چرا تهران این روز‌ها به دنبال مذاکره است؟

اقتصاد۲۴- این روز‌ها که واشنگتن بار‌ها و به صراحت از عدم تمایل مذاکره با تهران بر سر احیای برجام می‌گوید، دولت سیزدهم بر طبل مذاکره می‌کوبد. این اصرار ایران و انکار آمریکا در بحبوحه تحولاتی، چون تداوم اعتراضات داخلی و نیز حساس‌تر شدن موضوع به کارگیری پهپاد‌های ایران در جنگ اوکراین به نفع روسیه تنها این گزاره را به ذهن متبادر می‌کند که تهران سعی دارد با یک ژست سیاسی ذیل ازسرگیری مذاکرات احیای برجام فضای تحریمی و اجماع جهانی طی دو ماه اخیر علیه خود را بشکند.

افزون بر آن با در نظر گرفتن وضعیت بحرانی اقتصادی در کشور، اوج گیری بی سابقه قیمت‌ها در بازار ارز و رکورد شکنی مجدد دولت رئیسی با عبور دلار از کانال ۳۵ هزارتومانی گویای آن است که تهران چاره‌ای جز توسل به اهرم مذاکره برای شکستن فضای کنونی ندارد. خاصه آنکه طی روز‌های اخیر خروج کلان نقدینگی از بورس و سرازیر شدن به بارازهایی، چون ارز، سکه و طلا گویای آن است که افکار عمومی نیز نبست به ناتوانی و ناکارآمدی دولت سیزدهم، هم در حوزه سیاست خارجی و هم حوزه اقتصای و معیشتی واقف است؛ لذا برای جلوگیری از آب شدن سرمایه‌های خود، بازار‌های ثانویه را برگذیده اند.

البته می‌توان گفت که دولت برای جلوگیری از تبدیل بحران ارزی فعلی به ابربحران سعی دارد به مانند ادوار پیشین در یک سال گذشته با خبر درمانی و به شکلی موقت دلار و بازار ارز را کنترل نماید. هر چند که برخی از اقتصاددانان معتقدند دولت بی میل به افزاش نرخ ارز برای جبران کسری بوجه نیست؛ رویه‌ای که همه دولت‌های پیشین هم کما بیش به آن تکیه کرده اند.

ناگفته نماند شاید دولت رئیسی نیم نگاهی هم به تعدیل تنش‌ها و تحولات این روز‌های کشور با افزایش امید سیاسی و اجتماعی از مسیر آغاز گفتگو‌های وین دارد تا با اهرمی شبیه به تاثیرات متبت روانی فضای سیاست خارجی به این مهم نایل آید. هر چند که به نظر می‌رسد عملا مسیر اتفاقات ۵۰ روز گذشته در ایران کاملا جدا از هر روند و رویدادی پیش رفته است؛ لذا بسیازبعید به نظر می‌رسد که حتی آغاز مذاکرات تاثیری مثبت، ولو حداقلی بر تحولات داخلی دو ماه گذشته داشته باشد و یا مسیر آن را تغییر دهد. اتفاقا در این بین برخی تحلیلگران همواره تاکید داشته و دارند که تداوم و تشدید بحران داخلی بر تضعیف توان چانه زنی کشور در پای میز مذاکره تاثیرات خود را خواهد داشت.

بدترین توافق در بدترین شرایط

علی باقری کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه دولت رئیسی و مذاکره کننده ارشد ایرانی در نشست مشترک چهارشنبه هفته گذشته با سفرا و دیپلمات‌های خارجی مقیم تهران از ابتکارات جمهوری اسلامی ایران برای از سرگیری مذاکرات احیای برجام گفت.
باقری کنی درباره مذاکرات احیای برجام عنوان داشت: «در روز‌های گذشته ابتکاراتی را با هدف پیشبرد و جمع بندی مذاکرات وین به هماهنگ کننده مذاکرات (بورل) ارسال کرده و امیدواریم این ابتکارات زمینه ساز تحرکی جدید در عرصه مذاکرات باشد.» معاون سیاسی وزارت امور خارجه همچنین در مورد تعامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی برای رسیدگی به موضوعات ادعایی مربوط به تعهدات پادمانی ایران افزود: «پیرو توافق صورت گرفته، هیات فنی جمهوری اسلامی ایران طی روز‌های آینده به وین اعزام خواهد شد تا در این خصوص با مسئولین آژانس گفتگو کند.»

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران و جوزف بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز چهارشنبه به صورت تلفنی گفتگو و تبادل‌نظر کردند. در این گفتگو در مورد آخرین تحولات مربوط به مذاکرات لغو تحریم‌ها و مناسبات اتحادیه اروپا و جمهوری اسلامی ایران و جنگ اوکراین تبادل نظر به عمل آمد. امیرعبداللهیان با اشاره به ارسال پیام ایران به آمریکا از مسیر اتحادیه اروپا گفت: «جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به یک توافق خوب، قوی و پایدار آمادگی دارد. ما نظرات خودمان را با رویکردی سازنده و رو به جلو به طرف آمریکایی ارائه کردیم.» وزیر امور خارجه درخصوص همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اظهار کرد: «توافق بر سر همکاری‌های خوب و نیرومند میان آژانس و ایران در حال انجام است.»

در پی این تماس تلفنی، حسین امیر عبداللهیان در رشته توییتی نوشت: «در مکالمه سازنده با جوزف بورل، پیام‌های تبادل شده در مورد مذاکرات وین را بررسی کرده و مجددا بر آمادگی ایران برای جمع بندی مذاکرات در اسرع وقت تاکید نمودم.» اگر چه «شرق» همواره و در هر شرایطی از گفتگو و مذاکره استقبال می‌کند، اما ادعای باقری کنی و حسین امیرعبداللهیان و دست و پا زدن این روز‌های دولت رئیسی برای آغاز گفتگو‌ها که صرفا بازی سیاسی با هدف شکستن فضای اجماع جهانی و فضای تحریمی کنونی است، بی نتیجه خواهد بود. چرا که از یک سو تهران مذاکره را صرفا برای مذاکره پیش کشیده است و از آن سو اروپایی‌ها و ایالات متحده نیز با اشراف بر این مهم، فعلا به فکر مذاکره نیستند و با موج سواری روی موضوعاتی، چون حقوق بشر، پهپاد و ... به دنبال تحریم، فشار و اجماع سازی هستند تا به وقت خود و در جای خود، ایران از موضع ضعف و با پیش شرط‌های طرف مقابل، توافق را بپذیرد. به خصوص آن که برگزاری دو نشست شورای امنیت سازمان ملل با موضوع پهپاد‌ها در ۲۷ مهر و نشست ۱۱ آبان با موضوع اعتراضات داخلی و حقوق بشر، آن هم در فاصله زمانی ۱۷ روز مبین آن است که فضا برای اجماع سازی جهانی علیه ایران کاملا مهیا است.

با در نظر داشتن نکات یادشده دولت رئیسی بدترین زمان را برای پیش کشیدن ازسرگیری مذاکرات انتخاب کرده است. چرا که طرف مقابل با آگاهی به وضعیت سیاسی، اقتصادی و دیپلماتیک ایران حاضر به مذاکره نیست و در ثانی دیگر با شروط هم قبلی مذاکره نخواهد کرد. از این منظر اصرار هفته‌های اخیر تهران بر مذاکره تنها مویدی بر نیازمند بودن بر دولت رئیسی در جهت برون از بحران‌های متعدد کنونی از مسیر مذاکرات وین است.

ادعایی که بر باد رفت!

در اثنای امیدواری‌های جامعه برای ازسرگیری مذاکرات وین، حصول توافق و احیای برجام در مردادماه، دلواپسان و سوپراصولگرایان با تکیه بر توهم و افسانه‌ای به نام پاییز و زمستان سرد اروپا به دنبال فشار بر دولت برای تاخیر دو ماهه گفتگو‌ها بودند تا قاره سبز با تشدید بحران انرژی از موضع ضعف پیش شرط‌های ایران برای توافق را بپذیرد.

بیشتر بخوانید: ادعای ‌سی‌ان‌ان: روسیه برنامه هسته‌ای ایران را بازسازی می‌کند!

حال که تحلیل روزنامه هایی، چون کیهان و توییت زنی محمد مرندی که اصطلاحا عنوان مشاور تیم مذاکره کننده هسته‌ای را یدک می‌کشد به نتیجه نرسید و با پایان یافتن مهلت دو ماهه اکنون «فصل سرد» در روابط ایران و قاره سبز جای «پاییز و زمستان سرد اروپا» را گرفته است، این طیف باید پاسخ گوی وضعیت کنونی باشند، هر چند که تاریخ به خوبی نشان داده است این رسانه ها، جریانات سیاسی و افراد بدون پذیرش مسئولت گفته ها، موضع گیری‌ها و اشتباهاتشان، زمین و زمان را مقصر چالش و بحران‌های کشور می‌دانند، جز خود.

البته در این میان برخی هم اعتقاد دارند تئوریسین پاییز و زمستان سرد با هدف بر هم زدن مذاکرات و عدم احیای برجام به جبهه پایداری و مشخصا سعید جلیلی باز می‌گردد. در همین رابطه یک فعال رسانه‌ای طی گفت وگویی در شهریور ماه با انصاف نیوز، ضمن اشاره به برخی خبر‌ها مبنی بر در پیش گرفتن سیاست انتظار برای رسیدن به «زمستان سخت اروپا» از سوی تیم مذاکره کننده در مذاکرات احیای برجام، سعید جلیلی و تیم همراه او را طراح چنین سیاست‌هایی دانست.
هادی موسوی، تحلیلگر و فعال رسانه‌ای به این پایگاه خبری و تحلیلی می‌گوید: «آقای جلیلی و حلقه‌ی نزدیک به او همین طرح‌های عجیب و غریبی مثل همین حرف‌ها درباره‌ی زمستان سخت اروپا را تهیه می‌کنند، بدون اینکه کوچک‌ترین اطلاعاتی از بحث‌های فنی مربوط به آن داشته باشند. این ایده‌ها را در سطوح بالای حاکمیت مطرح می‌کنند و با توجه به اینکه به آن‌ها اعتماد وجود دارد بر اساس همین طرح‌ها تصمیم‌گیری می‌شود.»

فارغ از اینکه چه فرد یا جریان سیاسی پشت این توهم و افسانه به نام پاییز و زمستان سرد بوده است و به تبعش دولت را از ادامه مذاکرات واداشت، اکنون این تهران است که به جای اروپا برای ازسرگیری گفتگو‌های احیای برجام تقلا می‌کند و در آن سو کشور‌های اروپایی و اتحادیه اروپا نیز فعلا به دنبال اعمال تحریم و اجماع سازی علیه ایران هستند، کما اینکه علاوه بر پرداختن وزرای امور خارجه گروه ۷ (آمریکا، کانادا، انگلیس، آلمان، فرانسه، ژاپن و ایتالیا) در نشست پنج شنبه به میزبانی آلمان، وزارت خزانه‌داری آمریکا همان روز (پنج‌شنبه) با صدور بیانیه‌ای از اعمال تحریم علیه اشخاص مرتبط با حزب‌الله و نیروی قدس سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران و همچنین شماری از شرکت‌های نفتی و باربری خبر داد. این وزارت‌خانه همچنین تحریم‌هایی را علیه شماری از شناور‌ها اعمال کرد. ویکتور آرتموف، ادمان نفریه، روزبه زاهدی و محمد ال زین از جمله اشخاص ادعایی تحریم شده در ارتباط با حزب‌الله و نیروی قدس سپاه پاسداران هستند.

بازگشت بی بی و بستن شدن روزنه‌های باقی مانده

در این شرایط پیچیده، حساس و بغرنج بازگشت جریان راست رادیکال و بینامین نتانیاهو به عرصه قدرت با پیروزی در انتخابات سه شنبه هفته گذشته در سرزمین‌های اشغالی تنها روزنه‌های باقی مانده دیپلماسی هم بسته خواهد شد. در حالی که تهران با فرصت‌های قبلی و پیش از قدرت گیری بی بی می‌توانست در سایه حصوص توافق وی را در یک فضای انفعالی قرار دهد، ولی اکنون نتانیاهو با موج سواری روی این شرایط ایده آل می‌تواند به فضای ضدایرانی کنونی دامن بزند.
در همین راستا قاسم محب علی در گفت وگویی که با «شرق» داشت به این نکته اشاره کرد که شرایط برای بنیامین نتانیاهو یا هر فردی که در اسرائیل به عنوان نخست وزیر جدید انتخاب شود بسیار ایده آل است، چرا که آمریکا و دولت بایدن بار‌ها طی یک ماه گذشته عنوان داشته اند که فعلاً تمایلی به مذاکره با ایران برای احیای برجام ندارند و حتی آن را از اولویت‌های دستور کار سیاست خارجی خود هم خارج کرده اند. مدیر کل خاورمیانه وزارت امور خارجه اعتقاد دارد با این اوضاع با قدرت گیری نتانیاه فضا به سمتی پیش رفت برد که حتی اگر بایدن بخواهد در چند ماه آینده مذاکرات را مجددا آغاز کند با بیشترین فشار، کارشکنی و هجمه مواجه شود.

کارشناس ارشد خاورمیانه عربی با بیان اینکه جریان‌های افراطی از هم دیگر تغذیه می‌کنند بر این نکته تاکید دارد که حضور احتمالی نتانیاهو در سمت نخست وزیری و به موازات آن قدرت گیری حزب جمهوری خواه در انتخابات میان دوره‌ای کنگره عملاً بستر را به سمت انسداد کامل در مسیر احای برجام پیش خواهد برد و، چون در آن سو هم شاهد یکدست سازی قدرت در داخل کشور هستیم و جریان‌های افراطی در دو طرف روی برجام خواهند تاخت، بسیار بعید به نظر می‌رسد که دیگر مذاکرات از سر گرفته شود؛ حتی در صورت آغاز مذاکرات بسیار درو از ذهن است که شاهد به نتیجه رسیدن گفتگو‌ها و حصول توافق باشیم.

منبع: شرق