چالش آینده‌ محتوا در زیست بوم فضای مجازی

اقتصاد۲۴- گفت‌وگوی فرهنگی این هفته رادیو گفتگو، با حضور مهدی شکیبایی؛ رییس فرهنگسرای رسانه، سعید مشهدی؛ مدیر عامل اتحادیه تولید و نشر محتوا در فضای مجازی و دکتر حسن نجفی سولاری؛ مدرس دانشگاه‌های تهران، با موضوع «چالش آینده محتوا در زیست بوم فضای مجازی، وحدت یا تعارض» از موج اف ام، ردیف ۱۰۳/۵ پخش شد.

در ابتدای این برنامه دکتر حسن نجفی سولاری در مورد ضرورت تنظیم‌گری گفت: اساسا تنظیم‌گری یکی از کارکرد‌های حکمرانی در هر کشوری است و الزاما فقط مربوط به فضای مجازی نبوده و نیست و این پدیده امری جدید نیست و همواره در طول تاریخ بوده است و شاید اولین بار از مفاهیمی اقتصادی به دیگر حوزه‌ها از جمله فرهنگ و رسانه تسری پیدا کرده است.

وی افزود: ضرب سکه، توزیع پول توسط دولت‌ها، ایجاد سازمان تجارت جهانی و بانک جهانی، از اولین حوزه‌های کارکردی تنظیم‌گری در اقتصاد بوده است؛ بنابراین کارکرد اصلی تنظیم‌گری، یک نظام حکمرانی است برای تسهیل‌گری، سیاست گذاری و اقدامی که ملت‌ها انجام می‌دهند تا معارض حقوق یکدیگر نشوند.

در ادامه مهدی شکیبایی به تاریخچه تنظیم‌گری در ایران پرداخت و بیان کرد: همان‌طور که اشاره شد، حوزه تنظیم‌گری موضوع تازه‌ای در دنیا نیست و حکومت‌ها همواره از تنظیم‌گری برای کنترل پدیده‌های نوپدید استفاده کرده‌اند. ایران هم از این قاعده مستثنی نبوده و در کشور، تنظیم گری حوزه‌های مختلف به ویژه تنظیم گری در حوزه فضای مجازی به جهت تاثیری که بر زندگی تمام مردم دارد مورد تاکید است.

وی ادامه داد: پیش از این در نسل اول وب به تنظیم گری پایگاه‌های اینترنتی و ... ورود شده بود و وزارت ارشاد و وزارت ارتباطات مسئولیت‌هایی را بر عهده داشتند، اما با توجه به سرعت پیشرفت فناوری‌ها و فراگیر شدن محتوای صوت و تصویر، ضرورت تنظیم‌گری در فضای مجازی بیشتر از قبل احساس می‌شد و لازم بود نهادی که در حوزه تنظیم گری صوت و تصویر فراگیر مسئولیت قانونی و تخصص لازم را داشت به این حوزه ورود کند که بر همین اساس چند سال است که سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) تشکیل شده است.

در ادامه سعید مشهدی در تکمیل سخنان رییس فرهنگسرای رسانه گفت: تنظیم‌گری ضرورت فعلی حاکمیت و حکمرانی است. فلسفه وجودی بانک مرکزی و بسیاری از نهاد‌های دیگر، تنظیم‌گری در حوزه‌های مختلف است. اما اینکه تنظیم‌گری در فضای مجازی با حساسیت‌هایی روبرو است، به این دلیل است که اقشار بزرگی از جامعه از لایه‌های مختلف حکمرانی گرفته تا پلتفرم‌ها و مردم با فضای مجازی به دلایل مختلف درگیر هستند.

وی اضافه کرد: اگرچه تنظیم‌گری در حوزه بانک‌داری فقط حوزه‌های پولی و مالی را در بر می‌گیرد، اما تنظیم‌گری در حوزه فضای مجازی بسیاری از مباحث متعدد و متنوع را شامل می‌شود. اما یکی از دلایلی که ما امروزه باید به بحث تنظیم‌گری در حوزه فضای مجازی ورود کنیم، به موقعیت خاص کشور در حوزه‌های مختلف بر می‌گردد. چون ظرفیت فرهنگی ایران، ویژه است، بنابراین تنظیم‌گری ویژه‌ای نیز در این حوزه نیاز است.

مشهدی تاکید کرد: در کشور‌های اروپایی تنظیم گری در فضای مجازی همواره به شکل ویژه دنبال می‌شود و حتی در ایالات متحده آمریکا هم شاهد تنظیم‌گری در فضای مجازی به شیوه‌های مختلف هستیم که ممکن است در آن کشور‌ها ابعاد اقتصادی و سیاسی بیشتر مورد توجه باشد و کمتر به ابعاد فرهنگی توجه شود.

وی افزود: در حال حاضر در ایران تنظیم‌گری در حوزه فضای مجازی از یک ضرورت بالقوه به ضروری بالفعل تبدیل شده است و تنظیم گری موضوع صوت و تصویر فراگیر چند سال است که توسط سازمان صدا و سیما انجام می‌شود و، چون ورود به این حوزه عمر چندانی ندارد طبیعی است که هنوز چالش‌هایی وجود داشته باشد.

در ادامه شکیبایی در پاسخ به این سوال که حاکمیت و نهاد تنظیم‌گر برای اینکه بتواند مردم را با خود همراه کند و از کاربر بازخورد منفی دریافت نکند، چه اقداماتی باید انجام دهد، گفت: واقعیت آن است که هر موضوع جدیدی در وهله اول نیازمند فرهنگ‌سازی است و بنابراین اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در این خصوص باید در اولویت قرار گیرد. اگر کنشگران فضای مجازی به این موضوع توجه کنند که در صورت عدم وجود تنظیم‌گری، فضای مجازی به عرصه‌ای برای بروز و ظهور تخلفات مالی و لطمه زدن به امنیت فرهنگی و اجتماعی مردم تبدیل می‌شود، آیا هیچ کابری نسبت به انجام تنظیم گری اعتراض می‌کند؟ اساسا هر پدیده‌ی جدیدی که در جوامع بروز و ظهور پیدا میکند، همواره در ابتدای امر، عده‌ای در برابر آن مقاومت می‌کنند، اما وقتی در ابتدا فرهنگ‌سازی لازم انجام شود، حتما به جای بروز تعارض ها، شاهد شکل گیری وحدت ملی خواهیم بود.

در پایان گفتگو سعید مشهدی نیز در پاسخ به همین سوال و در قالب بیان جمع بندی گفت: اینکه عده‌ای امروز مخالف تنظیم‌گری هستند، به این دلیل است که هر چند فضای مجازی جزو تکنولوژی‌های نرم است که به صورت پنهان و آشکار، فرهنگ ساز است، اما عده‌ای هنوز به تاثیر تکنولوژی‌های نوین در فرهنگ و آینده جامعه توجه ندارند. درک کامل ابعاد مختلف فضای مجازی برای اقشار مختلف، زمان‌بر است، در واقع زمان خواهد برد تا مردم درک کنند که اگر تنظیم گری فضای مجازی با قدرت انجام نشود، چه آسیب‌هایی از فضای مجازی خواهند دید.

وی اضافه کرد: امانوئل مکرون که خودش رییس جمهور فرانسه است و قرابتی با فرهنگ ما ندارد، بیان می‌کند که «فرانسه امروز مورد تهاجم فرهنگی آمریکا قرار گرفته است». برای برخی از اشخاص این صحبت ابتدا قابل درک نبود، اما معنای حرف او این است که حتی کشور‌های اروپایی اگر به پیچیدگی‌های تنظیم گری محتوایی در فضای مجازی توجه نکنند در فرهنگ آمریکایی ذوب می‌شوند و فرهنگ بومی آن‌ها نابود می‌شود. اگر نخواهیم و یا نگذاریم که نهاد تخصصی حوزه صوت و تصویر فراگیر به اعمال تنظیم گری در فضای مجازی، ورود کند، زمان و زمین بازی را از دست می‌دهیم و به نوعی شریک کسی می‌شویم که به کشور ما و فرهنگ ما و حتی خود من نوعی ضربه می‌زند.

مسیر تنظیم گری در فضای مجازی برای اینکه به وحدت ملی ختم شود و باعث بروز تعارض‌ها نشود، مسیری است که باید از طریق فرهنگ‌سازی، آموزش و اقناع افکار عمومی طی شود تا خود مردم در امر تنظیم گری مشارکت کنند.