الگو‌های جدید در حکمرانی دیجیتال چالش جدید امپراتوری تکنولوژی آمریکا

اقتصاد۲۴- موسسه حکمرانی فناوری اطلاعات، مفهوم حکمرانی را چنین تعریف می‌کند که «مجموعه‌ای از مسئولیت‌ها و فعالیت‌ها که توسط هیئت‌مدیره یا مدیران عالی به منظور تحقق جهت‌گیری استراتژیک، اطمینان از رسیدن به اهداف پیش‌بینی شده، مدیریت مخاطرات سازمان و تخصیص و کنترل منابع صورت می‌گیرد.» به طور کلی حکمرانی به معنای ساختار‌هایی است که نحوه انجام مسئولیت‌ها و وظائف را معین می‌سازد و با تعیین سازوکار‌های حکمرانی می‌توان منجر به اثربخشی بیشتر اقدامات و شفافیت در مسئولیت‌های سازمانی شد.

حکمرانی دیجیتال نیز نشات گرفته از مفهوم کلان حکمرانی است. در تعریفی ساده، حکمرانی دیجیتال به معنای ساختار‌های سازمانی برای توسعه و تخصیص منابع سازمانی در حوزه تحول دیجیتال می‌باشد. هدف از این سازوکار، پیشبرد هرچه بهتر اقدامات دیجیتال سازمان است.

در همین جهت آمریکایی‌ها نیز اغلب سعی دارند در مقابل رقابت جدی کشور‌های دیگر در بخش مهم و تاثیرگذار، به خودشان دلگرمی بدهند. حتی اگر جاده‌ها، فرودگاه‌ها و مدارس هم وضعیتی رو به افول داشته باشند؛ اما آمریکا همچنان حاکمیت خود در پیچیده‌ترین حوزه‌های یک دهه گذشته را حفظ خواهد کرد؛ حوزه‌هایی مانند صنعت دفاعی، دانشگاه‌های برجسته و البته در دنیای تجارت هم صنعت تکنولوژی. در سال ۲۰۰۷ جایگاه برتر حوزه صادرات و در سال ۲۰۱۱ حوزه تولید برتری خود را به چین واگذار شد. این در حالی است که انتظار می‌رود چین در زمانی حدود سال ۲۰۳۰ حاکمیت مطلق ایالات متحده آمریکا در تولید ناخالص داخلی را تصاحب کند. با این حال، اما سیلیکون‌ولی معروف به دره تکنولوژی آمریکا با وجود چالش‌های مختلف، جایی است با بهترین ایده‌ها، هوشمندترین شیوه‌های درآمدزایی و حریص‌ترین کارآفرینان که هیچ جای دیگری در دنیا شبیه به آن نیست. دیدگاه آمریکایی‌ها درباره صنعت تکنولوژی چین معمولا این است که روند رشد آن‌ها در بیست سال گذشته را انکار می‌کنند.

در همین زمینه «محمد لسانی»، پژوهشگر رسانه و مجری پروژه‌های نوآورانه ارتباطی، در گفتگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: در حوزه اپلیکیشن‌ها یا پلتفرم‌ها در کشور، متاسفانه در یک دهه گذشته، جای پای پلتفرم‌های خارجی تثبیت شده است. به نحوی که بازار داخلی بصورت دربست، یکجا و بصورت انحصاری در اختیار پلتفرم‌هایی قرار گرفته است که در ابتدا جوابگو به شکایات مردمی اعم از کلاهبرداری‌ها، محتوا‌های نامناسب و ... نیستند. همچنین در مرحله بعد در حوزه مهندسی افکار و الگوریتم‌های شناختی نیز فعال هستند و برخورد‌های قیاسی و جهت‌دار در محتوا‌های اولاً دینی و ثانیاً انقلابی انجام می‌دهند. در این فضا بخصوص ما شاهد هستیم که در حوزه پیام‌رسان، ما دارای ضعف مفرط هستیم. شما می‌توانید ببینید که از سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ پیام‌رسانی که در ایران جای پا باز می‌کند وایبر بوده و پس از آن شاهد مهاجرت کاربران به تلگرام هستیم که در این میان CDN‌ها و سرور‌های منطقه‌ای برای تلگرام در داخل کشور فعال و پس از مدتی غیرفعال شد. وقتی که در این فضا صحبت می‌شود اصولاً سرمایه‌گذاری در اپ‌ها و پلتفرم‌های داخلی تازه با آن قضیه شوک تلگرام شروع شد، اما به هیچ عنوان روی تقویت زیرساخت‌ها، ثبات و مخاطب‌پسندی آن‌ها کار ویژه‌ای انجام نشد.

وی عنوان کرد: اما مسئله‌هایی در این زمینه، شک و شبهه‌هایی را ایجاد کرد که اطلاعات ایرانیان توسط دیگران درحال پایش و خوانش است و خوانش اطلاعات ملی مثل اهمیت ژنوم دیجیتال ایرانیان که اعم از روحیه، سبک زیست دیجیتال، گفتار و رفتار بصورت یکجا در حجم بالای Big Data در اختیار یک منبع خارجی غیر موثق قرار می‌دهیم که نمی‌دانیم سرنوشت این اطلاعات چه می‌شود. پس از سال ۹۶ سیاستی که در پیش گرفته، سیاست عدم تمرکز نامیده می‌شد و ما به واسطه آن چندکلونی شدن ایرانیان در فضای مجازی را شاهد بودیم. بصورتی که قسمتی بر بستر واتساپ و قسمتی بر روی اپلیکیشن‌های داخلی مستقر شدند که عملاً فضای خانه‌بدوشی امروز در فضای مجازی را بوجود آورد. به این معنا، این میراثی که امروز در پراکندگی، سردرگمی و عدم گزینش سکوی باثبات داریم به همین واسطه به دست آمده است.

لسانی افزود: درحال حاضر با توجه به نقش‌آفرینی ویژه شرکت Meta از طریق اینستاگرام، شرکت توئیتر و شرکت گوگل، در اتفاقات ۱۴۰۱ نقش ویژه داشتند. همین اتفاق به این معنی بود که وضعیت، بصورت کامل توسط شرکت‌های فناوری، دارد بصورت منافع سیاسی در داخل کشور پیگیری می‌شود. این نقطه همان دغدغه ده ساله در حوزه حکمرانی سایبری بود که شکل گرفت و یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن بحث حکم‌فرمایی از طریق پلتفرم است و عملاً قدرت پلتفرم در ساخت سبک زندگی، ذائقه‌سازی و جهت‌دهی به رفتار و افکار عمومی است. این پلتفرم‌ها اصولاً تمرکز خود را بر روی ارتباط و جذابیت آن بین افراد و نسل‌ها، جنس‌ها و جنسیت‌های مختلف می‌گذارند.

وی ادامه داد:، اما دو بال اصلی دیگر بحث کسب‌وکار و دیگری بحث سرگرمی و تفریح است که این‌ها باعث تعمیق و ریشه‌دوانی پلتفرم در اجتماع شده به نحوی که جامعه دیگر نمی‌تواند از پلتفرم درحالی که درآمد دارد یا هنگامی که زمان حال خودش را با جذاب‌ترین و متنوع‌ترین محتوا پر می‌کند، جدا شود. در اینجاست که مشاهده می‌شود که پلتفرم یک زیست متداخل با زیست واقعی فرد پیدا می‌کند. این مسئله که امروز صدا‌ها و گلایه‌هایی از افراد بلند می‌شود بخاطر این است که غده‌ای که در طول این سنوات توانسته در ساختار جامعه پراکنده شود، اگر بخواهد خارج شود قطعا درد‌ها و ناله‌های طبیعی را بدنبال دارد و نباید وضعیت به اینجا‌ها می‌رسید.

لسانی همچنین معتقد است عدم جدی گرفتن فضای حکمرانی پلتفرمی، نگاه سرسری، مقطعی وعدم ایجاد اکوسیستم پایدار باعث این وضعیت شد. در این میان گزیده‌هایی در داخل به عنوان گزینه‌های مقطعی مطرح بودند که می‌توان از پلتفرم‌هایی مانند «روبیکا»، «بله»، «ایتا»، «گپ»، «سروش‌پلاس» و ... یاد کرد. در این وضعیت اصولاً آنجایی که محوریت مهاجرت ایجاد شود، درحوزه داخلی امتیاز و برای حوزه خارجی‌ها یک تهدید شمرده می‌شود که این استقرار و طرح‌ریزی حکمرانی پلتفرمی در کشور ما به انجام نرسد و جلو نرود.

این پژوهشگر رسانه تصریح کرد: این مسئله مهم است که «روبیکا» گرچه برای خیلی از کارشناسان بصورت کاملا حرفه‌ای و مطلوب نباشد، اما آن را می‌توان به معنای پلتفرم بنیانی و راهگذار تلقی کرد و اهمیت استراتژی در اینجا در تبدیل اتکا از فناوری غیر بومی به فناوری بومی است. این نگاه به داخل گردش آزاد، سریع و متنوعی است که می‌تواند اتفاق بیافتد. برای مثال در کشور چین می‌توان اپلیکیشنی یا پیام رسانی را مشاهده کرد که ده‌ها خدمت را ارائه می‌دهد و این نکته حائز اهمیت است که زندگی روزمره هم از طریق پیام‌رسان مدیریت می‌شود. سرویس روبیکا و دیگر سرویس‌های داخلی نیز با خدماتی که ارائه می‌دهند اگر این افق را داشته باشند که بتوانند خیلی از کاربری‌های مناسب و گسترده را به داخل خودشان بیاورند و به اصطلاح یک مِگا اپ را ایجاد کنند، قطعاً توانمندی‌ها و جذابیت‌های بیشتری برای این مهاجرت ایجاد می‌کنند.

وی همچنین معتقد است که به نظر می‌رسد که این امپراتوری و مونولوگ تکنولوژی در حوزه خارجی که انحصار در بازار و منافع می‌خواهد، امکان ایجاد رقابت و ظهور قدرت‌های جدید را از بین برده است و مشاهده می‌شود که برای مثال ایالات متحده با اقداماتی که علیه شرکت هوآوی داشته است مهر تایید بر این موضوع می‌زند.

مجری پروژه‌های نوآورانه ارتباطی بیان داشت: در نگاه حرفه‌ای شاید بتوان گفت که سرویس‌هایی همچون «روبیکا» از نظر کارشناسان خطری برای جبهه و طرف مقابل ندارند، بلکه اصولاً تلاش میکند از تغییر بازیگران موثر در حوزه فناوری، جلوگیری کند، چون اگر بازیگر و آرایش در این میان تغییر پیدا بکند آنگاه خطر فرض شده برای طرف مقابل اتفاق خواهد افتاد، بطوری که این موج‌های کوتاه می‌تواند روی هم انباشته شده و یک سونامی را در دنیای فناوری بوجود بیاورد و هدف جبهه مقابل این است که از موج‌های کوتاه جلوگیری کند تا منجر به سونامی نشود.

لسانی در انتهای سخنان خود گفت:، اما درخصوص فضای داخل، برای بهبود عملکرد اپلیکیشن‌ها وسرویس‌های ارائه‌دهنده کسب‌وکار‌های دیجیتال باید به نکاتی از جمله پرهیز از شتاب‌زدگی، توجه به بازی دادن نهاد‌های واسط و محتواسازان یا ایده‌پردازان و همچنین کسب‌وکار‌های کوچک، توجه به کنش داوطلبانه در مقابل یکسری ویترین سازی‌های جعلی و پوششی که در قبل انجام می‌شده و صداقت در حوزه مصرف پهنای باند و ترافیک اطلاعات و بخصوص حفاظت از داده و ایجاد حس امنیت و آرامش در حوزه استفاده از رسانه، به نظر از مهم‌ترین مسائل و مولفه‌هایی که باید به آن توجه شود.