رای ممتنع ایران به قطعنامه محیط زیستی

اقتصاد۲۴- مجمع عمومی سازمان ملل حق برخورداری از محیط زیست پاک را به‌عنوان بخشی از حقوق بشر به رسمیت شناخت. اقدامی تاریخی که مهرماه سال گذشته پیرو تصویب این قطعنامه در شورای حقوق بشر سازمان ملل، از سوی این شورا به مجمع عمومی ارائه شد و بالاخره دیروز در حالی با رای قاطع اعضا و بدون حتی یک رای مخالف به تصویب رسید که از ١٦٩ عضو صاحب حق رای در این مجمع، ١٦١ کشور به آن رای مثبت داده و ٨ کشور نیز رای ممتنع دادند. آن‌چه، اما دیروز در جریان تصویب این قطعنامه مهم مورد توجه ناظران در ایران قرار گرفت، رای دولت جمهوری اسلامی به آن بود. آنجا که ایران کنار ٧ کشور دیگر به این قطعنامه مهم رای ممتنع داد؛ آن هم در شرایطی که به باور برخی ناظران، آن‌چه کنار دلایل گوناگون، چند ساعت بارش موسمی در نقاطی از کشور را به سیلی خانمان‌برانداز و تخریب‌گر تبدیل کرد، کم‌کاری و کم‌توجهی مسئولان به مسائل محیط‌زیستی در ایران بود.

در چنین شرایطی رای ممتنع ایران به یک قطعنامه مهم محیط‌زیستی در مجمع عمومی سازمان ملل، بار دیگر انتقاد‌هایی را نسبت به دولت و سازمان حفاظت محیط زیست برانگیخته است. انتقاد‌هایی که به‌خصوص وقتی شدت گرفتند که با اعلام خبر تصویب این قطعنامه روشن شد که اکثریت قاطع اعضای مجمع عمومی سازمان ملل به این قطعنامه رای مثبت داده‌اند. قطعنامه‌ای که در حالی بدون حتی یک رای منفی به تصویب رسید که ٨ کشور روسیه، سوریه، چین، بلاروس، کامبوج، اتیوپی، قرقیزستان و البته جمهوری اسلامی ایران به آن رای ممتنع داده و از همراهی تام و تمام با آن خودداری کردند. ایران، اما در حالی در این فهرست کنار ٧ کشور دیگری که به قطعنامه اخیر رای ممتنع داده‌اند، قرار گرفته که اغلب اعضای این فهرست را کشور‌هایی تشکیل می‌دهند که این روز‌ها در اتحادی نانوشته و غیررسمی در موضوعات مختلف، هم‌بسته و همراهند. اتحادی که به‌خصوص پیرو لشکرکشی ارتش روسیه به خاک همسایه غربی خود و بالا گرفتن بحران در اوکراین، با محوریت روسیه و چین و با همراهی کشورهایی، چون جمهوری اسلامی و بلاروس مقابل اتحادیه اروپا، بریتانیا، ایالات متحده و در یک کلام کشور‌های عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا همان ناتو صف‌آرایی کرده‌اند.

بیشتر بخوانید: مونسون چیست و چرا بر آسمان ایران سایه انداخته است؟

فارغ از این معادلات و مناسبات دیپلماتیک و آن‌چه روابط سیاسی کشور‌ها را سامان می‌دهد، اما آن‌چه حالا سازمان ملل متحد در نشست اخیر مجمع عمومی به تصویب رساند، تاکیدی است بر حق زیستن در «محیط سالم، پایدار و پاک» به‌عنوان یک «حق بنیادی بشری» برای تمامی انسان‌ها. مصوبه‌ای تاریخی که دبیرکل سازمان ملل متحد آن را «نقطه عطفی» در همکاری محیط‌زیستی کشور‌ها و تعهداتی خوانده که هر یک دولت‌های عضو این سازمان نسبت‌به محیط زیست و حق نسل‌های آینده بشر برای زندگی روی این کره خاکی دارند. تا آن‌جا که آنتونیو گوترش در اظهاراتی، تصویب قطعنامه اخیر مجمع عمومی سازمان ملل متحد را نشانه آمادگی جامعه جهانی برای مواجهه مشترک با بحران سه‌گانه «تغییرات اقلیمی، آلودگی و از دست رفتن تنوع زیستی» خوانده و گفته است: «این قطعنامه به کاهش بی‌عدالتی‌های محیط زیستی، بستن شکاف‌های حفاظتی و توانمندسازی مردم، خصوصا کسانی، چون کنشگران، زنان، جوانان، کودکان و افراد بومی که در موقعیت‌های آسیب‌پذیر قرار دارند، کمک شایانی می‌کند.»

همزمان در حالی که صدور این قطعنامه، طبعا به‌منزله موفقیت عملی و مسئولیت‌پذیری قطعی دولت‌ها نیست، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل با تاکید بر این‌که «صرف تایید حق داشتن محیط‌زیست سالم به هیچ عنوان کفایت نمی‌کند»، گفته این مصوبات وقتی الزام‌آور و موثر خواهد بود و این «الزام‌ها وقتی به بار می‌نشیند» که کشور‌ها ضمن «پایبندی به تعهدات بین‌المللی» خود، تلاش در این راستا را افزایش دهند. میشل باچله که بر این اساس دولت‌ها و صنایع را به جبران مافات فراخواند، همچنین ارتباط انکارناپذیر وجوه مختلف حقوق بشر با سلامت محیط زیست تاکید کرد و گفت: «هرکس حق دارد بدون مسموم کردن بدن خود نفس بکشد، بخورد، بنوشد و بدون ترس از خطرات فروپاشی اکوسیستم و فجایع آب و هوایی زندگی کند.» باچله که مقطع کنونی را بزنگاهی تاریخی برای «پاسخگویی دولت‌ها و شرکت‌ها در قبال آسیب‌های محیط زیستی» خوانده، همچنین گفته که اکنون زمان آن فرا رسیده که از حقوق کسانی که بیش از همه از تخریب طبیعت و محیط زندگی متضرر شده‌اند، حمایت شود.

حال در شرایطی این قطعنامه به تصویب رسیده که اگرچه مفاد آن همچون اغلب موارد مشابه برای کشور‌های عضو «غیر الزام‌آور» است، اما به هر تفسیر این قطعنامه «حق دسترسی بشر به محیط‌زیست پاک، سلامت و پایدار را به رسمیت می‌شناسد.»

قطعنامه‌ای که پیش‌نویس آن مهرماه سال گذشته و به فاصله چند هفته پیش از برگزاری اجلاس مهم تغییرات آب و هوایی در گلاسکو به تصویب شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد رسید تا برای تصویب نهایی به مجمع عمومی این سازمان ارائه شود. این در حالی بود که متن پیش‌نویس اولیه که مهرماه ١٤٠٠ با ۴۳ رای موافق و ۴ رای ممتنع به تصویب شورای حقوق بشر سازمان ملل رسید، از سوی کاستاریکا، مالدیو، مراکش، اسلوونی و سوئیس ارائه شده بود و جالب آن‌که در آن مقطع نیز روسیه و چین کنار هند و ژاپن به آن در شورای حقوق بشر سازمان ملل رای ممتنع داده بودند. قطعنامه‌ای که کنار تاکیدِ بند نخست آن بر «داشتن یک محیط امن، پاک، سالم و پایدار به‌عنوان یک حق انسانی»، در بند دوم نیز بر مطابقت این حق مهم بشری با «سایر حقوق به‌رسمیت شناخته‌شده در قوانین بین‌المللی» تاکید شده است.

این در حالی است که به‌موجب بند سوم این قطعنامه «از کشور‌ها خواسته شده به‌منظور انجام تعهدات حقوق بشری خود، برای محافظت از محیط زیست ظرفیت‌سازی کرده و با سایر کشور‌ها و همچنین نهاد‌های سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌ها و برنامه‌های مربوطه همکاری کنند.» در این بند همچنین از کشور‌ها خواسته شده که «شیوه‌های مطلوب از جمله تبادل دانش و ایده، هم‌افزایی برای حمایت از حقوق بشر و حفاظت از محیط زیست در راستای برخورداری از محیطی امن، پاک، سالم و پایدار را به اشتراک گذارند.» بند سوم این قطعنامه همچنین از کشور‌ها می‌خواهد سیاست‌های لازم برای بهره‌مندی از حق داشتن محیطی امن، پاک، سالم و پایدار، از جمله تنوع زیستی و اکوسیستم‌ها را به‌کار گیرند و به پایبندی نسبت‌به تعهدات حقوق بشری خود در رابطه با برخورداری از محیطی امن، پاک، سالم و پایدار ادامه دهند؛ تعهداتی که در راستای پیگیری و اجرای اهداف توسعه پایدار مورد توجه قرار گرفته است.

منبع: پیام ما