سفارش و پرداخت عوارض گمرکی) وارد و پس از اخذ پروانه بهره برداری و طی فرآیند تعیین ارزش افزوده نسبت به انجام تسویه گمرکی اقدام نماید.

• در کمیسیون تعیین ارزش افزوده کیل مصرف و درصد ضایعات مواد اولیه نیز تعیین می گردد. این دو آیتم نقش اصلی و کلیدی در تسویه گمرکی مواد اولیه دارند.

3- تعیین درصد مجاز ورود کالا به سرزمین اصلی و درصد ارزش افزوده در کمیسیون

3-1- درصد مجاز ورود کالا به سرزمین اصلی

3-1-1- مفهوم و مزیت آن: ورود هر نوع کالا از خارج از کشور به سرزمین اصلی مستلزم ثبت سفارش است (فرآیند ثبت سفارش در سرزمین اصلی نیز جزء پروسه های زمانبر و بعضا خسته کننده و دور از حوصله سرمایه گذار است). همانطور که پیشتر نیز توضیح داده شد در صورت فروش محصولات تولیدی به سرزمین اصلی، قوانین گمرکی سرزمین اصلی (گمرک جمهری اسلامی ایران) اعمال می گردد لکن نه بصورت تمام و کمال بلکه بخشی از معافیت های مذکور همچنان قابل اعمال هستند. در این حالت واحد تولیدی اجازه دارد محصول تولیدی خود را تا حد درصد مجاز، بدون نیاز به ثبت سفارش مواد اولیه بکار رفته در آن، به سرزمین اصلی حمل کند. بدیهی است در صورت صادرات و فروش مابقی محصولات به سرزمین اصلی، می بایست ثبت سفارش مواد اولیه بکار رفته در کل حجم محصول مازاد بر درصد مجاز را انجام دهد. لکن در صورت صادرات حجم محصول مازاد بر درصد مجاز، به سایر مناطق آزاد کشور و یا خارج از کشور، نیازی به ثبت سفارش نیست.

بیشتربخوانید:نمایندگان خانه ملت با دید منطقی و کارشناسی موضوع مناطق آزاد را بررسی کنند

به عبارتی فعالیتی در منطقه آزاد می تواند شکل بگیرد که در عین فروش محصول به سرزمین اصلی، در کل نیازی به ثبت سفارش مواد اولیه نداشته باشد. در این حالت واحد تولیدی محصول خود را تا حد درصد مجاز به سرزمین اصلی و مازاد بر آن را به سایر مناطق و یا خارج از کشور صادر می کند (البته فروش در بازراچه های مرزی و در قالب کالای همراه مسافری نیز قابل بررسی است).

3-1-2- نحوه محاسبه:

با توجه به نحوه محاسبه درصد مجاز، می توان گفت که هر چه میزان تامین مواد اولیه و قطعات بکار رفته در تولید محصول از داخل کشور بیشتر باشد، درصد مجاز ورود کالا به سرزمین اصلی نیز بیشتر خواهد بود. و برعکس هرچه میزان تامین مواد اولیه از خارج از کشور بیشتر باشد، درصد مجاز نیز کمتر خواهد بود.
نکته مهم: برای محصول با مواد اولیه 100 درصد داخلی، درصد مجاز ورود 100 درصد است. چرا که ارزش مواد اولیه و قطعات خارجی در صورت کسر فوق صفر می شود.

3-2- درصد ارزش افزوده:

3-2-1- نحوه محاسبه: در ادامه توضیح ذکر شده در پاورقی شماره 3، نحوه محاسبه درصد ارزش افزوده به شرح ذیل ارائه می گردد:

درصد تعیین شده از محل محاسبه فوق، معیار اعمال معافیت بر عوارض گمرکی مواد اولیه خارجی بکار رفته در محصول صادر شده به سرزمین اصلی است. بدیهی است برای مواد اولیه محصولات صادر شده به سایر مناطق آزاد کشور و یا خارج از کشور، همچنان معافیت کامل از پرداخت عوارض گمرکی به قوت خود باقی است.
3-2-2- تفاوت نحوه بهره مندی از درصد ارزش افزوده و درصد مجاز برای حالتی که واحد تولیدی بخشی از محصولات خود را به سرزمین اصلی صادر می کند:

واحد تولیدی می تواند با رعایت درصد مجاز هیچ نیازی به ثبت سفارش برای مواد اولیه کل محصولات تولیدی خود نداشته باشد (مازاد بر درصد مجاز را به غیر از سرزمین اصلی صادر کند) ولی لاجرم به پرداخت بخشی از عوارض گمرکی آن حجم از محصول صادراتی به سرزمین اصلی است.

3-2-3- عوامل موثر در تعیین درصد ارزش افزوده:

علاوه برای فاکتورهای مستقیم ذکر شده در فرمول محاسبه فوق، عوامل غیر مستقیم که در تعیین ارزش افزوده (عوامل تاثر گذار در اخذ درصد ارزش افزوده بالا) دخیل بوده و در جلسه کمیسیون مربوطه مد نظر قرار می گیرد عبارتند از:

- حجم سرمایه گذاری
- نوع و حجم فعالیت تولیدی
- تعداد اشتغال
- نوع محصول تولیدی به لحاظ ضرورت و بی نیاز کردن از واردات
- تکنولوژی بکار گرفته شده
- صادراتی بودن محصول تولیدی

4- نکات مهم:
4-1- کمیسیون تعیین ارزش افزوده برای واحد تولیدی که 100 درصد مواد اولیه خود را از داخل کشور تامین میکند
در این حالت الزامی برای طی فرآیند تعیین ارزش افزوده وجود ندارد. لکن با توجه به استقرار مناطق آزاد در مبادی ورودی و مرزی کشور و امکان ورود غیر رسمی برخی کالاها، برای آندسته از واحدهای تولیدی که از مواد اولیه ظن قاچاق (مانند پارچه) استفاده می کنند، برای جلوگیری از کنترلهای سختگیرانه بین راهی (هنگام حمل محصول به سرزمین اصلی) بهتر است تا وارد فرآیند تعیین ارزش افزوده شوند.
4-2- کمیسیون تعیین ارزش افزوده برای واحد تولیدی که 100 درصد مواد اولیه خود را از خارج از کشور تهیه و 100 درصد محصول را نیز به خارج از کشور صادر می کند
در این حالت صرفاً زمانی الزام به طی فرآیند تعیین ارزش افزوده وجود دارد که:
1. واردات مواد اولیه با رویه مناطق آزاد (بدون ثبت سفارش و پرداخت عوارض گمرکی) باشد
2. محدودیت قانونی (گروه کالای 4 یا 27) در واردات مواد اولیه وجود داشته باشد
در غیر اینصورت واحد تولیدی مواد اولیه را ترخیص قطعی نموده و نیازی به طی فرآیند فوق نیست.
4-3- کمیسیون تعیین ارزش افزوده برای واحد تولیدی که بخش یا تمام مواد اولیه خارجی گروه کالای 4 یا 27 دارد
واردات کالای گروه 4 یا 27 به سرزمین اصلی مطلقاً ممنوع است. لکن برای مناطق آزاد امتیازی در این خصوص در نظر گرفته شده است. بدین طریق که واردات مواد اولیه گروه کالای 4 به مناطق آزاد به شرط تولید و پردازش و صادرات 100 محصول به خارج از کشور بلامانع است. در این حالت واحد تولیدی ملزم به طی فرآیند تعیین ارزش افزوده است.
4-4- قاعده 2 الف گمرک
مفهوم آن در گمرک سرزمین اصلی: در حالتی که تمام یا بخش عمده مواد اولیه یک محصول به صورت منفصله (CKD-SKD) از خارج از کشور وارد می شود؛ در صورت تشخیص گمرک جمهوری اسلامی ایران می تواند مشمول قاعده 2 الف اعلام شود. بدین معنا که گمرک ایران، مواد اولیه را معادل و هم سطح محصول نهایی تشخیص و اعلام می کند و عوارض مواد اولیه را معادل کالای نهایی اخذ می کند (عمدتاً در فعالیت های مونتاژ اتفاق می افتد).
برای واحد تولیدی که مواد اولیه مشمول شرایط فوق را از خارج کشور وارد می کنند، در صورتیکه محصول نهایی در لیست کالای گروه 4 یا 27 باشد، از ورود مواد اولیه/محصول نهایی به سرزمین اصلی جلوگیری می شود. لذا برای فعالیت های تولیدی مشمول شرایط مذکور بایستی بررسیهای دقیق انجام و موضوع فوق تعیین تکلیف شده و سپس اقدام به انجام سرمایه گذاری گردد.
5- گواهی تولید (تسویه گمرکی):
در ادامه توضیحات فوق، واحدهای تولیدی بهره مند از مزایای قانونی (معافیت در ثبت سفارش و پرداخت عوارض گمرکی تمام یا بخشی از مواد اولیه وارداتی) ملزم به طی فرآیندهای گمرکی برای تسویه مواد اولیه وارداتی هستند. نمای کلی از فرآیند مربوطه به شرح ذیل است:
- ارائه درخواست واردات مواد اولیه به مدیریت تخصصی مربوطه و اخذ تائیدیه
- ثبت آماری در سامانه جامع تجارت با نقش بازرگان مناطق آزاد و اخذ تائیدیه از مدیریت بازرگانی
- واردات مواد اولیه و اخذ قبض انبار مربوطه
- انتقال به واحد تولیدی تحت نظارت نماینده گمرک سازمان
- تولید محصول و صدور گواهی تولید بر اساس مصوبه کمیسیون تعیین ارزش افزوده توسط مدیریت تخصصی
- تکمیل اظهار نامه های مربوطه و صدور قبض انبار محصول توسط گمرک سازمان
- انتقال محصول (فروش) از واحد تولیدی تحت نظارت نماینده گمرک سازمان
- تسویه قبض انبار مواد اولیه استفاده شده در تولید محصولات مندرج در گواهی تولید توسط گمرک سازمان
- تسویه حقوق و عوارض گمرکی مواد اولیه استفاده شده در محصولات صادراتی به سرزمین اصلی توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران با همکاری گمرک سازمان
نکته خیلی مهم در خصوص تسویه قبض انبار مواد اولیه:
تسویه مواد اولیه خارجی بکار رفته در محصولات، تا حد درصد مجاز ورود به سرزمین اصلی از طریق ثبت آماری (بدون نیاز به ثبت سفارش و داشتن کارت بازرگانی) امکانپذیر بوده لکن برای مواد اولیه بکار رفته در محصولات صادره به سرزمین اصلی مازاد بر سهم مجاز، نیاز به ثبت سفارش و داشتن کارت بازرگانی است.
لذا پیشنهاد می گردد در صورت برقراری شرایط فوق، حتماً از قبل برنامه ریزی لازم نسبت به دریافت کارت بازرگانی به عمل آید.
برای حالتی که متقاضی از مزایای قانون ارزش افزوده استفاده نموده و تمام محصول خود را به سایر مناطق آزاد یا خارج از کشور صادر می کند، هر چند برای واردات مواد اولیه نیازی به داشتن کارت بازرگانی نیست لکن برای صادرات محصول الزامی خواهد بود.

 یادداشت از: آرش یوسف زاده، مدیر جذب سرمایه گذاری، بورس ‌بانک و بیمه سازمان منطقه آزاد ماکو