تشدید گسل ریاض – واشنگتن و تاثیر آن بر مناسبات ایران و عربستان

اقتصاد۲۴- به دنبال تصمیم عربستان سعودی در همراهی با روسیه در اوپک پلاس برای کاهش تولید دو میلیون بشکه نفت در روز، آن هم در آغاز فصل سرما، شاهد شکاف در روابط ریاض – واشنگتن هستیم که در ادامه می‌تواند روی سیاست‌های منطقه‌ای ریاض هم اثر گذار باشد.

در تازه‌ترین مورد تبعات این شکاف سیاسی، واشنگتن اقدام به لغو نشست کارگروه آمریکا- شورای همکاری خلیج فارس درباره ایران کرد. وبگاه خبری میدل ایست آی در این رابطه نوشت: «بر اساس نامه‌ای از سفارت آمریکا در ریاض که یک وبگاه خبری به نام سِمافور آن را رویت کرده، دولت بایدن برگزاری نشست واشنگتن و ریاض را که پیش‌تر در دستور کار قرار داشت، لغو کرد.»

به گزارش میدل ایست آی، نشستی که لغو شد، مربوط به کارگروه آمریکا - شورای همکاری خلیج فارس درباره ایران بود. آن گونه که مطرح است لغو شدن نشست مذکور در پی این انجام شده است که جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا پس از تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولیدات نفت، اعلام کرد، دولت جو بایدن بهبود مناسبات با عربستان سعودی را بررسی می‌کند. علاوه بر آن مسئولان آمریکایی گفتند، دولت بایدن عدم مشارکت در همایش سرمایه‌گذاری پیشرو در طرح سرمایه‌گذاری آتیه در عربستان را بررسی خواهد کرد که قرار است طی ماه میلادی جاری برگزار شود.

مضافا قانونگذاران آمریکایی هم لایحه توقف تامین سلاح به عربستان را در واکنش به تصمیم ریاض برای حمایت از اقدام اوپک پلاس در توقف تولید نفت ارائه کرده‌اند. به گزارش خبرگزاری اسپوتنیک، ریچارد بلومنتال، عضو مجلس سنای آمریکا و «رو کانا»، عضو مجلس نمایندگان این کشور گفتند: «عربستان تصمیم گرفته تا به آمریکا ضربه‌ای شدید وارد کند، اما آمریکا نیز واکنش خودش را دارد؛ ما می‌توانیم فروش سلاح و فناوری تسلیحاتی به این کشور را متوقف کنیم.» آن‌ها همچنین گفتند، آنچه واشنگتن به عنوان حمایت عربستان سعودی از روسیه درک می‌کند، نیازمند بازبینی گسترده روابط ایالات متحده و عربستان است. بلومنتال و کانا تاکید کردند: «ریاض به صورت گسترده‌ای به کمک‌های دفاعی آمریکا وابسته است و این مساله مجبورش می‌کند تا اگر واشنگتن دیگر به عربستان سلاح ندهد، این بار با حسن نیت بر سر میز مذاکره برگردد».

این قانونگذاران همچنین گفتند: «ما لایحه‌ای را در سنا و مجلس نمایندگان آمریکا ارائه کرده‌ایم که به سرعت فروش تمامی تسلیحات به عربستان را متوقف می‌کند. این توقف باید شامل تدارکات نظامی ایالات متحده از جمله تاسیسات آزمایشی "رد سندز" در عربستان سعودی نیز باشد.» این دو قانونگذار اعلام کردند، اگر عربستان با ممنوعیت خرید سلاح از سوی آمریکا روبرو شود، برای جایگزینی با مشکلات و چالش‌هایی مواجه می‌شود. البته این وضعیت موقتی است و تا زمانی ادامه دارد که عربستان حمایت از ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه را مورد بازبینی قرار دهد.

پیش از این بلومنتال، کانا به همراه جفری سونِنفیلد، استاد دانشگاه یِیل در گزارشی در روزنامه پولتیکو نوشتند: «آمریکا نباید تسلیحات دفاعی استراتژیک را به شکل نامحدود در اختیار کشوری قرار دهد که آشکارا از بزرگترین دشمن ما (ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه) حمایت می‌کند.»

همچنین باب منندز، رئیس دموکرات کمیته روابط خارجی سنای آمریکا روز دوشنبه در بیانیه‌ای گفت: «ایالات متحده باید فوراً تمام جنبه‌های همکاری خود با عربستان سعودی، از جمله هرگونه همکاری در فروش تسلیحاتی و همکاری امنیتی فراتر از آنچه برای دفاع از پرسنل و منافع ایالات متحده ضروری است، متوقف کند.» این سناتور آمریکایی پیش‌تر در روز شنبه نیز تصریح کرد: «اگر عربستان سعودی که یکی از بزرگترین نقض‌کنندگان حقوق بشر در جهان است، بخواهد با روسیه همراه شود تا قیمت گاز آمریکا را بالا ببرد، می‌تواند از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه بخواهد که از سلطنت در این کشور حفاظت کند! ما باید تمامی سربازان آمریکایی را از عربستان سعودی خارج کرده و فروش سلاح به ریاض را متوقف کنیم.»

بیشتر بخوانید: تعمیق گسل بین ایران و اروپا با آینده برجام چه می‌کند؟

جو بایدن نیز سه‌شنبه جاری در مصاحبه با سی ان ان متعهد شد که «عواقبی» را به عربستان سعودی بابت همکاری با روسیه برای کاهش تولید نفت تحمیل کند؛ این نشانه‌ای از گسست در روابط بین دو متحد دیرینه و معکوس شدن تلاش‌های او برای توسعه این پادشاهی غنی از انرژی است. رئیس جمهور آمریکا در مصاحبه با جیک تپر، گفت: «عواقبی برای کار‌هایی که عربساتن در کنار روسیه انجام داده‌است، وجود خواهد داشت.» بایدن که از گزینه‌های مورد نظرش یا جدول زمانی صحبتی به میان نیاورد و جزئیات را روشن نکرد، گفت: «قصد ندارم به آنچه که در نظر دارم و آنچه در ذهن دارم، وارد شوم، اما یقین بدانید تبعاتی برای عربستان وجود خواهد داشت.»

این خبر‌ها در صورت صحت می‌تواند نشانه‌ای از آغاز روابط سرد ریاض – واشنگتن باشد، کما اینکه ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا هم در این باره گفت: «برنامه‌های سفر ما و شرایط عموما تغییر می‌کند و ما باید به آن واکنش داشته باشیم. به محض این که بدانیم چه چیزی در راستای منافع ملی ماست، تغییر پیدا می‌کنند.»

چرا ریاض همراهی با مسکو را برگزید؟

رای الیوم درباره چرایی همراهی عربستان با روسیه در اوپک پلاس می‌نویسد: «اینگونه به نظر می‌رسد که اعراب حوزه خلیج فارس و در رأس آن‌ها عربستان، امارات، کویت و عمان تصحیح یک اشتباه استراتژیک در برقراری روابط قوی، اما یک طرفه با آمریکا را در دستور کار خود قرار داده‌اند. به همین منظور درصدد ملحق شدن به نظم جهانی جدید به رهبری روسیه و چین هستند.

رأی الیوم در ادامه یادداشت خود پیرامون تصمیم اخیر اوپک پلاس مبنی بر کاهش تولید نفت در مرحله آتی و موضع گیری آمریکا در قبال عربستان درپی این تصمیم نوشت: «این روز‌ها روابط عربستان و آمریکا در آستانه فروپاشی است و ممکن است از حالت یک ائتلاف راهبردی و استراتژیک که نزدیک به هشتاد سال پابرجا بوده است به حالت خصومت و شاید به تقابل در بسیاری از عرصه‌ها تبدیل شود.»
به موازات این تحلیل رای الیوم، وال استریت ژورنال هم معتقد است که دیگر بن سلمان نمی‌خواهد برای دولت بایدن بیش از این مایه بگذارد. به نوشته این روزنامه آمریکایی، سفر اخیر بایدن به عربستان و مواضع رئیس جمهور ایالات متحده، محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی را عصبانی کرده است. وی از اظهارات بایدن درمورد مرگ جمال خاشقجی، روزنامه نگار و منتقد سعودی ناراحت است و به مشاورانش گفته که «نمی‌خواهد بیشتر از این برای دولت بایدن مایه بگذارد.»

بیشتر بخوانید: آیا زمان طلاق واشنگتن و ریاض فرارسیده است؟

وال استریت ژورنال در ادامه نوشت که مسئولان آمریکایی اقدام عربستان در اوپک پلاس و این میزان کاهش تولید نفت (دو میلیون بشکه در روز) غافلگیر شده‌اند و تصور می‌کردند که اوپک تنها یک میلیون بشکه در روز کاهش خواهد داد. مسوولان آمریکایی در واکنش به مخالفت سعودی‌ها با درخواست واشنگتن گفتند که آرزو‌های سعودی‌ها برای دستیابی به موشک‌های نقطه زن بیشتر از واشنگتن تقریبا به باد رفته است.

در طرف مقابل و به دنبال انتقاد‌های شدید آمریکا از عربستان در پی تصمیم اخیر اوپک پلاس مبنی بر کاهش تولید نفت، وزیر امور خارجه عربستان تاکید دارد که ریاض خواهان اختلاف با واشنگتن نیست و که تصمیم عربستان در اوپک پلاس صرفا جنبه اقتصادی دارد، نه سیاسی. به گزارش شبکه روسیا الیوم، فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان در سخنانی اظهار کرد: «تصمیم اوپک پلاس صرفا اقتصادی است و با اتفاق نظر تمامی اعضا اتخاذ شد.»

وی همچنین تاکید کرد: «تصمیم کاهش تولید نفت هیچونه جنبه سیاسی ندارد.» بن فرحان در ادامه افزود: «کشور‌های عضو اوپک پلاس مسئولانه عمل کردند و تصمیم مناسب را اتخاذ کردند و به دنبال ایجاد ثبات در بازار و دستیابی به منافع تولیدکنندگان و مصرف کنندگان بودند.» وی همچنین با اشاره به تهدید‌های اخیر برخی مقامات آمریکا به بازنگری در روابط با ریاض درپی تصمیم اوپک پلاس تاکید کرد: «روابط ما با واشنگتن راهبردی و تاریخی است».
با این حال آمریکا معتقد است که عربستان سعودی با روسیه برای افزایش ساختگی قیمت‌ها تبانی کرده و از همین رو اوپک پلاس تصمیم به کاهش تولید نفت و در نتیجه افزایش قیمت جهانی نفت گرفته است. در این خصوص روزنامه لوفیگارو در یادداشتی نوشت: «تصمیم جدید اوپک پلاس که خشم واشنگتن را برانگیخت، سیلی واقعی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی به متحدان غربی خود، به‌ویژه جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا و امانوئل ماکرون، همتای فرانسوی وی است.

این روزنامه معتقد است: «به جای کاهش دو میلیون بشکه‌ای تولید نفت که روز چهارشنبه گذشته در اوپک پلاس تصویب شد، واشنگتن و پاریس از عربستان سعودی خواسته بودند تولید خود را برای کاهش قیمت نفت خام و مهار تورم افزایش دهد و این تصمیم در فاصله یک ماه مانده به انتخابات حساس میان دوره‌ای در آمریکا، ضربه سختی به جو بایدن محسوب می‌شود.»
لوفیگارو در ادامه با اشاره به اینکه مسکو برای تامین مالی جنگ با اوکراین به ادامه روند صعودی بهای نفت نیاز دارد، نوشت: «طبق گزارش نهاد‌های مربوطه، روسیه از آغاز حمله به اوکراین ۱۱۶ میلیارد یورو از صادرات نفت خود درآمد کسب کرده است؛ لذا تصمیم سازمان اوپک پلاس به رهبری ریاض نشان می‌دهد که کشور‌های حوزه خلیج فارس در کنار مسکو ایستاده‌اند و از فاصله گرفتن از متحد روس خود که از سال ۲۰۱۶ به عضویت اوپک پلاس درآمده است خودداری می‌کنند.»

سردی روابط ریاض – واشنگتن لزوما به گرم شدن مناسبات عربستان با ایران منجر خواهد شد؟

حال که واشنگتن با مواضع و اقدامات خود به دنبال کاهش سطح همکاری‌ها با عربستان در پی تصمیم سعودی‌ها برای کاهش تولید در اوپک پلاس است، این سوال بیشتر خودنمایی خواهد کرد که سردی روابط ریاض – واشنگتن لزوما به معنای گرم شدن مناسبات عربستان با ایران خواهد بود؟ در همین رابطه مقامات سعودی در تازه‌ترین اظهارنظر پس اوج گیری تنش با واشنگتن، از آمادگی برای ازسرگیری گفتگو‌ها در بغداد برای احیای روابط با ایران گفتند. این موضع جدید ریاض می‌تواند پاسخ این سوال را تا حدی روشن کند، با اینحال نمی‌توان این اعلام آمادگی عربستان را مترادف آن دانست که عمیق شدن شکاف در روابط ریاض – واشنگتن، گرم شدن مناسبات عربستان با ایران را به دنبال داشته باشد.

البته فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان در گفتگو با شبکه العربیه و در پاسخ به سوالی درخصوص مذاکرات تهران و ریاض گفت: «مذاکرات با ایران هنوز به نتایج ملموسی نرسیده است، اما ما منتظر دور ششم مذاکرات هستیم.»
مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق اخیرا در گفتگو با روزنامه فرانسوی فیگارو در پاسخ به سوالی درخصوص مذاکرات ایران و عربستان گفت: «عراق در حال تلاش برای برگزاری دیدار میان مسئولان دو کشور در سطح بالا در بغداد است و هر دو طرف ایرانی و عربستانی آماده پیشروی در مذاکرات و رسیدن به مراحل پیشرفته هستند.»

الکاظمی در ادامه گفت: «ما برای ایجاد زمینه و فضای مثبت در عراق برای میزبانی از دور بعدی مذاکرات تلاش می‌کنیم.» نخست وزیر عراق تاکید کرد: «در دوره‌های گذشته مذاکرات عوامل اعتمادساز مهمی بین دو طرف ایجاد شد و مراحل و گام‌های بزرگی را پشت سرگذاشتند و به این نتیجه رسیدند که مشترکات زیادی با هم دارند.» الکاظمی خاطر نشان کرد: «دو طرف باید در مورد مسائل مورد اختلاف مذاکره کنند و امیدواریم که به توافق نهایی برسند و در آینده نزدیک از سرگیری روابط به طور رسمی اعلام شود.»
البته در آن سو ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران هم اخیرا در پاسخ به سوالی در مورد اظهارات اخیر مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق که گفته بود بغداد در حال تدارک میزبانی دور جدید مذاکرات ایران و عربستان است، خاطرنشان کرد: «از تلاش‌های صمیمانه و توام با حسن نیت دولت عراق استقبال و تشکر می‌کنیم و امیدواریم اتفاقات مثبت رخ دهد.» با اینحال کنعانی پیش از این نیز گفته بود: «هنوز تصمیمی درباره دور بعدی مذاکرات بین ایران و عربستان گرفته نشده است.

در پنج دور گفت‌وگویی که بین دو کشور انجام شد، توافقاتی بین طرفین انجام شد و توافق این بود که با اجرای توافقات صورت گرفته زمینه برداشتن گام‌های بعدی فراهم شود. ایران کماکان آماده است و از پیشرفت در روند گفتگو‌ها و هر تحولی که به روند بهبود مناسبات منجر شود، استقبال می‌کند، ولی باید زمینه‌ها برای برگزاری نشست بعدی فراهم بیاید و امیدواریم با اجرای توافقات قبلی این اتفاق بیفتد.» سخنگوی دستگاه سیاست خارجی ایران بار دیگر تاکید کرد: «این یک مسیر دو طرفه است و باید به توافقات گذشته عمل شود که زمینه برای برگزاری نشست بعدی فراهم شود.»

یک تمرین مرکب دریایی

در حالی که احتمال تشدید شکاف ایالات متحده با عربستان سعودی می‌تواند در حوزه نظامی، دفاعی و امنیتی خود را بیشتر دیگر جنبه‌ها نمایان شود، اقداماتی مانند تمرین مشترک دریایی ایران با کشور‌های حاشیه خلیج فارس اهمیت خاصی پیدا خواهد کرد. در همین راستا تمرین مرکب امنیت دریایی جمهوری اسلامی ایران و کشور عمان در شمال اقیانوس هند، برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی ارتش جمهوری اسلامی ایران، تمرین مرکب امنیت دریایی نیرو‌های دریایی جمهوری اسلامی ایران و نیروی دریایی عمان در محدوده شمال اقیانوس هند در آب‌های سرزمینی عمان برگزار شد. این تمرین با مشارکت ناوشکن البرز، ناو پشتیبانی تنب نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ناو شهید ناظری و شناور شهید یحیایی نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شناور‌هایی از نیروی دریایی سلطنتی عمان، با پشتیبانی تعدادی از بالگرد‌های دو کشور در حضور روسای کمیته مشترک دوستی نظامی دو کشور و اعضا آن برگزار شد.

تقویت روابط و توسعه مناسبات و تعاملات نظامی در طراحی و اجرای تمرین مرکب دریایی، اشتراک اطلاعات در حوزه تقویت امنیت تجارب دریایی با کشور سلطنتی عمان، همتا سازی و انتقال تجربه به کارکنان جوان و همچنین افزایش میزان کارآیی و مهارت کارکنان درگیر در عملیات، از جمله مهمترین اهداف این تمرین مرکب بود.

در این تمرین سناریو‌های مختلفی بین واحد‌های شناوری و پروازی دو کشور طراحی و اجرایی شد که نشان دهنده توسعه برنامه‌های این تمرین نسبت به دوره‌های پیشین بود. ارسال پیام صلح و دوستی به کشور‌های حاشیه اقیانوس هند و حفظ ایمنی و اولویت دادن به مقوله محیط زیست دریایی از اهداف این تمرین دریایی عنوان شده است.

منبع: شرق