قطعنامه شورای حکام و بازی که از سر شد/ آیا مسیر دور زدن تحریم‌ها برای ایران بسته می‌شود؟

اقتصاد۲۴- روز‌ها اخطار و تاکید کارشناسان مبنی بر این که قطعنامه شورای حکام برای ایران صادر خواهد شد بالاخره رنگ حقیقت به خود گرفت و در مدت زمان کوتاهی پس از صدور قطعنامه اول، قطعنامه دیگری بر علیه ایران صادر شد. به این ترتیب در بامداد پنجشنبه هفته‌ای که گذشت، سرانجام آن‌چه از مدت‌ها قبل بسیاری از کارشناسان در خصوص احتمال بالای وقوع تحریم‌ها هشدار می‌دادند و بسیاری از ناظران نیز به همین دلیل نگران آن بودند، رنگ حقیقت به خود گرفت؛ و شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای را علیه جمهوری اسلامی به تصویب رساند. عجیب این که از تصویب چنین قطعنامه‌ای، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در حساب کاربری خود در توییتر پیش از منابع خبری دیگر خبر داده بود. میخائیل اولیانوف پیش از اطلاع رسانی شبکه‌های خبری و منابع رسمی در حساب کاربری خود در تویتر نوشت که، این قطعنامه با ۲۶ رأی موافق، ۲ رأی مخالف و ۵ رأی ممتنع به تصویب این شورای ۳۵ عضوی رسیده است.

اطلاع رسانی از وقوع و تصویب قطعنامه دوم شورای حکام آزانس بین المللی انرژی اتمی در حالی رخ می‌داد که تا آن زمان تنها خبرگزاری رویترز به نقل از دیپلمات‌های حاضر در نشست غیرعلنی شورای حکام آژانس نوشته بود که قطعنامه مذکور از ایران می‌خواهد فوراً با تحقیقات آژانس اتمی در خصوص ذرات اورانیوم یافت‌شده در ۳ مکان اعلام‌نشده در ایران همکاری کند. در نهایت، اما شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در اولین ساعات روز پنجشنبه ۲۶ آبان (۱۷ نوامبر) در وین قطعنامه را در محکومیت «عدم همکاری ایران» با این نهاد تصویب کرد.

قطعنامه‌ای که تصویب شد

هم چنین به گزارش خبرگزاری فرانسه و به نقل از منابع دیپلماتیک ۲۶ عضو از ۳۵ عضو این آژانس با متن ارائه شده توسط آمریکا و تروئیکای اروپا (بریتانیا، فرانسه و آلمان) موافقت کرده بودند و این تنها روسیه و چین بودند که به پیش‌نویس این قطعنامه رای مخالف دادند؛ هم چنین پنج کشور نیز به این قطعنامه رای ممتنع دادند و دو عضو دیگر شورا نیز غایب بودند.

اما مساله تنها صدور این قطعنامه نبود، بلکه شاید مساله مهم‌تر این است که با تصویب این قطعنامه در واقع دومین قطعنامه علیه ایران در سال جاری پس از ماه ژوئن در شورای حکام تصویب شده است و دلیل تصویب هر دو این قطعنامه‌ها نیز از منظر آژانس یکی است و آن نیز ادعای مطرح شده در باب عدم وجود پاسخ‌دهی و همکاری «معتبر ایران بلحاظ فنی» در مورد آثار اورانیوم یافت شده در سه سایت اعلام‌نشده، بیان می‌شود.
از سوی دیگر نیز به گزارش خبرگزاری فرانسه، آژانس به دلیل همکاری ناکافی ایران که مشکلی حل نشده باقی مانده است، اعلام کرده که عمیقا نگران است و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اجازه تهران به جمع‌آوری نمونه‌ها و دسترسی بدون تاخیر به سایت‌ها و تجهیزات و نیز توضیحات در مورد وجود ذرات اورانیوم را «ضروری و فوری» خوانده است.

قطعنامه‌هایی نمادین و پرونده‌ای که پیش می‌رود

هر چند که گفته می‌شود که در نهایت این قطعنامه شورای حکام در مرحله فعلی اهمیتی نمادین دارد، اما ممکن است مقدمه‌ای باشد برای کشاندن اختلاف و ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد و احتمال اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران.
نباید از یاد برد که آغاز تحریم‌های گسترده علیه ایران و رسیدن پرونده هسته‌ای کشور به ایستگاه شورای امنیت سازمان ملل در فاصله سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ نیز از قطعنامه‌های شورای حکام بود که آغاز شد.
قطعنامه‌هایی که یکی بعد از دیگری تصویب شدند و برخلاف تصور محمود احمدی نژاد به عنوان رئیس دولت وقت نه تنها کاغذ پاره نبودند که هر کدام بخشی از شریان اقتصادی کشور را مسدود کردند و این روند آن قدر ادامه پیدا کرد که در نهایت ایران را زیر فصل ۷ منشور سازمان ملل قرار داد.

طبق فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد، شورا قدرت زیاد و گسترده‌ای برای ارزیابی تصمیم‌های گرفته شده در وضعیت‌های «تهدید صلح جهانی، تخطی از رویه‌های صلح، یا اعمال خشونت و زور» در سطح جهانی دارد. در چنین وضعیت‌هایی، کار شورا محدود به توصیه نمی‌شود و می‌تواند اقدامات جدی مانند استفاده از نیرو‌های مسلح نظامی برای نگهداری یا بازگرداندن صلح و امنیت جهانی انجام دهد. شورای امنیت پس از بیان دقیق کیفیت حقوقی یک وضعیت و قبول آن به عنوان تهدیدی برای صلح یا نقض صلح یا عملی تجاوزگرانه ابتدا تصمیمات موقتی اخذ می‌کند (تصمیم‌هایی که جنبهٔ غیرنظامی دارد) تا از پیچیده‌تر شدن اوضاع جلوگیری نماید. سپس در صورت نیاز، می‌تواند مجازات‌هایی از قبیل قطع کامل یا جزئی روابط اقتصادی، ارتباطات زمینی، هوایی، دریایی، دریایی، پستی، تلگرافی، بیسیمی و دیگر وسایل ارتباطی و هم‌چنین قطع روابط دیپلماتیک را در نظر بگیرد و تمام دولت‌های عضو سازمان موظف‌اند آن‌ها را اجرا کنند.

چنانچه شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیش‌بینی شده در مادهٔ ۴۱ (مجازات‌های دیپلماتیک و اقتصادی) در حد کافی نبوده می‌تواند از نیرو‌های نظامی، هوایی و دریایی یا هر وسیلهٔ دیگری که برای حفظ یا برقراری صلح و امنیت بین‌المللی لازم است (تصمیمات نظامی) علیه دولت یا دولت‌های تهدیدکننده صلح، یا ناقض صلح، یا متجاوز استفاده کند.
بر همین حضور یک کشور در زیر فصل ۷ را در بسیاری مواقع آغازی برای یک جنگ ارزیابی می‌کنند.
در حقیقت همین فصل بوده است که باعث دخالت و اقدام نظامی سازمان ملل متحد در کره در سال ۱۹۵۰ در طی جنگ کره و استفاده از نیرو‌های چند ملیتی در عراق و کویت در سال ۱۹۹۱، اقدام نیرو‌های بین‌المللی علیه القاعده در افغانستان در سال ۲۰۰۱ و اقدام نیرو‌های بین‌المللی در لیبی در سال ۲۰۱۱ شد.
ایران یکی از معدود کشور‌های استثنایی بود که بعد از مذاکرات موسوم به مذاکرات برجام در سال ۲۰۱۵ بدون این که درگیر هیچ جنگی شود، توانست از فصل هفت سازمان ملل خارج شده و در حقیقت به همین دلیل بسیاری روند آن مذاکرات را پیروزی بدون خونریزی و جنگ برای ایران ارزیابی کردند.
بعد‌ها با ریاست جمهوری ترامپ، هر چند که بسیاری از امکان‌ها برای بازگشت به برجام برای ایران مسدود شد و در عین حال منافع اقتصادی لازم از این قرارداد برای کشور به دست نیامد، اما شاید بخش بزرگی از کشور‌های غربی امید داشتند با به قدرت رسیدن دولت بایدن در آمریکا، امکان احیا برجام از طریق مذاکرات وجود داشته باشد، اما حال پس از ائلاف زمانی که دولت رئیسی از خود نشان داد در کنار مساله اعتراضات مردمی که در دو ماه اخیر به اوج رسیده، حالا دسترسی به آن از همیشه ناممکن‌تر جلوه می کند.

بیشتر بخوانید: شکل گیری فضای ضدایرانی در شدیدترین حالت ممکن

در همین حال باید توجه کرد که حتی احتمال ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد، توسط لورا اس. اچ هولگیت سفیر آمریکا در آژانس مطرح شده است. این سفیر در روز پنجشنبه گفته بود که «ایران باید بداند که اگر برای حل این مسائل همکاری نکند، شورا اقدامات بیشتری انجام خواهد داد.»

در همین حال، اما وزارت امور خارجه ایران پیش از تصویب این قطعنامه پیش‌نویس چهار کشور آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان را محکوم کرده و مردود دانسته و اعلام کرده بود که پاسخ تهران در صورت تصویب این قطعنامه «قاطع و موثر» خواهد بود.

سند متن قطعنامه شورای حکام

در این میان، اما مساله مهم لزوم توجه اصلی‌ترین بخش‌های متنی است که توسط شورای حکام بر علیه جمهوری اسلامی به تصویب رسیده است و هم میهن با اشاره به اصلی‌ترین بخش‌های این متن، موارد را به شرح زیر اعلام کرده است:
a) تمجید از تلاش‌های حرفه‌ای و بی‌طرفانه مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و دبیرخانه اجرای توافقنامه ان‌پی‌تی با ایران.
b) تاکید بر نقش اساسی و مستقل آژانس در راستی‌آزمایی پایبندی ایران به تعهدات پادمانی مورد نیاز ان‌پی‌تی.
c) تأکید بر اهمیت پایبندی ایران به تعهدات پادمانی و نیاز به همکاری کامل و به‌موقع ایران با آژانس با هدف شفاف‌سازی و حل و فصل مسائل پادمانی باقی‌مانده که در گزارش GOV/۲۰۲۲ مدیرکل و چندین گزارش قبلی شرح داده شده است.
d) تاکید بر نگرانی عمیق مدیرکل مبنی بر اینکه مواد هسته‌ای در چندین مکان اعلام نشده در ایران وجود داشته است و مکان یا مکان‌های فعلی این مواد برای آژانس شناخته‌شده نیست و ارزیابی او مبنی بر اینکه مواد هسته‌ای مورد استفاده در ایران اساس توافقنامه پادمان ان‌پی‌تی اعلام نشده است.
e) یادآوری قطعنامه ۱۹ ژوئن ۲۰۲۰ شورای حکام مندرج در GOV/۲۰۲۰/۳۴ که از ایران خواسته شده بود تا با آژانس همکاری کامل داشته باشد و درخواست‌های آژانس را بدون تاخیر بیشتر برآورده کند.
f) یادآوری قطعنامه ۸ ژوئن ۲۰۲۲ شورای حکام مندرج در GOV/۲۰۲۲/۳۴ که از ایران خواسته بود به صورت اضطراری برای انجام تعهدات قانونی خود اقدام کند و بدون تأخیر، پیشنهاد مدیرکل برای تعامل بیشتر برای شفاف‌سازی و حل‌وفصل همه مسائل پادمان باقی‌مانده را بپذیرد.
g) تاکید بر نتیجه‌گیری مدیرکل مبنی بر اینکه تا زمانی‌که ایران تاکنون توضیحات فنی معتبری برای حضور ذرات اورانیوم با منشاء انسانی در سه مکان اعلام‌نشده ارائه نکرده و آژانس را از مکان (های) فعلی این مواد مطلع یا تجهیزات آلوده به این مواد مطلع نساخته، آژانس نمی‌تواند صحت و کامل بودن اعلامیه‌های ایران تحت موافقتنامه پادمان ان‌پی‌تی را تایید کند.
h) ابراز نگرانی جدی در مورد نتیجه‌گیری مدیرکل مبنی بر اینکه این موضوعات ناشی از تعهدات ایران ذیل توافقنامه پادمان جامع بین ایران و آژانس است و باید حل شود تا آژانس در موقعیتی باشد که تضمین دهد برنامه هسته‌ای ایران منحصراً صلح‌آمیز است.

بیشتر بخوانید: سناریو‌های پیش روی ایران پس از صدور قطعنامه دوم شورای حکام

i) ابراز حمایت از تعامل آژانس با ایران برای حل‌وفصل مسائل پادمانی باقیمانده و اشتراک‌نظر در نگرانی جدی مدیرکل مبنی بر اینکه هیچ پیشرفتی در جهت شفاف‌سازی و حل و فصل این مسائل حاصل نشده است.
j) توجه به گفتگو‌های اشاره‌شده در آخرین گزارش مدیرکل، بین آژانس و ایران در سپتامبر ۲۰۲۲ و در ۷ نوامبر ۲۰۲۲ و با توجه به انتظارات مدیرکل مبنی بر اینکه در نشست فنی تهران که قرار است قبل از پایان نوامبر ۲۰۲۲ انجام شود، ایران همکاری اساسی را آغاز کند. این همکاری شامل ارائه «توضیحات فنی معتبر درباره این موضوعات، از جمله دسترسی به مکان‌ها و مواد و همچنین نمونه‌برداری در صورت لزوم» است.
۱- قویاً از تلاش‌های مستمر آژانس برای اجرای توافقنامه پادمان‌های ان‌پی‌تی ایران، با هدف ارائه تضمین درباره ماهیت منحصراً صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران حمایت می‌کنیم.
۲- ابراز نگرانی عمیق از اینکه مسائل پادمانی مربوط به سه مکان اعلام‌نشده، به دلیل همکاری اساسا ناکافی ایران، به‌رغم تعاملات متعدد با آژانس از سال ۲۰۱۹، باقی مانده است.
۳- تصمیم گرفته می‌شود که برای اطمینان از راستی‌آزمایی عدم انحراف مواد هسته‌ای، ضروری و فوری است که ایران براساس تعهدات قانونی خود عمل کند و برای شفاف‌سازی همه مسائل پادمان باقی‌مانده، اقدامات زیر را بدون تأخیر انجام دهد:

ارائه توضیحات فنی معتبر درباره وجود ذرات اورانیوم با منشاء انسانی در سه مکان اعلام‌نشده در ایران.
آژانس را از مکان (های) فعلی مواد هسته‌ای و/یا تجهیزات آلوده مطلع سازد.
ارائه کلیه اطلاعات، اسناد و پاسخ‌های مورد نیاز آژانس برای این منظور.
ارائه دسترسی به مکان‌ها و موادی که آژانس برای این منظور نیاز دارد و جمع‌آوری نمونه که توسط آژانس مناسب تشخیص داده شود.
۴- متذکر می‌شود که ارائه این اطلاعات و دسترسی توسط ایران و راستی‌آزمایی بعدی توسط آژانس براساس توافقنامه پادمان‌های ان‌پی‌تی ایران، ضروری است تا دبیرخانه در موقعیتی قرار گیرد که بتواند گزارش دهد که این مسئله دیگر موضوعیت ندارد و بنابراین نیاز به بررسی و اقدام شورای حکام در این خصوص احساس نمی‌شود.
۵- از مدیرکل می‌خواهد که گزارشی درباره اجرای توافقنامه پادمان‌های ان‌پی‌تی ایران و این قطعنامه برای بررسی شورای حکام در جلسه ماه مارس ۲۰۲۳ یا در صورت لزوم زودتر ارائه کند.
۶- تصمیم می‌گیرد همچنان به موضوع رسیدگی کند.

تحریم تازه برای صداوسیمایی‌ها و شرکت‌های نفت و گاز

در این میان، اما باید توجه کرد که محدودیت‌های بیان شده در قطعنامه شورای حکام تنها موارد تحمیل شده به ایران نخواهد بود.
کما این که وزارت خزانه‌داری داری آمریکا در همین بین ۶ نفر از کارمندان و روسای سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی را تحریم کرده است. در اطلاعیه این وزارتخانه تاکید شده که علی رضوانی، آمنه سادات ذبیح‌پور، پیمان جبلی، احمد نوروزی، محسن برمهانی و یوسف پورانواری در لیست تحریم‌های آمریکا قرار گرفته‌اند. بنابر با این تحریم‌ها، تمامی اموال این اشخاص در ایالات متحده یا در کنترل اشخاص آمریکایی بلوکه خواهد شد و هر کسی که به مبادله با این اشخاص بپردازد ممکن است هدف تحریم‌های ثانویه ایالات متحده قرار بگیرد.

اما بخش مهم‌تر تحریم‌ها که برخلاف تحریم ۶ کارمند صداوسیما چندان به ان توجه نشد تحریم‌های تازه بر علیه نفت و گاز ایران بوده است.
بنابر اعلام وزارت خزانه‌داری آمریکا، ۱۳ شرکت به دلیل حمایت از نفت و گاز ایران در لیست تحریم‌های تازه قرار گرفته اند و این تحریم‌های تازه در حالی رخ می‌دهد که در واکنش به تحریم‌های جدید کشور‌های اروپایی و غرب علیه ایران، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی کشور تاکید کرده است «غربی‌ها هر از چندگاهی به بهانه‌های مختلف محدودیت‌هایی را علیه اشخاص و شرکت‌ها در جمهوری اسلامی ایران اعمال می‌کنند که تاثیر چندانی در مسیر حرکت کشور ندارد.»
فریدون عباسی که درباره همین موضوع با ایسنا گفتگو کرده است، همچنین توضیح داد که منظور بنده از این که خیلی از این تحریم‌ها اثرگذار نیست این نیست که اصلا تاثیری ندارد؛ با تحریم‌ها برخی از شرکت‌های ما در مبادلات بین المللی دچار مشکل می‌شوند که البته با شیوه‌های مختلف این تحریم‌ها قابل دور زدن است.
این سخنان فریدون فریدون عباسی درباره دور زدن تحریم‌ها، اما در حالی بیان می‌شود که، وزیر خارجه آمریکا در اظهاراتی تازه عنوان کرده است که واشنگتن به تلاش خود برای جلوگیری از دور زدن تحریم‌ها توسط ایران ادامه خواهد داد.
آنتونی بلینکن اخیرا در حساب شخصی خود در توییتر نوشت که «ما به مختل کردن تلاش‌های ایران برای دور زدن تحریم‌هایش ادامه می‌دهیم. وزارت خزانه‌داری آمریکا شرکت‌هایی را به دلایل قضایی مختلف به خاطر دخیل بودن در فروش نفت و گاز ایران تحریم کرده است. هرکس که این تبادلات را تسهیل کند، خطر تحریم‌های آمریکا را به جان می‌خرد.»
به نظر می‌رسد صدور قطعنامه تازه و ایجاد اختلال مضاعف حالا از اصلی‌ترین اهداف طرف‌های غربی برای بستن راه‌های حیاتی اقتصادی جمهوری اسلامی است.

توافق‌های بی حاصل

این در حالی است که ایران و آژانس تاکنون دوبار برسر یک چارچوب مشخص کاری برای حل اختلاف توافق کرده‌اند که در هیچ مورد نیز به نتیجه نرسیده است. در همین حال ایران می‌گوید پاسخ‌های لازم را به آژانس داده است، اما آژانس این پاسخ‌ها را ناکافی می‌داند. ایران نیز در همین زمینه خواهان مختومه شدن پرونده، همزمان و همراستا با توافق نهایی برای احیای برجام است، اما آژانس و طرف‌های برجام این دو مساله را مستقل از هم می‌دانند و به این ترتیب و با توجه به موضعی که ایران اتخاذ کرده، باید گفت که سرانجام برجام همچنان در وضعیتی بلاتکلیف و نامشخص قرار دارد و هرچند برخی منابع از وقوع تحرکات جدید در این پرونده در چند روز اخیر خبر می‌دهند، اما دورنمای دیده شده چندان رو به بهبود خود را نشان نمی‌دهد. حتی اگر فرض کنیم که این تحرکات به تحول خاصی در مسیر احیای برجام منتهی شود و به تبع آن ایران و آژانس در مسیر درست همکاری قرار گیرند، شاید بتوان انتظار داشت که تا پیش از بهمن‌ماه، مسائل حل‌وفصل شود. اما این تحلیل خوشبینانه یک روی دیگر نیز دارد؛ اگر مذاکرات برجام همچنان در بن‌بست باقی بماند، ایران یا باید در قالب نقشه‌راه مستقل، پرونده اختلاف با آژانس را حل کند و مانع از انتقال پرونده از شورای حکام به شورای امنیت شود یا این که براساس روند کاری که شورای حکام و فضای منفی آمریکا و اروپا علیه ایران ترسیم کرده‌اند، در انتظار ارجاع پرونده‌اش به شورای امنیت سازمان ملل بماند.

خطر برای مسیر دور زدن تحریم‌ها

در همین حال اگر پرونده ایران از شورای حکام به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شود، ایران می‌تواند امیدوار باشد که دو کشور روسیه و چین که به قطعنامه اخیر شورای حکام هم رای منفی دادند، در نشست شورای امنیت قطعنامه احتمالی ضدایرانی را وتو کنند. این امید در گذشته نیز وجود داشت و دولت احمدی‌نژاد و سعید جلیلی، مذاکره‌کننده ارشد وقت ایران روی آن حساب باز کرده بود‌ند، اما در عمل و در زمان خاص و حساس، چین و روسیه به شکل عجیبی امید ایران را ناامید کردند. نکته دیگر اینکه در آن زمان ایران غنی‌سازی ۶۰ درصدی نداشت و غنی‌سازی اورانیوم را در میزان به مراتب پائین‌تری انجام می‌داد.

هم چنین باید توجه کرد که اکنون در حالی ایران به خاطر فروش پهباد به روسیه در فشار افکار عمومی جهانی قرار گرفته است که در دوره‌های قبل چنین همکاری بین ایران و روسیه وجود نداشت، اما از طرف دیگر باید توجه کرد که روسیه اکنون خود در تنگنای تحریم‌های گسترده اقتصادی پس از حمله نظامی به اوکراین قرار دارد و مشخص نیست که در نهایت آیا این مسیر را تا انتها در کنار ایران خواهد ماند و یا با گرفتن امتیازاتی از طرف‌های غربی هم، چون اتحادیه اروپا از حق وتو خود برای ایران خواهد گذشت.

طرف‌های چینی نیز پیش از این نشان داده اند که مراودات اقتصادی انان با اتحادیه اروپا و آمریکا برایشان ارزشمندتر از حفظ رابطه با ایران بوده است، اما در عین حال در آرایش جدید منطقه ای، چین در خیال دسترسی به خاورمیانه است و اصلی‌ترین مسیر این دسترسی برای وی نیز ایران و افغانستان هستند و حالا مشخص نیست که این بار چطور با ایران وارد مراودات خواهد شد.
از سوی دیگر باید توجه کرد که روند صدور قطعنامه‌ها و افزایش تحریم‌های نفتی و گازی و بانکی، فشار به شرکت‌های همکار با ایران در روند اقتصادی منجر به بروز بحران‌های جدی‌تر خواهد شد. این فشار‌ها و تحریم‌ها این بار به صورت هدفمند همان بخشی را هدف گرفته است که بسیاری از مخالفان مذاکره به آن دل بسته بودند، و ان نیز مسیر دور زدن تحریم هاست!