ما مرده و شما زنده؛ طرح بانکداری اسلامی مجلس نتایج خوبی به بار نمی‌آورد/ نقد جدی به طرح بانکداری اسلامی

اقتصاد۲۴- حمیدرضا توپال پودینه: طرح بانکداری اسلامی در حالی هم‌اکنون مراحل بررسی خود را در مجلس می‌گذراند که اعتراضات زیادی را در بین دو گروه کارشناسان اقتصادی و روحانیون در پی داشته است.

تعدادی از روحانیون حوزه علمیه قم هفته گذشته با تجمعی، اعتراض خود را به طرح بانکداری اسلامی اعلام کردند. اما این گروه از روحانیون به تجمع اکتفا نکرده و نقد‌های تند و تیزی را به این طرح وارد کرده اند و آن را با عنوان «محاربه با خدا» دانسته اند؛ اما اشکال کار کجاست و چه نقد‌هایی بر طرح بانکداری اسلامی وارد است؟

تهدید استقلال بانک مرکزی

عباس علوی راد، اقتصاددان به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: یکی از دلایل اصلی سلطه مالی دولت‌ها و پولی کردن کسری بودجه دائمی در نیم قرن اخیر موضوع عدم استقلال بانک مرکزی در ایران است. مرکز پژوهش‌های مجلس به عنوان بازوی پژوهشی قوه مقننه کشور اخیرا در یک مطالعه تطبیقی به روشنی نشان داده که بانک مرکزی ایران در میان بانک‌های مرکزی دنیا با حداقل استقلال مواجه است.

او ادامه می‌دهد: طرح بانکداری مجلس شورای اسلامی که از اوایل شهریور ۱۴۰۱ در دستور کار مجلس دوازدهم قرار گرفته، به سرعت و در مقیاس گسترده با نقد‌های جدی در طیف‌های آکادمیک، روسای سابق بانک مرکزی و برخی فعالان حوزه بانکداری قرار گرفته است.

طرح بانکداری اسلامی در زمان حساسی روی میز مجلس رفت

این اقتصاددان معتقد است: از مهم‌ترین ویژگی‌های کارآمدی و اثربخشی طرح‌های مجلس به عنوان قوه قانون گذار در کشور این است که قائم به حل مشکلات در حوزه مورد نظر باشد. برای نقد طرح بانکداری مجلس دقیقا می‌توان از همین نقطه ورود کرد.

به اعتقاد علوی راد، اجماع شهیرترین اقتصاددانان دنیا اعم از معاصر و غیر معاصر بر این است که بانک مرکزی دو وظیفه ذاتی شامل استحکام قیمت‌ها (کنترل و هدف گذاری تورم) و حفظ ارزش پول ملی و یک وظیفه درون سیستمی نظارت بر سیستم بانکی به عنوان بانک مادر دارد. این طرح زمانی به صحن علنی مجلس آمده که کشور بالاترین نرخ‌های رشد نقدینگی و تورم را حداقل در نیم قرن اخیر تجربه می‌کند. علاوه بر این سیستم بانکی با عمیق‌ترین ناترازی‌های سال‌های پس از جنگ تحمیلی مواجه است.

چند ایراد طرح بانکداری اسلامی

این اقتصاددان می‌گوید: بر اهل فن پوشیده نیست که رشد نقدینگی نامتناسب و بسیار فراتر از رشد بخش واقعی اقتصاد ایران در نیم قرن اخیر عامل تسلط تورم‌های دو رقمی و فزاینده بوده است. مطالعات معتبر متعدد و شواهد قوی تاریخی نشان می‌دهد کسری بودجه دائمی دولت‌ها و سلطه مالی آن‌ها به ویژه در سال‌های پس از جنگ تحمیلی عملا بانک مرکزی را در خدمت دولت‌ها برای پولی کردن کسری بودجه قرار داده است.

بیشتر بخوانید: کج‌راهه مجلس در اصلاح نظام بانکداری/ طرح تازه بانکداری مجلس، بانک‌ها را ورشکست می‌کند

به گفته علوی راد، حداقل یکی از دلایل اصلی سلطه مالی دولت‌ها و پولی کردن کسری بودجه دائمی در نیم قرن اخیر موضوع عدم استقلال بانک مرکزی در ایران است. مرکز پژوهش‌های مجلس به عنوان بازوی پژوهشی قوه مقننه کشور اخیرا در یک مطالعه تطبیقی به روشنی نشان داده که بانک مرکزی ایران در میان بانک‌های مرکزی دنیا با حداقل استقلال مواجه است.

عملکرد فاجعه بار بانک مرکزی در سال‌های گذشته

این استاد دانشگاه معتقد است: چرخه شوم کسری بودجه دائمی دولت ها، رشد نقدینگی فراتر از رشد اقتصادی و محیط تورمی مستمر اقتصاد ایران یکی از خطای سیستماتیک ناشی سلطه مالی دولت‌ها و عدم استقلال بانک مرکزی در پنجاه سال گذشته بوده است. بانک مرکزی در زمینه حفظ ارزش پول ملی کشور به ویژه در سال‌های پس از جنگ تحمیلی نیز عملکرد فاجعه باری داشته است. کاهش مستمر ارزش پول ملی در جریان زمان و پنج تکانه سهمگین کاهش ارزش پولی در سال‌های ۷۴، ۷۷، ۹۱، ۹۷ و ۹۹ دومین خطای سیستماتیک ناشی عملکرد خسارت بار بانک مرکزی در سه دهه گذشته است.

علوی راد ادامه می‌دهد: با این همه، بانک مرکزی و بانک‌های تجاری کشور در تمام دولت‌های مستقر سه دهه گذشته با ورود به حوزه ایجاد رشد اقتصادی و اشتغال سومین خطای سیستماتیک خود یعنی پول پاشی را رقم زده اند که البته هرگز توفیقی نداشته اند.

ضرورت اصلاح قانون پس از ۴۰ سال

این اقتصاددان با بیان اینکه به نظر می‌رسد طرح بانکداری مجلس، قابلیت توقف این سه خطای سیستماتیک ویرانگر و خسارت بار مورد اشاره را ندارد، می‌گوید: همانطور که اشاره شد طرح‌های مجلس اگر بخواهد کارآمد، اثربخش و قابل دفاع باشد لازم است بتواند قابلیت حل مشکلات در حوزه طرح را داشته باشد.

علوی راد افزود: به باور نگارنده، این طرح مکانیزم‌های مشخص و قابل ارزیابی برای حل مشکلات مورد اشاره بانک مرکزی و سیستم بانکی را ندارد. در عوض طرح با ورود به موارد پرحاشیه و غیر شفاف، به حساسیت‌های زیادی در حساس‌ترین شرایط کشور که انسجام ملی بیش از همیشه مورد نیاز است دامن زده است. توصیه می‌شود طرح بانکداری مجلس پس از بازنگری و کار کارشناسی دقیق در محافل تخصصی با قابلیت توقف خطا‌های سیستماتیک سه گانه مورد اشاره، مورد تجدید نظر قرار گیرد.