کمیته حقیقت‌یاب حقوق بشر درباره اعتراضات ایران به نتیجه می‌رسد؟

اقتصاد۲۴- شورای حقوق بشر سازمان ملل در سی‌وپنجمین نشست ویژه خود در روز پنجشنبه سوم آذر، به تشکیل یک کمیته حقیقت‌یاب جدید برای انجام تحقیقات در مورد گزارش‌های «اعتراضاتی که پس از ۲۵ شهریور آغاز شد» رای مثبت داد. در جریان این رای‌گیری ۲۵ عضو این شورا رای مثبت، شش عضو - شامل ارمنستان، چین، کوبا، پاکستان، ونزوئلا و اریتره - رای مخالف و ۱۶ عضو این شورا رای ممتنع دادند. لازم به ذکر است که این نخستین‌بار است که چنین کمیته‌ای برای بررسی موارد نقض حقوق بشر در ایران تشکیل می‌شود.

اما ایران در واکنش به این تصمیم شورای حقوق بشر سازمان ملل اعلام کرد که قصد ندارد با این کمیته همکاری کند. چند روز پس از برگزاری این نشست ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرد که ایران با کمیته حقیقت‌یابی که بر اساس تصمیم اخیر این شورا تشکیل خواهد شد، همکاری نخواهد کرد. وی به تصمیم دولت برای تشکیل یک «کمیته ملی» در ارتباط با بررسی اعتراضات اخیر اشاره کرد. گفت: «ایران در این زمینه به وظیفه ملی با تشکیل این کمیته عمل می‌کند و در مورد نتایج پیگیری‌ها و بررسی‌ها از سوی این کمیته به صورت شفاف اطلاع‌رسانی می‌کند.

از سوی دیگر سخنگوی دولت نیز در پاسخ به پرسشی درباره این کمیته حقیقت‌یاب، عنوان کرد: «آلمان که یکی از بانیان این قطعنامه بود، سابقه طولانی در اقدامات ضدحقوق بشری دارد. شهروندان اهل سنت و کرد ساکن سردشت گواه روشن و زنده‌ای بر وضعیت و اقدامات ضدحقوق بشری، ضدکودکان و ضدزنان کشور نژادپرست آلمان علیه ملت ایران است.»

وی ادامه داد: «این کشور‌ها باید پاسخگوی بیش از ۶ هزار بمب شیمیایی باشند که بر سر ملت ما ریخته‌اند. کمیته‌های حقیقت‌یاب برای شناسایی تامین‌کنندگان این بمب‌های شیمیایی تشکیل دهند و آنچه در گذشته انجام دادند را جبران کنند. بیش از ۶۷ هزار نفر را جانباز شیمیایی کردند که بیش از ۱۵۰۰ نفر از آنان زنان و کودکان بودند. برای بررسی اظهارات دروغین مقامات غربی باید کمیته حقیقت‌یاب تشکیل شود.»

با این تفاسیر به نظر می‌رسد تصمیم ایران در خصوص عدم همکاری با این کمیته قطعی است و مقامات قرار نیست در این رابطه کوتاه بیایند. اما آیا این تصمیم تبعاتی دارد؟

ایران امیدوار است که چین و روسیه قطعنامه را وتو کنند

ماجرای ایران و کمیته حقیقت یاب حقوق بشردر همین خصوص علی بیگدلی استاد روابط بین الملل در گفتگو با فرارو عنوان کرد: «این کمیته از کمیته‌های فرعی سازمان ملل است که تا امروز اگر اشتباه نکنم، حدود ۴۶ دفعه در موارد مختلف تشکیل شده است، ولی این اولین بار است که در قبال ایران فعالیت خود را آغاز می‌کند. روند هم اینگونه است که شورای حقوق بشر سازمان ملل در صورت حضور در کشور مورد نظر بررسی‌ها و تحقیقات میدانی انجام می‌دهد و اگر هم مانند ایران، حضور نداشته باشد از طریق گزارش‌های مردمی، فیلم‌ها و عکس‌ها و امثال این‌ها تحقیقات خود را انجام می‌دهد و اگر کشور مدنظرشان در نهایت محکوم شود، قطعنامه‌ای علیه آن کشور صادر می‌شود.»

وی ادامه داد: «البته به کشور محکوم اجازه و فرصت داده می‌شود که از خودش دفاع کند و مستندات خود را ارائه کند. البته با توجه به رویکردی که وزارت امور خارجه ما اعلام کرده است و قرار نیست با این کمیته همکاری کنیم، پس قاعدتا در صورت محکومیت هم از طرف ایران کسی برای دفاع، اقدام نمی‌کند. ولی باید در نظر داشت که اگر کشوری به این قطعنامه توجه نکرد، پروند‌ه‌اش به دادگاه بین‌المللی جنایی ارجاع داده می‌شود. این دادگاه اولین دادگاه دائمی بین‌المللی برای رسیدگی به جرایم نسل‌کشی، جنایات علیه بشریت، جنایت جنگی و جنایت تجاوز است و اگر ایران محکوم شود و پرونده‌اش به این دادگاه کشیده شود، دو حالت ممکن است رخ دهد.»

بیشتر بخوانید: قطعنامه تازه آمریکا علیه ایران در زمینه حقوق زنان

این استاد دانشگاه افزود: «حالت اول این است که وکیل بگیرد و در این دادگاه از اتهاماتی که متوجه‌اش است، دفاع کند. حالت دوم این است که به این دادگاه هم بی توجه باشد و حکم علیه‌اش صادر شود. در این حالت پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل می‌رود. در این مرحله هم مجدد به ایران فرصت می‌دهند تا از اتهامات مطرح شده علیه خودش، دفاع کند. در صورتی که باز هم ایران از دفاع سر باز بزند، یک قطعنامه علیه ایران صادر می‌شود. البته واقعیت این است که من فکر می‌کنم ایران خیلی امیدوار است که در این مرحله، چین و روسیه قطعنامه را وتو کنند.»

او تاکید کرد: «لازم است به این نکته اشاره کنم که از لحاظ اجرایی این کمیته واقعا خیلی اهمیتی ندارد و گمان نکنید که سیلی از تحریم‌ها را بر سر ایران می‌ریزد، اما چهره ایران را در جامعه بین‌المللی به شدت مخدوش خواهد کرد؛ بنابراین به باور من ایران بهتر است مستندات خود را آماده کند و در مراحل مختلف که امکان دفاع دارد، حضور پیدا کند و اجازه ندهد چهره و اعتبار کشور زیر سوال برود. زیرا در بیانیه شورای حقوق بشر سازمان ملل آمده است که «جنایت علیه بشریت» رخ داده است و به همین دلیل جنبه جزایی و جنایی ماجرا بسیار بیشتر شده است و اصلا برای ایران خوب نخواهد بود.»

وی ادامه داد: «اینکه می‌گویم چهره ایران مخدوش می‌شود به این معنی است که به عنوان مثال هر موقع که جلسه شورای امنیت سازمان ملل تشکیل شود، کلی بیانیه و علیه ایران در سازمان ملل توسط کشور‌هایی که خواهان این قطعنامه بودند، پخش می‌شود. حتی ممکن است مداوم متن این قطعنامه در جلسات سازمان ملل بدون هیچ مشکل و ممانعتی منتشر و توزیع شود؛ بنابراین در پی مخدوش شدن چهره ایران، روی روابط و مراودات کشور‌ها هم با ما تاثیر منفی خواهد گذاشت.»

چطور برای کشوری که به راحتی ۸۰ نفر را گردن می‌زند، کمیته حقوق بشری تشکیل نمی‌شود؟!
ماجرای ایران و کمیته حقیقت یاب حقوق بشراما محمدصادق کوشکی فعال سیاسی جریان اصولگرا نظر متفاوتی دارد. وی در گفتگو با فرارو عنوان کرد: «چنین ساز و کار‌هایی اولین بار نیست که در قبال ایران در دستور کار غربی‌ها قرار می‌گیرد. طی این ۴۳ سال گذشته بار‌ها چنین اقداماتی علیه ایران انجام داده‌اند. ما همیشه هم همکاری کردیم، اما نتیجه این همکاری‌ها چیزی جز محکوم کردن ایران نبود. یعنی واقعیت این است که چه همکاری کنیم چه همکاری نکنیم، تفاوتی برای آن‌ها نمی‌کند و در نهایت علیه ایران حکم صادر می‌کنند؛ لذا به نظر من با توجه به تجربیاتمان و سابقه طرف مقابل، تصمیم مقامات مبنی بر عدم همکاری با کمیته حقیقت یاب حقوق بشری، کاملا درست و منطقی است.»

وی تاکید کرد: «اصلاً این کمیته به این شکل نمی‌تواند برای ما پیامد حقوقی داشته باشد. زیرا این پرونده به هر دادگاهی هم ارجاع داده شود، آن‌ها صلاحیت بررسی ندارد. این نوعی دخالت در امور داخلی ایران است و در محدوده صلاحیت و اختیارات هیچ دادگاهی نیست. اجازه دهید یک مثال برایتان بیاورم. شما فرض کنید که یک زمانی ما را به دیوان داوری می‌برند، اگر ما قبل از آن این دیوان داوری را به عنوان مرجع تصمیم‌گیری قبول نکرده باشیم، نمی‌تواند به موضوع ورود کند؛ بنابراین جدا از این که ما اصلا قبول نداریم، باید در نظر داشته باشید دادگاهی که امکان و اختیار دخالت در امور داخلی یک کشور را داشته باشد، وجود ندارد. زیرا این اصلا ناقض قوانین سازمان ملل است.»

کوشکی در پایان افزود: «اگر به شورای امنیت هم کشیده شود اجماعی در خصوص آن وجود نداد. زیرا اولاً باید توجه داشت که ابتدای این ماجرا کاملا سیاسی است. زیرا اگر واقعا دغدغه حقوق بشری داشتند تا الان باید بار‌ها علیه عربستان تشکیل می‌شد. چطور برای کشوری که به راحتی ۸۰ نفر را گردن می‌زنند، کمیته حقوق بشری تشکیل نمی‌شود، فقط برای ما تشکیل می‌شود؟ خب این نشان می‌دهد که مسئله آن‌ها عملاً سیاسی است. دوم اینکه ما همیشه همکاری کردیم، اما آن‌ها هدفشان محکوم کردن ایران است و اهمیتی به حقیقت نمی‌دهند و در نهایت مارا محکوم می‌کنند. پس لزومی ندارد این بار همکاری کنیم.»