آیا مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب بار دیگر در مرکز توجه قرار می‌گیرد؟

اقتصاد۲۴- اگرچه مسئله هسته‌ای در ایران تقریبا تمام شده و مذاکرات آن هم پایان یافته و در غرب هم کسی از آن سخن نمی‌گوید، اما همچنان این مسئله به عنوان موضوعی مهم که لاینحل مانده، مورد بحث است و این سوال مطرح شده که آیا مذاکرات به خاطر فضای اعتراضی در ایران متوقف شده، یا مسائلی دیگر در میان است.

آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا ظاهرا سیاست آمریکا در قبال ایران را به اعتراضات گره زده و هفته گذشته گفته «تمرکز هر روز ما و جهان بر آن چیزی است در خیابان‌های ایران می‌گذرد. ما از آنچه ایرانی‌ها درخواست می‌کنند حمایت می‌کنیم. آن‌ها می‌خواهند شنیده شوند، بتوانند نظرات خود را به صورت مسالمت‌آمیز اعلام کنند و این سرکوب وحشتناک را نداشته باشند.»

رابرت مالی مذاکره‌کننده آمریکایی هم ارزیابی صریحی از چشم‌انداز احیای توافق هسته‌ای، که یکی از اهداف بلندمدت سیاست خارجی بایدن بوده، ارائه کرده و گفته «این موضوع در دستور کار نیست.»

هرچند برای غرب فعلا کار تمام شده است، اما فشارهایی برای بازگشت به برجام وجود دارد؛ از جمله فشارها در مطلبی بود که لس‌آنجلس تایمز نوشته و به موضوع هسته ای ایران اشاره کرده است. این رسانه معتقد است آمریکا بیش از یک دهه بر جلوگیری از دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای متمرکز بوده اما ناگهان  با «گسترش اعتراضات مردم ایران» مواجه شد و عملا ادامه مذاکرات هسته‌ای را دور از دسترس کرده است و در عوض، رویارویی ایالات متحده با ایران گسترده‌تر و عمیق‌تر شده است چراکه درگیری آن‌ها در بیش از یک جبهه است.

بیشتر بخوانید: دو راهی مسولان ایرانی بعد از بیانیه چین و شورای همکاری

ایالات متحده و دیگر قدرت‌های بزرگ تقریباً دو سال است که برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شده بود، تلاش کرده‌اند. در ماه اگوست، مقامات هر دو طرف اعلام کردند به توافق نزدیک شده‌اند. مقامات آمریکایی و اروپایی می‌گویند، ایران خواسته‌های جدیدی را آن زمان مطرح کرد و این توافق را متوقف کرد. سپس در ماه سپتامبر یک رویداد غیرمنتظره رخ داد: خیابان‌های ایران پس از مرگ یک دختر ۲۲ ساله به نام مهسا امینی محل بروز اعتراضات شدند.

تظاهرات در ایران توسط زنان و دختران آغاز شد و به سرعت گسترش یافت. هزاران نفر دستگیر شدند و قوه قضاییه اعلام کرد معترضان محاکمه خواهند شد. برخی هم به اعدام محکوم شدند. تحلیلگران در ایران گفته‌اند که این جنبش در دوران جمهوری اسلامی بی‌سابقه بوده است. در پی این اعتراضات دولت بایدن بلافاصله واکنش نشان داد و سرکوب را محکوم کرد و از سازمان ملل خواست بر اقدامات تهران نظارت کند.

ایالات متحده همچنین تحریم‌های فناوری ارتباطاتی علیه ایران را کاهش داد تا دسترسی مردم به گوگل و سایر شرکت‌ها و ابزار‌هایی برای برقراری ارتباط امن میان مردم فراهم شود. همزمان دولت تحریم‌های بیشتری را علیه مقامات ایرانی مرتبط با سرکوب اعتراضات، وضع کرد. این اقدامات ممکن است کافی به نظر نرسد، اما برخی از مدافعان حقوق بشر که اصولا منتقد دولت آمریکا هستند، بایدن را به خاطر چابکی در اقداماتش تحسین کردند.

علی واعظ از گروه بین‌المللی بحران به لس‌آنجلس تایمز گفته «دولت کار‌های زیادی انجام داده‌است. واقعیت نگران‌کننده این است که ایالات متحده و سایر دولت‌های خارجی نمی‌توانند برای کمک به مردم در ایران کاری انجام دهند. همانطور که در جریان بهار عربی سال ۲۰۱۰، زمانی که شورش‌ها از تونس تا سوریه شروع شده بود، آموختیم، قدرت ایالات متحده برای تأثیرگذاری بر رویداد‌ها در سایر کشور‌ها محدود است.»

واعظ می‌گوید «این یک درام ایرانی است و خارجی‌ها صرفا نظاره‌گر آن هستند. غرب آنقدر از تحریم‌ها علیه ایران استفاده کرده که ایران نسبت به آن‌ها بی‌حس شده است. آن‌ها ابزار زیادی برای اثرگذاری ندارند.»

لس‌انجلس تایمز در آن مطلب نوشته «جنبش اعتراضی در ایران یک اثر دیگر بر سیاست ایالات متحده دارد: از نظر سیاسی، حداقل در حال حاضر، کاهش تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را برای دولت غیرممکن کرده است. اگر رژیم تهران به طور ناگهانی با امضای توافق هسته‌ای موافقت کند، ایالات متحده باید بسیاری از تحریم‌های اقتصادی خود علیه ایران را لغو کند. میلیارد‌ها دلار از دارایی‌های مسدود شده به خزانه ایران سرازیر می‌شود و ایران آزاد خواهد بود تا نفت را در بازار جهانی بفروشد.

سوزان مالونی از موسسه بروکینز در گفتگو با لس آنجلس‌تایمز می‌گوید «شما باید در نظر بگیرید که آیا قرار است برای رژیمی که از سوی جمعیت خود زیر آتش است میخواهید یک قایق نجات فراهم کنید که یا خیر. چنین تصمیمی، مقامات دولت بایدن را در یک دوراهی گرفتار می‌کند. آن‌ها همچنان خواهان احیای توافق هسته‌ای با ایران هستند، اما بعید است که در چنین شرایطی به این نتیجه برسند که باید برجام را احیا کنند.»

ایران ماه گذشته اعلام کرده که غنی‌سازی اورانیوم را در نیروگاه زیرزمینی فردو تا خلوص ۶۰ درصد افزایش داده است. این اقدام یک قدم مانده به غنی‌سازی ۹۰ درصد و دستیابی به اورانیوم غنی‌شده مورد نیاز برای ساخت یک بمب هسته‌ای است. از نظر مقامات آمریکایی با چنین وضعیتی، ایران تنها چند هفته برای مونتاژ یک سلاح هسته‌ای خام نیاز دارد. این همان مارپیچ تشدید تنش است؛ مارپیچی که هدف مذاکرات هسته‌ای جلوگیری از آن بود.

غرب مدعی است بدون توافق، ایران وسوسه می‌شود برنامه هسته‌ای خود را پنهان کند. اسراییل، تحت دولت جدید و جنگ طلب‌تر بنیامین نتانیاهو، از همین الان در حال مطرح کردن بحث «گزینه نظامی» علیه ایران است. مقامات آمریکایی می‌گویند که بایدن نیز این گزینه را دارد. توافق هسته‌ای ممکن است در حال حاضر از دستور کار خارج شده باشد، اما مشکلی که قرار بود حل شود از بین نرفته است.