کلید حل منازعات منطقه در دست تهران

اقتصاد۲۴- در ماه فوریه، رئیس جمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان به امارات رفت و در ماه مارس از رئیس جمهور اسرائیل، اسحاق هرتزوک، پذیرایی کرد. اخیرا ایران و عربستان پنجمین نشست مقامات ارشد خود را به پایان رساندند و احتمال می‌رود که دیدار بعدی در سطح وزرای خارجه دو کشور برگزار شود. در ماه مارس نیز اسرائیل میزبان وزاری خارجه چهار کشور عربی در خاک خود بود.
آخرین گام در دگرش نظم سیاسی خاورمیانه با سفر اردوغان به عربستان شکل گرفت. این سفر نشان می‌دهد که چطور سیاست واقعی در حال بازشکل دهی منطقه پُرتنش خاورمیانه است. اکنون رقبا و دشمنان گذشته تلاش می‌کنند بیش از پیش با شرایط دگرگونِ جهانی همراه باشند و راه‌هایی برای همکاری به جای مقابله بیابند.
چهار قدرت نوظهور منطقه ای- عربستان، ترکیه، ایران و اسرائیل- همگی در جستجوی یارکشی‌های تازه منطقه‌ای هستند و همگی در صددند تا به شیوه‌ای «کمتر تقابلی» با یکدیگر رفتار کنند. این تلاش‌ها در نتیجه خروج ایالات متحده از خاورمیانه برای تمرکز بر روسیه و چین است.
عامل دیگر این تلاش منطقه‌ای را می‌توان به تضعیف سه کشوری مربوط دانست که زمانی از جمله مراکز قدرت خاورمیانه بودند. بغداد، قاهره و دمشق. آن‌ها اکنون تنها به بازیگران کوچک منطقه‌ای تقلیل یافته و از هرگونه نقش رهبری حذف شده اند. مصر برای تضمین ثبات کشورش میلیارد‌ها دلار به کشور‌های عربی مقروض است.

نشست محمد بن سلمان و اردوغان در ۲۸ آوریل مثال قابل ملاحظه‌ای از آغاز عصر تازه است. اردوغان و بن سلمان از سال ۲۰۱۸ با هم دشمن بودند. اردوغان قول داده بود تا مسئولان قتل خاشقچی را در استانبول محاکمه کند. مقامات امنیتی ترکیه این قتل را به نزدیکان محمد بن سلمان نسبت دادند.

خصومت دیگر اردوغان و عربستان به ماجرای قطر بر می‌گردد. اردوغان در ماجرای سال ۲۰۱۷ در کنار قطر و مقابل سعودی‌ها ایستاد و حتی برای محافظت از قطر در برابر عربستان نیرو‌های ترکیه را به قطر فرستاد. با قدرت گرفتن اخوان المسلمین پس از خیزش‌های عربی در سال ۲۰۱۱ نیز که چهار رهبر مستبد عرب سرنگون و مشروعیت پادشاهی‌های خلیج فارس به چالش کشیده شد، ترکیه در کنار اخوان المسلمین ایستاد.

بیشتر بخوانید: آیا بازیگران غیربرجامی گره مذاکرات را باز می‌کنند؟

مشخص نیست اوضاع چگونه پیش خواهد رفت. رقابت ایران و عربستان در منطقه هنوز به قوت خود باقی است. ترکیه یک قدرت نظامی بالاتر از ایران و عربستان تا همین اواخر رویای ایجاد امپراطوری عثمانی را در سر می‌پروراند. ترکیه هنوز در سوریه، عراق و لیبی رد پای نظامی دارد.

هریک از این چهار قدرت منطقه انتظارات و اهداف متفاوتی دارند. ترکیه به دنبال بهره گیری از کمک‌های میلیاردی عربستان برای نجات اقتصاد خود است. اسرائیل از شرکای عربش می‌خواهد تا به کمک آن‌ها تهدید نظامی ایران را کاهش داده و فشار برای تشکیل کشور فلسطینی را خنثی کند. بن سلمان از اردوغان می‌خواهد تا پیگیری پرونده خاشقچی را متوقف کند و در ائتلاف کشور‌های عرب سنی به عربستان بپیوندد تا در مقابل ایرانِ شیعه وزنه بزرگ تری باشند. ولیعهد به اولین هدف خود دست یافته، اما دور از انتظار است که ترکیه به چنین اتحادی بپیوندد، زیرا تهدیدی مشابه از سوی ایران را حس نمی‌کند.

این "دوران تازه" از تنش زدایی تا کی ادامه خواهد داشت؟ آیا ساختار امنیتی جدید مشترک بین این چهار قدرت منطقه‌ای واقعا امکان پذیر است؟ اینکه ایران بتواند در چنین نظمی درهم بافته شود، ممکن است کلید اصلی حل مسئله باشد. دستیابی به موفقیت در گفتگو‌های ایران و عربستان به سمت سازش به جای تداوم رویارویی، یکی از پیش نیاز‌های ضروری است.
اگر توافقی بین ایران و آمریکا برای بازگشت به توافق هسته‌ای شکل گیرد در آن صورت می‌توان گفت که واشنگتن احتمالا از خاورمیانه جدا می‌شود تا بیشتر بر روسیه و چین تمرکز کند. به این ترتیب هر چهار قدرت تلاش می‌کنند تا شیوه صلح آمیزتری را در پیش گیرند. با این حال، دورنمای گفتگو‌های وین تاریک است و خوش بینی پیرامون تنش زدایی پایدار در خارومیانه دشوار می‌نماید.

منبع: مرکز ویلسون / دیپلماسی ایرانی