سقوط ۸۰ پله‌ای ایران در جدول جهانی حفظ محیط‌زیست

اقتصاد۲۴- به استناد گزارش ۲۰۲۲ عملکرد محیط‌زیستی ۱۸۰ کشور که توسط دانشگاه ییل منتشر شده، ایران در فاصله سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۲، در حفاظت از محیط‌زیست ۸۰ پله سقوط کرده و از رده ۵۳ جدول به رده ۱۳۳ رسیده است. طبق جدول مندرج در این گزارش، همچنین، در فاصله سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۲، ایران در هیچ سالی بابت حفاظت از محیط‌زیست، صعود به معنای ارتقای وضعیت نداشته چنانکه در سال ۲۰۰۸، در میان ۱۴۹ کشور جهان، ایران به رده ۶۷ جدول (۱۴ پله سقوط نسبت به سال ۲۰۰۶) در سال ۲۰۱۰ در میان ۱۶۳ کشور به رده ۷۸ جدول (۲۵ پله سقوط نسبت به سال ۲۰۰۶) در سال ۲۰۱۲ در میان ۱۳۲ کشور به رده ۱۱۴ جدول (۶۱ پله سقوط نسبت به سال ۲۰۰۶) سال ۲۰۱۴ در میان ۱۷۸ کشور به رده ۸۳ (۵۰ پله سقوط نسبت به سال ۲۰۰۶) در سال ۲۰۱۶ در میان ۱۸۰ کشور به رده ۱۰۵ (۵۲ پله سقوط نسبت به ۲۰۰۶) سال ۲۰۱۸ در میان ۱۸۰ کشور به رده ۸۰ (۲۷ پله سقوط نسبت به سال ۲۰۰۶) سال ۲۰۲۰ در میان ۱۸۰ کشور به رده ۶۷ (۱۴ پله سقوط نسبت به سال ۲۰۰۶) و در نهایت در سال ۲۰۲۲ در میان ۱۸۰ کشور به رده ۱۳۳ جدول (۸۰ پله سقوط نسبت به سال ۲۰۰۶) رسیده است. بنابراین، شاید بتوان گفت طبق این گزارش، وضعیت حفاظت از محیط‌زیست کشور صرفا در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰، یک بهبود نسبی داشته، اما بدترین وضعیت در سال ۲۰۲۲ اتفاق افتاده که حفاظت از محیط‌زیست ایران دچار سقوط ۸۰ پله‌ای نسبت به سال ۲۰۰۶ شده است.

علاوه بر این، حتی امتیاز ایران در زمینه شاخص‌های حفاظت از محیط‌زیست هم در این بازه زمانی هر سال نسبت به سال قبل کاهش یافته چنانکه طبق جدول منتشر شده در گزارش دانشگاه ییل، سال ۲۰۰۶ میلادی، ایران از ۱۶ شاخص حفاظت از محیط‌زیست، ۷۰ امتیاز کسب کرده، سال ۲۰۰۸، امتیاز ایران بابت رعایت ۲۵ شاخص تعیین شده، ۷۶.۹ بوده و در سال ۲۰۱۰ هم از بابت رعایت ۲۵ شاخص، ۶۰ امتیاز داشته، اما از سال ۲۰۱۴ به بعد و به دنبال افزایش شاخص‌ها، امتیاز‌های ایران در زمینه رعایت این شاخص‌ها هم رو به کاهش گذاشته و حالا که شاخص‌های حفاظت از محیط‌زیست در گزارش این دانشگاه معتبر به ۴۰ رسیده، امتیاز ایران حتی نسبت به سال ۲۰۰۶ به حدود نصف کاهش یافته و به ۳۴.۵۰ تنزل کرده است. به دنبال انتشار این گزارش جهانی، لیلا زمانی؛ مدیرکل دفتر اقتصاد و فناوری محیط‌زیست سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد که در این گزارش، ۱۸۰ کشور در ۱۱ طبقه موضوعی با استفاده از ۴۰ شاخص عملکردی در سه حوزه تغییرات آب و هوا، سلامت محیط‌زیست و سرزندگی اکوسیستم رتبه‌بندی شدند. این مقام مسوول در سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: «شاخص‌هایی که روند منفی قابل‌توجهی داشته‌اند عبارتند از: شاخص از دست رفتن مرتع (۳۹.۶۰-)، شاخص انتشار منوکسید کربن (۲۰.۸۰-) و روند شدت گاز‌های گلخانه‌ای (۲۴.۴۰-) البته گزارش‌ها از اطلاعات چند سال اخیر استفاده می‌کنند و اطلاعات صرفا مربوط به سالی که گزارش تهیه شده، نیست، اما شاخص عملکرد محیط‌زیست، داده‌های خود را از منابع شخص ثالث قابل اعتماد مانند نهاد‌های حاکم بین‌المللی، سازمان‌های غیردولتی و مراکز تحقیقاتی آکادمیک (مقالات دانشگاهی) تهیه کرده است.»

بیشتر بخوانید: درخواست سازمان ملل برای آزادی فعالان محیط زیستی

شاید یکی از مصداق‌هایی که می‌توان با علت سقوط ۸۰ پله‌ای ایران در گزارش دانشگاه ییل مرتبط دانست، افزایش وسعت بیابان‌های کشور به دلیل سوءمدیریت در حفظ منابع آبی باشد. چند روز قبل، معاون سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری از افزایش ۲.۵ میلیون هکتاری بیابان‌های کشور در دهه اخیر خبر داد. پرویز گرشاسبی افزود: «اگر بخواهیم جلوی روند بیابان‌زایی را بگیریم باید سالانه یک میلیون هکتار بیابان‌زدایی داشته باشیم در حالی که ما توانستیم به یک‌سوم این عدد (۳۵۰ هزار هکتار) برسیم.» علی سلاجقه؛ رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست هم چند روز قبل اعلام کرده بود: «در کشور حدود ۳۴ میلیون هکتار بیابان داریم که از این میزان پنج میلیون هکتار در شرایط بحرانی قرار دارد. این بیابان‌ها در استان‌های کرمان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، سمنان، یزد و اصفهان قرار گرفته که البته استان کرمان بیشترین سطح بیابان در شرایط بحرانی را به خود اختصاص داده و خوزستان هم وضع نامناسبی دارد.» ابتدای این ماه و همزمان با روز جهانی گونه‌های در معرض انقراض هم، سرپرست معاونت محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، با آمار‌های تکان‌دهنده‌ای از تلف شدن گونه‌های جانوری و نابودی گونه‌های گیاهی و از دست رفتن زیستگاه‌ها و عرصه‌های طبیعی کشور، بابت وخامت شرایط محیط‌زیست کشور هشدار داد. حسن اکبری در گزارش خود اعلام کرد: «حدود ۱۲۸ گونه جانوری و مهره‌دار کشور در معرض خطر انقراض هستند که برخی وضع خوبی ندارند و بیشترین آسیب‌پذیری ما در این زمینه مربوط به دوزیستان است، برای این ۱۲۸ گونه جانوری ۱۹ برنامه عمل داریم، اما پیشرفت این برنامه‌ها عمدتا کمتر از ۱۰درصد است، چراکه مشکل اصلی، بودجه است و بودجه این اقدامات هم بسیار ناچیز است.

بیشتر بخوانید: سه کارگر جزیره مینو هنوز در آوار متروپل مدفون‌اند

پایش سالانه پنج گونه شاخص کشور شامل قوچ و میش، کل و بز، آهو، جبیر و گورخر نشان می‌دهد که حدود ۲۱۵ هزار راس از این پنج گونه شاخص در مناطق حفاظت شده کشور داریم که البته این آمار کمتر از ۱۰درصد آمار اواخر دهه ۴۰ برای این پنج گونه است به این معنا که طی این مدت، تنوع ژنتیکی این گونه‌های شاخص را از دست داده‌ایم. امروزه، چون زیستگاهی برای ما باقی نمانده است، تلاش‌ها برای پیشگیری از انقراض یوز به نتیجه نرسیده است. در بسیاری از مناطق بکر دسترسی‌هایی نظیر جاده ایجاد شده و بسیاری از گونه‌هایی که به حضور انسان حساس بودند از همین رو آسیب دیده‌اند، یکی از مهم‌ترین مشکلات ما تغییر اقلیم و خشکسالی‌های مستمر است که در کنار آن شاهد تخریب گسترده نیز هستیم. به جرات می‌توان گفت امروزه در مناطق آزاد چیزی به اسم زیستگاه نداریم و زیستگاه مناسب گونه آهو دیگر در کشور وجود ندارد چراکه جاده‌سازی زیاد باعث شده زیستگاه دشتی مناسب برای این گونه‌ها نداشته باشیم. بیماری‌های حیات وحش در حال افزایش است که بخشی از داشته‌های زیستی کشور از طریق همین بیماری‌های حیات‌وحش از بین می‌روند. سال گذشته ۱۰ کانون طاعون نشخوارکنندگان کوچک در کشور داشتیم و هم‌اکنون حیات‌وحش استان هرمزگان و استان‌های همجوار آن، درگیر آبله هستند، چون هنوز زیستگاه و آب شرب مشترک داریم و واکسیناسیون ما در این زمینه کامل نیست. شناسنامه‌دار کردن دام سبک در برنامه ششم توسعه تکلیف شده، اما اجرایی نشده است.»