برادر ناتنی بر مسند ریاست امارات

اقتصاد۲۴- با تصمیم شورای عالی فدرال امارات متحده عربی که نهادی با عضویت حاکمان هفت امارت در این کشور است، محمد بن زاید آل نهیان به عنوان سومین رییس امارات از زمان تاسیس این کشور انتخاب شد. محمد بن زاید که از سال ۲۰۱۴ و بعد از ازکارافتادگی برادرش بر اثر آنچه توسط رسانه‌های اماراتی «سکته» اعلام شده‌بود، به مدت هشت سال به عنوان ولیعهد، حاکم بالفعل امارات بود. روز جمعه با اعلام مرگ خلیفه بن زاید، عملا راه برای رسمیت یافتن حکومت محمد بن زاید برادر ناتنی او هموار شد. شورای عالی فدرال امارات روز شنبه رسما نام محمد بن زاید را به عنوان سومین رییس امارات از زمان تشکیل این کشور در سال ۱۹۷۱ اعلام کرد. در پی اعلام خبر درگذشت خلیفه بن زاید آل نهیان، رییس پیشین امارات متحده عربی، سید ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور و حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان در پیام‌های جداگانه به ترتیب به محمد بن زاید، ولیعهد امارات و عبدالله بن زاید، وزیر خارجه امارات، درگذشت رییس امارات را تسلیت گفتند. بسیاری از کشور‌های مسلمان و عربی دیگر نیز در پیام‌هایی به محمد بن زاید، در گذشت برادر ناتنی او و رییس پیشین امارات را تسلیت گفتند.

بیشتر بخوانید: جدایی روزافزون میان آمریکا و عربستان

جو بایدن رییس‌جمهور امریکا هم در پیامی شیخ خلیفه را «شریک واقعی و دوست ایالات متحده» توصیف کرد و وعده داد «یاد و خاطره او را با تقویت مستمر روابط درازمدت میان دو دولت و ملت امارات متحده و ایالات متحده، برزگ دارد.» ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه در پیامی اقدامات شیخ خلیفه را باعث «تقویت هرچه بیشتر روابط دوستانه و همکاری‌های سازنده» میان دو کشور توصیف کرد. امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه بلافاصله بعد از اعلام خبر درگذشت خلیفه بن زاید اعلام کرد که برای شرکت در مراسم بزرگداشت او به ابوظبی سفر می‌کند. فرانسه روابط نزدیک اقتصادی و نظامی با امارات دارد و یک پایگاه نظامی دریایی دایمی در خاک امارات تاسیس کرده است.

نیروی بی‌ثبات‌کننده

امارات در طول سالیان گذشته با استفاده از ثروت سرشار ناشی از درآمد‌های نفتی به یکی از موثرترین و تعیین‌کننده‌ترین نیرو‌های سیاسی در غرب آسیا بدل شده است. محمد بن زاید، در طول سال‌های ولایتعهدی خود امارات را در بسیاری از بحران‌های منطقه‌ای وارد کرده است و عملا با استفاده از دلار‌های نفتی و تسلیحات وارداتی از غرب و روسیه به یکی از اصلی‌ترین نیرو‌های ثبات‌زدا در منطقه غرب آسیا بدل شده است. امارات در طول یک دهه گذشته در بحران‌های مختلف منطقه‌ای از سوریه و لیبی گرفته تا یمن به صورت مستقیم یا غیر مستقیم وارد نبرد‌های نظامی شده است. جنگ یمن که با اتحاد امارات و عربستان برای حمله به این کشور آغاز شد، اکنون وارد هشتمین سال خود شده است، در سوریه هنوز دولت مرکزی بعد از یک دهه نتوانسته است بر تمام نقاط کشور مسلط شود و طرف‌های درگیر در لیبی که سال‌ها دچار جنگ داخلی بود که یک طرف آن تحت حمایت مستقیم محمد بن زاید قرار داشت، هنوز نتوانسته‌اند برای رسیدن به یک حکومت پایدار مرکزی به توافق برسند. محمد بن زاید در عین حال پرچمدار عادی‌سازی روابط با اسراییل هم بود. هر چند ادعای ابوظبی این است که با امضای توافق‌های عادی‌سازی روابط با اسراییل به کاهش تنش‌ها در منطقه کمک می‌کند و به تشکیل یک دولت فلسطینی کمک می‌کند، اما در طول یک سال و نیم که از امضای این توافقنامه می‌گذرد، از میزان توسعه‌طلبی و سرکوب‌های اسراییل کاسته نشده و سرزمین فلسطین همچنان شاهد آتش شعله‌ور بحران ۷ دهه‌ای است. علاوه بر این برخی تحلیلگران معتقدند که امضای قرارداد‌های عادی‌سازی روابط میان بحرین و امارات با اسراییل پای یک بازیگر ثبات‌زدا و بحران‌ساز را به خلیج فارس باز کرده است که باعث تنش‌های بیشتری در منطقه می‌شود. محمد بن زاید همچنین با رویکرد ضد اسلام سیاسی خود در منطقه مستمرا وارد تنش با دولت‌هایی شد که با گروه‌های اسلام‌گرا روابط نزدیک داشتند. این رویکرد محمد بن زاید از سوی خبرگزاری رویترز به «تشکیل محور متحد با اسراییل علیه اسلام‌گرایی و ایران» تعبیر شده است. حمایت از کودتای عبدالفتاح سیسی علیه نظام انقلابی در مصر، مشارکت امارات با عربستان سعودی در محاصره چندین ساله قطر، قطع بالفعل روابط با ترکیه و توطئه علیه ترکیه در مدیترانه و قطع روابط دیپلماتیک با ایران در پیروی از عربستان سعودی از جمله اقدامات محمد بن زاید در طول ۷ سال گذشته بود.

تمرکز قدرت در ابوظبی

محمد بن زاید کار خود را به عنوان رییس امارات رسما از دیروز آغاز کرد، اما سال‌هاست که عملا اداره امور روزمره این کشور در اختیار اوست. در طول ۸ سال گذشته و بر اساس گمانه‌زنی‌ها حتی قبل از آن، محمد بن زاید عملا تمامی قدرت را در امارات در اختیار داشت. او در طول این سال‌ها، قدرت را بیش از هر زمان دیگری در اختیار حاکم ابوظبی متمرکز کرده است. کورتنی فریر، استاد دانشگاه الومی در ایالت جورجیای امریکا به الجزیره می‌گوید: «رویه تمرکز قدرت در ابوظبی دست‌کم از سال ۲۰۱۴ به صورت پیوسته ادامه داشته است.» محمد بن زاید یکی از شش پسر فاطمه بنت مبارک الکتبی، سومین همسر شیخ زاید بن سلطان آل نهیان، نخستین رییس امارات است که در سیاست امارات به بنی‌فاطمه مشهور هستند. فریر می‌گوید: «به نظر می‌رسد که فرآیند تمرکز قدرت در اختیار بنی‌فاطمه تشدید شود و به جای تمرکززدایی قدرت به سمت ساختار فدرالی، قدرت بیش از هر زمان دیگری در ابوظبی متمرکز خواهد شد.»

بیشتر بخوانید: شیخ خلیفه بن زاید رئیس امارات درگذشت

آندریاس کرگ، استادیار دانشکده مطالعات امنیت در کینگ کالج لندن معتقد است که نظام امارات از یک نظام فدرالی متشکل از هفت امارت خودمختار در حال تبدیل شدن به یک نظام خودکامه سلطنتی است. او به الجزیره می‌گوید: «با انتصاب رسمی محمد بن زاید به عنوان رییس امارات، روشن است که آل نهیان عملا به خانواده سلطنتی امارات تبدیل می‌شوند. این تحول باعث ادغام بیشتر امارت‌ها و تمرکز بیشتر قدرت در ابوظبی شده و میزان فدرالیسم روز به روز کمتر می‌شود، فدرالیسمی که خود نیم قرن پیش باعث و بانی تشکیل امارات متحده عربی بود.»

ولیعهد آینده کیست؟

یکی از مهم‌ترین سوالات در مورد آینده امارات، ولیعهد منتخب برای امارت ابوظبی است که می‌تواند جانشین رییس کنونی شود. شورای فدرال امارات هر پنج سال رییس امارات را معرفی می‌کند، تاکنون در دوران ریاست خلیفه بن زاید و زاید بن سلطان، به‌رغم اینکه هر دو در سال‌های پایانی حکومت‌شان از کار افتاده بودند، از کنار گذاشتن آن‌ها خودداری و تا زمان مرگ ریاست آن‌ها را تمدید کرده است. با این حال احتمال قریب به یقین انتخاب ولیعهد ابوظبی به جای رییس امارات، این مقام را در سیاست داخلی امارات متحده عربی بسیار مهم می‌کند. به نوشته الجزیره در حال حاضر دو گزینه اصلی برای جانشینی محمد بن زاید در مقام ولیعهد ابوظبی مطرح هستند. نخستین گزینه، خالد بن محمد، پسر محمد بن زاید و عضو شورای اجرایی ابوظبی است. او در حوزه‌های امنیت اطلاعات و اطلاعات داخلی امارات دستی بر آتش دارد. دومین گزینه، طحنون بن زاید، مشاور امنیت ملی امارات و برادر محمد بن زاید است. هر دوی این افراد از نفوذ بالایی در ابوظبی برخوردارند و از مهره‌های قدرتمند سیاسی در امارات محسوب می‌شوند.

بیشتر بخوانید: میزبانی در جام جهانی قطر؛ از رویا تا واقعیت/ مدیریت مناطق آزاد کیش وعده می‌دهد، رقبای منطقه‌ای می‌تازند

آندریاس کرگ به الجزیره می‌گوید: «در ابوظبی جنگ قدرتی بین این دو نفر جریان دارد که از بیش از یک سال پیش شروع شده است. طحنون در این مدت تلاش کرده است تا بتواند اهرم‌های قدرتمندتری به دست بیاورد. به نظر می‌رسد که او گزینه اصلی ولایتعهدی ابوظبی باشد به خصوص با توجه به قدرت و شبکه‌سازی که در ابوظبی کرده است.» کرگ معتقد است: «سوال اصلی اینجاست که محمد بن زاید چند سال قرار است که حکومت کند. ممکن است ۲۰ سال باشد که تا آن زمان طحنون (۵۲ ساله) بسیار پیر شده است. در نتیجه گزینه منطقی‌تر این است که از حالا خالد را [که ۱۲ سال جوان‌تر است]آماده کنند تا به ولیعهد بعدی بدل شود و بعد از ۲۰ سال به رییس بعدی امارات تبدیل شود.»

حاکمان تناقض

خلیفه بن زاید، دومین رییس امارات، از سال ۲۰۰۴ قدرت را در این کشور بعد از درگذشت پدرش، زاید بن سلطان در اختیار گرفت. شیخ خلیفه را سردمدار مدرنیزاسیون امارات توصیف می‌کنند که در همکاری با شیخ محمد بن راشد، حاکم امارت دوبی، امارات را به یکی از ثروتمندترین کشور‌های منطقه تبدیل کردند. اما عمده ثروت امارات متحده عربی در میان طبقه حاکمان و اشراف این کشور کوچک باقی مانده است. کشوری که به گفته نهاد‌های حقوق بشری از شکاف طبقاتی شدید رنج می‌برد و شهروندانش از بسیاری آزادی‌های اساسی محروم هستند. گفته می‌شود که خانواده آل نهیان، حاکمان ابوظبی که رییس امارات از میان آن‌ها انتخاب می‌شود بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار ثروت دارند. مجله فوربس سال ۲۰۰۸ در گزارشی شیخ خلیفه را با ۱۹ میلیادر دلار ثروت ثروتمندترین سیاستمدار جهان معرفی کرد. هرچند در طول دوران حکومت شیخ خلیفه، بر خلاف دوران قدرت محمد بن زاید، مداخلات نظامی در خارج از امارات چندان گسترده نبود، اما در داخل امارات نقض حقوق بشر به صورت گسترده‌ای جریان داشت. بر اساس گزارش‌های عفو بین‌الملل و دیدبان حقوق بشر، حکومت امارات به صورت پیوسته از اقداماتی مانند شکنجه، بازداشت خودسرانه و ناپدیدسازی اجباری شهروندان و افراد مقیم در این کشور استفاده می‌کند.