پیام دیدار جو بایدن و مصطفی الکاظمی برای جمهوری اسلامی/ عراق از ایران فاصله می‌گیرد؟

اقتصاد۲۴- در حاشیه نشست جده، جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده نشست‌های دو جانبه‌ای را با اعضا شرکت‌کننده در نشست جده بر گزار کرد. یکی از این نشست‌ها دیدار با مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق بود.

طبق گزارش منابع خبری حوزه‌های متعددی از جمله انرژی، بهداشت، اقتصاد و امنیت مورد مذاکره قرار دو طرف قرار گرفته است. این در حالی است که عراق طی ماه‌های گذشته به دلیل افزایش تولید از یک سو و از سوی دیگر به دلیل افزایش بهای جهانی نفت و گاز به عنوان پیامد جنگ در اوکراین، افزایش درآمد‌های نفتی قابل توجهی داشته است؛ به گونه‌ای که از ماه مارس به این سو این کشور ماهانه بیش از یازده میلیارد دلار درآمد نفتی داشته است. در این مدت عراق به طور متوسط روزانه بیش از سه میلیون و سیصد هزار بشکه و ماهانه بیش از صد میلیون بشکه نفت صادر کرده است؛ صادراتی که مجموع درآمد نفتی این کشور طی ماه ژوئن را به یازده میلیارد و پانصد میلیون دلار رسانده است.

توجه به درآمد نفتی عراق از این جهت حائز اهمیت است که بیش از نود درصد بودجه عمومی عراق به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ اوپک با ظرفیت تولید بیش از چهار و نیم میلیون بشکه نفت به درآمد‌های نفتی وابسته است، از این رو بحران سیاسی در عراق در سایه افزایش درآمد‌های نفتی این کشور می‌تواند زنگ‌های هشدار را برای بازار انرژی جهانی در بحبوحه جنگ اوکراین روشن کند.

دیدار دو جانبه جو بایدن و مصطفی الکاظمی در چه شرایطی انجام شد؟

با توجه به وضعیت بازار انرژی و همچنین اوضاع داخلی عراق، دیدار دو جانبه بایدن و کاظمی در حاشیه نشست جده را باید با تامل بیشتری نگریست؛ چه آنکه این دیدار در سایه بحران سیاسی رو به رشد این کشور مخصوصا بعد از برگزاری نماز جمعه شهرک صدر همزمان با دیدار جو بایدن از عربستان صورت گرفت.

باید توجه داشت که عراق به عنوان محیط بلافصل امنیتی جمهوری اسلامی ایران اهمیت حیاتی برای حفظ ثبات در مرز‌های غربی کشور دارد بنابراین بی‌ثباتی امنیتی و سیاسی و حتی تغییر سیاست در عراق می‌تواند تاثیرات مستقمی بر ساختار امنیت داخلی ایران داشته باشد؛ تاثیراتی که بحران مهاجرت فقط یکی از آنهاست، به همین دلیل در طول دوران بعد از سقوط صدام حسین، جمهوری اسلامی ایران هیچگاه از حضور خود در عراق دست نکشیده است، به همین دلیل امروز تقریبا مشخص است که با توجه به نفوذ -به زعم جریان صدر، دخالت- بالای سیاسی امنیتی ایران، تشکیل دولت در این کشور بدون نظر موافق جمهوری اسلامی امکان‌پذیر نیست.

تلاش عراق برای فاصله گرفتن از ایران

به گزارش رویداد۲۴ نفوذ ایران در عراق بدون هزینه نبوده است؛ شاید بتوان نقطه اوج این هزینه‌ها را در سال ۲۰۱۹ در فرودگاه بغداد با ترور سردار سلیمانی در نظر گرفت. از این جهت دیدار بایدن و کاظمی را می‌توان رویدادی مهم در نظر گرفت چراکه آمریکا به عنوان مهم‌ترین بازیگر صحنه سیاست عراق از این سطح نفوذ تهران در عراق خشنود نیست و در نتیجه رقابت‌های تهران و واشنگتن در عراق را می‌توان مهم‌ترین مولفه ثبات سیاسی و امنیتی در عراق دانست.

بیشتر بخوانید: روسای جمهور روسیه و ترکیه مهمان ابراهیم رییسی شدند

واشنگتن با درک این مسئله سعی در کاهش نفوذ منطقه‌ای ایران را با نشانه رفتن نقطه ضعف ایران در عراق دارد. در حقیقت چه مصطفی کاظمی و چه جریان صدر، ایران را الگوی مناسبی برای عراق نمی‌دانند. به لحاظ اقتصادی، ایران گزینه مناسبی برای عراق نیست و حتی به لحاظ مذهبی نیز، آیت‌الله سیستانی الگوی دینی متفاوتی از آنچه در ایران می‌گذرد، در ذهن دارد. به همین دلیل عراق تلاش می‌کند رفته رفته خود را از ایران دور کند، به همین دلیل است که امروز ایران در عراق دچار مشکلات متعددی است؛ مشکلی که در دوران بعد از سردار سلیمانی تشدید شده و به نظر می‌رسد با حضور نیرو‌های سیاسی و امنیتی نزدیک به ایران مانند حشدالشعبی هم قابل حل نباشد.

این مسئله مخصوصا در شرایطی که عراق به مرور زمان در حال بازیابی توان اقتصادی خود است می‌تواند حائز اهمیت باشد چراکه توازن قدرت را در صحنه سیاست عراق به ضرر نیرو‌های نزدیک به ایران به هم خواهد زد، از همین روست که انعقاد توافقنامه‌هایی نظیر «اتصال شبکه برق عراق به شبکه برق خلیج فارس از طریق عربستان» و نیز «گشایش دانشگاه امریکایی عراق واقع در سلیمانیه» می‌تواند حائز اهمیت باشد.

محدود کردن قدرت حشدالشعبی در دستور کار عراق

در زمانی که بحران سیاسی عراق در حال نضج گرفتن است و احتمال برگزاری انتخاباتی دیگر دور از انتظار نیست، دیدار رئیس جمهوری آمریکا و نخست وزیر عراق که نزدیک به آمریکاست، نشانه واضحی از تلاش آمریکا برای تاثیرگذاری بر روند رویداد‌های سیاسی عراق است؛ مخصوصا که الکاظمی با حمایت مقتدی صدر به نخست وزیری رسیده است.

کاظمی که به عنوان چهره‌ای ملی‌گرا و نزدیک به غرب و آمریکا با حمایت مقتدی صدر صندلی نخست وزیری را به دست آورده است، در طول دوران خدمت خود چه در قامت رئیس سازمان اطلاعات ملی عراق و چه به عنوان نخست وزیر عراق برخورد‌های متعددی را با برخی نیرو‌های شیعی نزدیک به حشدالشعبی و سایر نیرو‌های نزدیک ایران داشته است؛ برخورد‌هایی که گاه تا سطح اردوکشی ارتش و نیرو‌های حشدالشعبی در خیابان‌های بغداد پیش رفته است. 

از سوی دیگر با قدرت گرفتن طیف مقتدی صدر و الکاظمی، حتی رسیدگی به اتهامات منتسب به نیرو‌های حشدالشعبی نیز در دستور کار قرار گرفته است؛ از جمله  پرونده‌های ترور ایهاب الوزنی و احمد حسن در سال ۲۰۲۰ که نتیجه آن در نهایت به شورش‌های کربلا و حمله به ساختمان کنسولگری ایران در این شهر منجر شد و زنگ خطر را در تهران به صدا در آورد.

مذاکرات کاظمی و بایدن در حالی صورت گرفت که بایدن با هدف بازتعریف روابط با متحدان منطقه‌ای به منظور جلوگیری از نفوذ چین و روسیه و ایران در منطقه، به عربستان سفر کرد. از سوی دیگر عراق بار دیگر صحنه بحران سیاسی است که می‌تواند ثبات امنیتی در این کشور را تحت تاثیر قرار دهد زیرا ماجرا آنجا برای جمهوری اسلامی خطرناک می‌شود که به تشدید نفوذ نظامی و امنیتی آمریکا در منطقه از جمله در عراق منتهی شود.

با توجه به تحولات ماه‌های گذشته به نظر می‌رسد چهارچوب هماهنگی متشکل از احزاب و نیروهای نزدیک به جمهوری اسلامی بدون حمایت کُردها و سنی‌ها توانایی تشکیل دولت را ندارد؛ این مسئله مخصوصا از این منظر اهمیت دارد که ماه پیش و بعد از هشدارهای مقتدی صدر در مورد دخالت خارجی در فرآیند تشکیل دولت، خود او در انتقاد از وضع موجود، از ادامه کار کناره‌گیری کرد و تاثیر زیادی بر ماجرا گذاشت تا به این ترتیب نشان دهد در صورت دخالت خارجی چگونه یک دولت اقلیت تشکیل خواهد شد که قدرت و توان کافی برای پیشبرد برنامه‌های عراق را نخواهد داشت. این موضوع می‌تواند نیروهای نزدیک به ایران را به عنوان گروهی که نتوانستند اجماع لازم به منظور تشکیل دولت ایجاد کند، معرفی کند و در نهایت ایران به عنوان مسئول شکست تشکیل دولت در عراق شناسانده شود.

در این بازی طولانی نیرو‌های مخالف ایران قصد دارند با استفاده از فضای عمومی سیاسی و نیز با کمک‌های خارج از عراق، صحنه سیاست را در این کشور به گونه‌ای تغییر دهند که هر گونه نزدیکی یا شائبه نزدیکی به جمهوری اسلامی ایران منجر به هزینه‌های سیاسی خاصی شود.