کرمان داغدار پسته

اقتصاد۲۴- صادرات پسته ایران سقوط کرد. حالا بنا بر اعلام گمرک، میزان صادرات پسته در پنج ماه ابتدای امسال به حدود ۱۵ هزار تن رسیده که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته به حدود یک‌چهارم رسیده است. این اتفاق در‌حالی رخ می‌دهد که ایران نه‌تن‌ها روزگاری یکه‌تاز بازار پسته جهان بود که پسته یکی از ارزآورترین کالا‌های غیرنفتی ایران به‌شمار می‌آمد و درآمد سالانه‌ای معادل ۱.۵ میلیارد دلار برای کشور ایجاد کرده بود.

قطب پسته ایران‌زمین گیر بحران آب

بحران آب قطب تولید پسته ایران را زمین‌گیر کرده است. حالا باغداران کرمانی می‌گویند که بسیاری از باغ‌های پسته خشکیده‌اند و پسته‌کاران زیادی به مناطقی مانند ساوه، قزوین و خراسان مهاجرت و باغ‌های پسته خود را در این مناطق احداث کرده‌اند. آن‌ها می‌گویند عمق چاه‌های کرمان در برخی مناطق گاهی تا ۱۵۰ متر هم می‌رسد و به آب نمی‌رسند! وضعیت باغداران پسته کرمان حالا به حدی نامساعد است که می‌گویند برای تأمین هزینه‌های کشت سال جاری هم با چالش مواجه شده‌اند. استان کرمان ۷۰ درصد پسته تولیدی در ایران را به خود اختصاص داده است، اما این روز‌ها تعداد بالای ترمینال‌های ضبط پسته تعطیل شده‌اند. کرمانی‌ها می‌گویند که تنها در شهرستان رفسنجان که مهم‌ترین قطب تولید پسته جهان محسوب می‌شود ۵۰ درصد افت تولید پسته رخ داده است. به‌جز کمبود شدید منابع آبی افزایش دما هم به مشکلات باغداران پسته دامن زده و بر میزان پوکی پسته افزوده است.

البته بحران آب به قطب پسته ایران خلاصه نمی‌شود و این روز‌ها در مهم‌ترین قطب‌های کشاورزی ایران سطح دغدغه به تأمین آب آشامیدنی رسیده است. در تابستان امسال آب آشامیدنی دو استان چهارمحال‌و‌بختیاری و همدان روز‌های متمادی قطع شد و بر اساس گزارش تسنیم ذخیره آب در هشت سد مهم تأمین آب شرب کشور به زیر ۲۰ درصد رسیده است. بر این اساس بررسی آمار رسمی منابع آب کشور نشان داد که از ابتدای سال آبی جاری تا ۱۶ مهرماه، ۳۷۰ میلیون مترمکعب ورودی آب به سد‌های کشور بوده که این رقم نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل، ۲۷ درصد کاهش داشته است. در نیمه مهرماه، میزان آب ذخیره‌شده در سد‌های کشور به ۱۸ میلیارد و ۵۷۰ میلیون مترمکعب رسیده که حدود ۳۶ درصد ظرفیت مخازن سد‌های کشور پُر و حدود ۶۴ درصد این ظرفیت خالی است.

بیشتر بخوانید: صادرات پسته ایران کاهش پیدا کرد

سقوط صادرات پسته

بحران آب در ایران حالا صادرات مهم‌ترین کالای کشاورزی ایران یعنی پسته را زمین‌گیر کرده است. آمار‌های گمرک حاکی از سقوط صادرات پسته در سال جاری است. بر اساس آمار‌های صادراتی گمرک در پنج‌ماهه نخست سال ۱۴۰۱ تاکنون ۱۴ هزار و ۸۴۱ تن و ۸۶۰ کیلوگرم پسته به ارزش نزدیک به ۱۰۸ میلیون و ۹۳ هزار دلار به دیگر کشور‌ها صادر شده است.

صادرات حدود ۱۵ هزار تنی پسته در پنج‌ماه نخست امسال در‌حالی انجام شده است که در مدت مشابه سال گذشته میزان صادرات پسته حدود ۶۰ هزار تن بود و به‌این‌ترتیب باید گفت که صادرات پسته ایران حدود یک‌چهارم سال گذشته است. البته کاهش صادرات پسته اتفاقی منحصر به امسال نبوده و از سال‌ها پیش شروع شده است و در شرایطی که در سال ۸۶ صادرات پسته ایران به حدود ۲۶۵ هزار تن می‌رسید، این عدد در سال‌های بعد مدام کمتر و کمتر شد.

به‌طوری‌که در سال ۹۹ صادرات پسته ایران به ۲۰۳ هزار تن رسید و در سال ۱۴۰۰ این رقم به حدود ۱۳۵ هزار تن کاهش داشت. به‌این‌ترتیب باید گفت که در ۱۴ سال گذشته میزان صادرات پسته ایران تقریبا به نصف رسیده و حالا در پنج‌ماهه اول امسال کاهش صادرات پسته با سقوط شدیدتر به حدود یک‌چهارم مدت مشابه سال گذشته رسیده است. سقوط صادرات پسته د‌رحالی است که این کالا نه‌تن‌ها روزگاری در جهان برند ایران را به یدک می‌کشید و یکه‌تاز بود که یکی از ارزآورترین کالا‌های غیرنفتی ایران به‌شمار آمده و به‌طور میانگین سالانه حدود ۱.۵ میلیارد دلار درآمد ارزی برای کشور ایجاد می‌کرد.

توقف احداث باغ پسته در کرمان

محمدمهدی برومندی، معاون باغبانی وزیر کشاورزی در واکنش به چالش‌های قطب پسته ایران به «شرق» می‌گوید که باغ‌های پسته کرمان دیگر بیشتر از این توسعه نخواهد داشت و اصلاح، احیا و جایگزینی باغات در دستور کار قرار دارد.

او در ادامه با اشاره به کاهش صادرات پسته گفت که «در‌مجموع تولید سالانه، ۲۰۰ هزار تن صادر می‌کردیم، ولی امسال با توجه به سرمازدگی باغات و بحران آب میزان تولید نسبت به سال قبل کاهش داشته است».

در همین زمینه فرهاد آگاه، عضو هیئت‌مدیره انجمن پسته ایران هم به ایلنا گفته است: مقدار صادرات پسته هر‌سال تغییر می‌کند، اما سال ۸۶ سال اوج تولید پسته در ایران بوده است و در این سال حدود ۲۶۵ هزار تن پسته تولید شد، اما شدت‌گرفتن خشکیدگی منابع آب در مناطق سنتی تولید پسته کشور، باعث شد نتوانیم دوباره در حجم بالا پسته تولید کنیم.

او با بیان اینکه درخت پسته سال‌آوری دارد و آمار دقیقی از حجم تولید پسته سالانه کشور وجود ندارد، گفت: ارائه پیش‌بینی دقیق از تولید پسته، دشوار است، اما انجمن پسته ایران پیش‌بینی می‌کند با توجه به سرمازدگی بهاره امسال در استان‌های کرمان، یزد و فارس حجم تولید در سال جاری کمتر از سال گذشته باشد که حدود ۱۳۵ هزار تن بود.

آگاه با بیان اینکه حدود ۱۵ درصد از پسته تولیدی در داخل کشور مصرف و مازاد آن صادر می‌شود، گفته است: مقدار صادرات پسته هر‌سال تغییر می‌کند و فاکتورهایی، چون میزان تولید و نرخ ارز در حجم صادرات سالانه پسته تعیین‌کننده است؛ می‌توان گفت حدود ۸۵ درصد پسته تولیدی به خاور دور، اتحادیه اروپا، شبه‌قاره هند، کشور‌های مشترک‌المنافع و خاورمیانه صادر می‌شود. عضو هیئت‌مدیره انجمن پسته ایران در پاسخ به این پرسش که آیا پسته محصول آب‌بری است، افزود: مقاله‌ای در اندیشکده تدبیر آب ایران با عنوان ارزیابی معیار‌های الگوی کشت منتشر شد.

در این مقاله به این موضوع پرداخته شد که با چه معیاری باید آب‌بری یک محصول را اندازه گرفت. مثلا به ازای هر مترمکعب آبی که مصرف می‌شود، چه میزان محصول تازه به‌دست می‌آید؟ یا چند کیلو محصول خشک‌شده تولید می‌شود؟ یا محصول تولیدی چند کالری انرژی دارد؟ یا به ازای هر مترمکعب آب مصرفی چقدر سود برای کشور حاصل می‌شود؟ از دید بنده معیار درست همین آخری است؛ یعنی به ازای هر مترمکعب آبی که برای تولید یک محصول مصرف می‌شود، چند دلار سود حاصل می‌شود.

او ادامه داد: منافع ملی و سودآوری باید مهم‌ترین عامل برای مقایسه آب‌بری تولید یک محصول در نظر گرفته شود. آگاه با بیان اینکه تولید محصولات سودآور بهترین گزینه برای استفاده از نزولات آسمانی و آب‌های سبز است، افزود: اگر از دید اقتصادی به این موضوع بپردازیم، سودآوری و ارزآوری پسته نسبت به آبی که برای تولید آن مصرف می‌شود، قابل‌توجه است.

اما این مسئله یک‌سوی دیگر هم دارد و نباید از سفره‌های آب زیرزمینی برداشت غیراصولی و مخرب کرد؛ می‌توانیم به میزان منابع آب تجدیدپذیر از آب‌های زیرزمینی بهره بگیریم. اعتقاد دارم بازار آزاد باید تصمیم بگیرد که آبی که مجاز هستیم از آن استفاده کنیم، در کدام قسمت و برای تولید کدام محصول مصرف شود که بیشترین سودآوری را برای مملکت به همراه بیاورد. آگاه در پاسخ به این پرسش که پسته در استان‌هایی تولید می‌شود که با تنش‌های آبی جدی درگیر هستند و این احتمال وجود دارد ادامه روند تولید محصولات آب‌بر امکان زیست در این مناطق را تقلیل دهد، آیا در این شرایط سودآوری نیز در اولویت قرار می‌گیرد، گفت: ظرفیت جغرافیایی و اقتصادی یک منطقه دیکته می‌کند که چقدر امکان زیست در آنجا وجود دارد و نه برعکس.

استان‌های کرمان، خراسان رضوی، یزد، خراسان جنوبی، تهران، خراسان شمالی، آذربایجان شرقی، لرستان و آذربایجان غربی، فارس، سمنان، مرکزی، قم، سیستان‌و‌بلوچستان، اصفهان، قزوین، جنوب کرمان، البرز، اردبیل از جمله استان‌های ایران هستند که در آن برداشت پسته انجام می‌شود.