واکاوی سکوت مرموز کشور‌های عربی در قبال رخداد‌های اخیر ایران

اقتصاد۲۴ -  ناآرامی‌ها در خیابان‌های ایران و اعتراض در دانشگاه‌های کشور همچنان ادامه دارد. هنوز گاه و بیگاه و در برخی نقاط حضور نیرو‌های امنیتی و گارد ویژه به چشم می‌خورد. در این مدت سران بسیاری از کشور‌های غربی به حوادث ایران واکنش نشان داده‌اند. آمریکا و اروپا رسما موضع حمایتی از اعتراضات اتخاذ کرده و وعده تحریم‌های بیشتر علیه دولت را مطرح کرده‌اند.

به گزارش «هم میهن» در همین راستا، آمریکا برخی شخصیت‌های مرتبط با پلیس امنیت اخلاقی و گشت ارشاد را تحت تحریم قرار داد و کانادا هم فهرست جدیدی از تحریم‌ها را ارائه کرده است؛ اما کشور‌های عربی منطقه در خصوص رخداد‌های ایران سکوت کرده‌اند. در عمل هر خیزش و نارضایتی مردمی در منطقه خاورمیانه، تهدیدی برای امنیت استراتژیک و نفوذ منطقه‌ای کشور‌های عربی به‌ویژه عربستان سعودی به عنوان سرکرده بلوک کشور‌های اهل‌تسنن منطقه است. از این منظر هر اتفاقی در منطقه خاورمیانه که تهدیدی برای ثبات عربستان به‌شمار برود، خطرناک است و در نتیجه عربستان و متحدان‌اش سعی می‌کنند براساس همین رویکرد موضع‌گیری کنند. این اتفاق در جریان بهار عربی، اعتراضات دی‌ماه ۹۶ و آبان‌ماه ۹۸ هم تکرار شده است. مواضع کشور‌های عربی عمدتا محتاطانه و در راستای عدم حمایت مستقیم از معترضان در کشور‌ها بوده است. در جریان اعتراضات ۹۸ کشور‌های عربی به‌ویژه عربستان سعودی از واکنش مستقیم خودداری کردند و تنها واکنش آن‌ها به بیانیه ملک سلمان پادشاه عربستان در نشست سالانه مشورتی عربستان در ۲۹ آبان ۹۸ محدود شد.

ملک سلمان گفته بود: «رفتار‌های جمهوری اسلامی باعث شده که به مردم ایران آسیب برسد. امیدواریم که حکومت ایران جانب خرد را بگیرد و دریابد که هیچ راهی برای غلبه بر جبهه بین‌المللی که مخالف رفتار‌های این کشور است وجود ندارد.» عبدالرحمان الراشد ستون‌نویس العربیه به عنوان رسانه اصلی عربستان سعودی یادداشتی نوشت و صراحتا اعلام کرد: «تغییر رژیم در ایران مفید نیست، بلکه باید رویکرد تغییر سیاست در تهران را دنبال کنند.» کشور‌های عربی نگران سرایت اعتراضات مردمی به کشورهایشان به‌ویژه بعد از بهار عربی‌اند. این تحلیل در بین رسانه‌ها و تحلیل‌گران عربی وجود دارد که بهار عربی اتفاقی در ادامه اعتراضات مردمی ایران در سال ۱۳۸۸ بود. بهار عربی در سال ۱۳۹۰ به دنبال نارضایتی‌های عامه نسبت به وضعیت بد اقتصادی تونس آغاز شد. این حرکت به‌گونه‌ای فوری دامنگیر کشور‌های لیبی، مصر و سوریه شد. اعتراض‌های مردمی آن زمان در نهایت به براندازی رژیم‌های حاکم تونس، لیبی، مصر و یمن منجر شد. دی‌ماه ۹۶ در جریان اعتراضات ایران، قطر و ترکیه رسما مخالفت خود را درخصوص اعتراضات ایران ابراز کرده و اعلام کردند که این حرکت از طرف قدرت‌های خارجی سازماندهی شده بود. تلویزیون عربی الجزیره قطر گزارشی منتشر و در آن اعلام کرد اعتراض‌های ایران، در نتیجه «برنامه‌های خارجی» به راه انداخته شده بود.

از طرفی نظرسنجی‌ها در بین ملت‌های جهان عرب به‌ویژه کشور‌های اهل تسنن نشان می‌دهد نظرشان نسبت به سیاست‌های ایران مثبت نیست و همین سبب می‌شود اعتراضات در ایران، به نوعی همدلی در بین ملت‌های کشور‌های عربی در پی داشته باشد. نظرسنجی‌های موسسه واشنگتن و موسسه «زوگبی اینترنشنال» در سال ۲۰۱۹ نشان‌دهنده نظر منفی مردم کشور‌های عربی نسبت به دولت ایران بود.

بیشتر بخوانید: چرا راننده تاکسی، تروریست شاهچراغ را با مامور لباس شخصی اشتباه گرفت؟

دلیل این نگاه منفی سیاست‌های خاص ایران در منطقه عنوان شده بود. البته استثنا‌هایی هم در منطقه وجود داشت. دو میلیون شهروند شیعه لبنان و حدود ۴۰۰ هزار نفر جمعیت شیعه بحرین نظر متفاوتی داشتند، اما ۸۰ تا ۹۰ درصد مردم مصر، اردن، عربستان سعودی، کویت و امارات در این نظرسنجی‌ها نگاهی منفی به سیاست‌های ایران داشتند. در این کشور‌ها حتی نیمی از جمعیت شیعه هم نظر مساعدی نسبت به سیاست‌های ایران نشان نداده‌اند. این همدلی ملت‌ها با معترضان در ایران در سطح کلان می‌تواند برای دولت‌های کشور‌های عربی که نگران تسری اعتراضات مردمی به سیاست‌های حاکمیتی‌اند، هشدارآمیز تلقی شود.

نشریه «کانورسیشن» اخیرا گزارشی درباره اعتراضات در ایران منتشر کرده و گفته: «این اعتراضات توجه زنان منطقه و اعلام همبستگی و همدلی آن‌ها را در شبکه‌های اجتماعی در پی داشته است. باید توجه داشت که قوانینی نظیر حجاب مورد اعتراض بسیاری از زنان منطقه است و این قوانین مختص به ایران نیست و زنان کشور‌های منطقه هر کدام درجاتی از این قوانین را به‌طور روزمره تجربه می‌کنند.»

نشریه «موسسه واشنگتن» آبان ۹۸ در تحلیل چرایی سکوت اعراب در برابر اعتراضات داخلی ایران به این نتیجه رسید که احتیاط مقامات عربی بیشتر ناشی از ترس آن‌ها از قدرت ایران و اقدامات تلافی جویانه در ازای هرگونه مداخله اعراب در بحران داخلی ایران است.

البته نشریه «دیپلماسی مدرن» امارات متحده عربی، سال ۹۸ و در جریان اعتراضات آبان‌ماه آن سال یادداشتی نوشته و ریشه سکوت کشور‌های عربی در حمایت از معترضان ایرانی را در عدم انسجام آن‌ها جست‌وجو کرده است. این نشریه گفته، تفاوت کشور‌های عربی در حمایت از معترضان ایرانی ناشی از اختلاف آن‌ها در ارزیابی‌شان درباره ماهیت اعتراضات در ایران نیست، بلکه نشان‌دهنده وجود شکاف میان ائتلاف‌ها در خاورمیانه و شمال آفریقا بر سر رهبری منطقه است. از یک سو بلوکی به رهبری عربستان است که در کمپین تحریم و محاصره اقتصادی قطر، مداخله نظامی در یمن و اعمال قدرت در لبنان شکست خورده است؛ از سوی دیگر ترکیه است که عملا ترجیح داده به‌رغم اختلافاتی که با ایران دارد، در موضوع قطر به این کشور نزدیک شود و عربستان را بایکوت کند. از سوی دیگر مصر را داریم که خود را رهبر بلامنازع جهان عرب می‌داند که هرچند هنوز نتوانسته نقش رهبری مشخصی در منطقه داشته باشد، اما سخت در تلاش است که راهی را برای رسیدن به این هدف باز کند. این عدم انسجام در منطقه سبب می‌شود ارزیابی سران کشور‌ها در مورد حمایت یا عدم حمایت از معترضان ایرانی و در نتیجه واکنش آن‌ها به این اتفاقات هم متفاوت باشد.