رخنه سودجویان به مرمت بنا‌های تاریخی

اقتصاد۲۴- منتقدان نبود آموزش، کنار گذاشتن استادان مرمت‌گر و کمبود جدی اعتبارات را از مهم‌ترین مشکلات حوزه مرمت آثار تاریخی می‌دانند. از سوی دیگر در سال‌های اخیر نقد‌های زیادی به شیوه مرمت بنا‌های تاریخی ایران وارد شده است. انتقاد‌ها به این است که متخصصان و پیشکسوتان حوزه مرمت کنار گذاشته‌شده‌اند و در عوض برخی «سودجویان» با رخنه به این حوزه به بافت‌های تاریخی آسیب زده‌اند. این روند صحبت از مرمت‌های «عامه‌پسند» را به میان آورده است؛ مرمتی که به هویت بنا‌های تاریخی آسیب می‌زند و اگر جلوی آن گرفته نشود می‌تواند به نابودی بسیاری از آثار ارزشمند بازمانده بینجامد.

یک کارشناس مرمت بنا‌های تاریخی هشدار داده است که سودجویان و فرصت‌طلبان به حوزه مرمت بنا‌های تاریخی رخنه کرده‌اند و تعدادشان هم زیاد است. این سوداگران به بافت‌های تاریخی آسیب زیادی وارد می‌کنند و با سودجویی تمام دنبال کسب درآمد‌های نامشروع و دلالی در میراث فرهنگی هستند. باید با آن‌ها برخورد جدی شود.

مجدالدین رحیمی، کارشناس ارشد مرمت و احیای بنا‌ها و بافت‌های تاریخی در گفتگو با ایسنا در ارزیابی وضعیت مرمت بنا‌ها و آثار تاریخی در ایران، سیستم ضعیف آموزش تخصصی، کمبود مدیران متخصص و باتجربه، وجود نگاه تخصصی در بودجه مرمت و تخصیص ندادن درست بودجه در مرمت بنا‌های تاریخی را از جمله مهم‌ترین عوامل ناکامی مرمت بنا‌های تاریخی ایران دانست و گفت: «یکی از مشکلات بزرگ در حوزه مرمت، آموزش آن است. چندین سال پیش نظام آموزشی در حوزه مرمت بر مبنای استاد – شاگردی بود و از تجارب ارزشمند افرادی که در حوزه مرمت کار می‌کردند، استفاده می‌شد.» به گفته او آموزش تخصصی و آکادمیک مرمت در ایران با شکل‌گیری و تأسیس مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی در قسمت‌هایی از کاخ نیاوران آغاز شد. در این مرکز، دانشجویان درس‌های تخصصی را از استادانی یاد می‌گرفتند که از باتجربه‌ترین متخصصان اجرایی و مدیریتی مرمت کشور بودند. اما این سیستم آموزشی استمرار نداشت.

بیشتر بخوانید: خرید و فروش ۶۳ گونه از حیات وحش ایران در بازار‌های آنلاین

از نگاه این کارشناس مرمت با مرور کارنامه مرمت‌گرانی، چون «مرحوم باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی» و «علی‌اکبر سرافراز» در گذشته می‌بینیم که آن‌ها افرادی بودند که برای حفظ آثار تاریخی از خودگذشتگی می‌کردند و دیدگاه مادی‌شان غالب نبود، اما بسیاری از افراد حاضر در امر مرمت امروز سوداگر شده‌اند و دنبال این هستند که برای به دست آوردن سود بیشتر به کم‌کاری و کار غیراصولی روی آورند و با آسیب رساندن به جای مرمت اصولی آثار تاریخی، پولی به جیب بزنند. به همین دلیل است که «در واگذاری کار مرمت به مرمت‌گران ذی‌صلاح نباید مناقصه متعارف و مانند احداث ساختمان و راه‌سازی رفتار شود». چرا که «مرمت یک کار هنری و حساس است و وقتی به افراد سودجو، نااهل و فاقد تخصص سپرده شود خیانت به اثر تاریخی و بیت‌المال است.»
بودجه مرمت نیازمند اصلاح
اوایل اردیبهشت امسال عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی گفته بود: «ما ۳۵ هزار بنای تاریخی داریم و کل اعتبارات این حوزه در سال گذشته (۱۴۰۰) به میزان ۲۴۰ میلیارد تومان بود.» به گفته او با این میزان اعتبار، روزانه برای هر پروژه مرمت بنا‌های تاریخی فقط ۳۰ هزار تومان سرانه اختصاص می‌یافت، با این همه امسال بودجه تملک دارایی وزارت میراث فرهنگی ۷۸ درصد افزایش یافت. رحیمی، کارشناس ارشد مرمت و احیای بنا‌ها و بافت‌های تاریخی درباره تخصیص بودجه مرمت به ایسنا توضیح داده است: «در حوزه مرمت باید ابتدا بودجه تهیه طرح مرمت داده شود و پس از تهیه طرح مرمت، بودجه اجرایی تخصیص داده شود و اجرای مرمت بدون طرح مصوب باید ممنوع شود. یکی از معضلاتی که در این حوزه وجود دارد، سیستمی است که بر تخصیص بودجه برای مرمت بنا‌های تاریخی حاکم است. در حال حاضر سیستم بودجه برای مرمت بنا‌های تاریخی به صورت سال مالی است. نهاد‌های نظارتی بر ادارات متولی مرمت فشار می‌آورند که اگر برای مرمت بنایی بودجه‌ای در نظر گرفته می‌شود باید تا تاریخی که تعیین می‌کنند، این بودجه خرج شود وگرنه این پول برگشت می‌خورد. برخی مسئولان هم به همین بهانه مرمت را به هر طریقی حتی به صورت شتاب‌زده و غیراصولی انجام می‌دهند و برخی مدیران هم ترجیح می‌دهند از خیر این بودجه بگذرند و آن را برگشت دهند؛ چراکه می‌دانند انجام پروژه مرمت بناهایشان مثلا در بازه زمانی دو ماهه انجام نمی‌شود.»

بیشتر بخوانید: چرا مذاکرات ایران و عربستان مهم است؟

او افزود: «این در حالی است که در دهه ۶۰ چنین مشکلاتی در زمینه بودجه مرمت نداشتیم. بودجه مرمت سنواتی بود، یعنی این بودجه را سر فرصت و طبق اصول برای مرمت بنا‌های تاریخی هزینه می‌کردند و در نهایت هر زمان که پروژه تکمیل می‌شد، سند‌های نهایی آن را تنظیم و ارسال می‌کردند. این‌که بودجه‌بندی بدون توجه به طرح مرمت به صورت قطره چکانی و محدود تخصیص یابد، یک مشکل جدی است و باید اصلاح شود. مگر کل اعتبارات بودجه سالانه مرمت چقدر است که تخصیص آن را ناقص انجام می‌دهند؟ باید محدودیت زمانی برای بودجه‌های مرمت برداشته شود. سیر اداری تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری درباره مرمت بنای تاریخی در ادارات ما زمان‌بر است و با چنین تفکری در بودجه‌ریزی و سیستم سال مالی اقامات مطلوبی پیش نمی‌رود.»

رحیمی که دارای نشان هنرمند درجه سه رشته مرمت ابنیه تاریخی است، ادامه داد: «مشکل دیگری که در این سیستم وجود دارد این است که امکان دارد تنها بخشی از بودجه مورد نیاز برای مرمت بنایی تاریخی تخصیص داده شود و تمام بودجه‌ای که برای مرمت یک اثر تاریخی لازم است، فراهم نشود و این مسأله به بنای تاریخی آسیب جدی می‌زند. به طور مثال با بودجه اندک، مرمت یک بنا را آغاز می‌کنند، بخش‌هایی از بنا را دست‌کاری می‌کنند و با پایان بودجه، ادامه مرمت را رها می‌کنند، اما مگر می‌توان یک بنای در حال مرمت را رها کرد؟ در وضعیتی که بنا را دست‌کاری کرده‌اند؟! اگر وقفه‌ای در ادامه کار رخ دهد آن اثر بیشتر آسیب می‌بیند و این از مشکلاتی است که به علت بی‌توجهی به واقعیت‌های بودجه‌ای در حوزه مرمت اتفاق می‌افتد. وقتی طرح مرمت مصوب وجود داشته باشد باید بر اساس اولویت‌بندی‌ها و توالی تعیین شده عملیات اجرایی را شروع کرد و بر آن اساس به آن‌ها بودجه اختصاص داده شود و کماکان تا پایان یافتن کامل عملیات تعیین شده در طرح مرمت مصوب، بودجه لازم در موعد مقرر تخصیص و ابلاغ شود تا خللی بر اثر تاریخی وارد نشود.»

بر این اساس به گفته او در مجموع برای رفع مشکلات در این سه مبحث، باید کارشناس تربیت شود، مدیریت تخصصی داشته باشیم و برای مرمت میراث فرهنگی بودجه مطلوب و واقع‌بینانه تعیین شود. این کارشناس مرمت با بیان اینکه صدور حکم برای مرمت بنا‌های تاریخی از جمله اقدامات مثبتی بوده که در حوزه مرمت انجام شده است، توضیح داد: با صدور حکم مرمت هیچکس حق ندارد بدون حکم در یک بنای تاریخی مداخله کند. امیدوارم این قضیه رها نشود و ادامه داشته باشد و برای هرگونه اقدام مداخله‌گرانه با عنوان مرمت، بازسازی، احیاء و … حکم مرمت صادر شود. در غیر این‌صورت یگان حفاظت میراث فرهنگی باید با این موضوع برخورد کند، حال متخلف هر کسی که می‌خواهد باشد از مدیرکل گرفته تا پیمانکار یا مالک. با رعایت این قوانین جلو اقدامات خودسرانه در مرمت گرفته می‌شود و عملیات مرمت یک بنای تاریخی منطبق بر برنامه‌ریزی‌های لازم انجام می‌شود. نکته بسیار حائز اهمیت در این مورد این است که شورای فنی و افراد صادرکننده حکم مرمت باید دارای تجربه، تخصص و واجد صلاحیت‌های لازم باشند تا این چرخه به‌درستی به کار خود ادامه دهد.

منبع: پیام ما