۱۷.۵ میلیون تن گاز در اوج مازوت سوزی

اقتصاد۲۴  گمرک ایران اعلام کرده که در ۱۰ روز ابتدای دی‌ماه، ۱۷.۵ میلیون تن گاز طبیعی تبدیل به گاز مایع و از ایران به چند کشور همسایه «صادر» شده است. آن هم در میانه ناترازی تولید و مصرف گاز که با اوج‌گیری استفاده از مازوت برای نیروگاه‌ها و صنایع ایران و آلودگی شدید هوا برای ایرانی‌ها همراه شده است. مطابق اطلاعاتی که گمرک ایران منتشر کرده ارزش محموله‌های گاز طبیعی ایران که به صورت «مایع» و در بسته‌بندی‌های یک لیتری صادر شده، ۶.۷ میلیارد دلار بوده است.

به عبارت دیگر، از اول تا دهم دی ماه، یعنی زمانی که مدارس و دانشگاه‌ها به دلیل آلودگی هوا ناشی از مصرف مازوت تعطیل بوده و بسیاری از شهر‌ها در وضعیت «ناسالم» و قرمز و بنفش قرار گرفته‌اند؛ ۶.۷ میلیارد دلار گاز طبیعی ایران تبدیل به گاز مایع شده و از مرز‌ها بیرون رفته است. گزارش گمرک نشان می‌دهد که این محموله‌های صادراتی گاز طبیعی به کشور‌های پاکستان، ارمنستان، ترکیه، افغانستان، عراق رفته است.

افزایش وزن صادرات به قیمت آلودگی هوا

دهم دی ماه بود که گمرک ایران، اطلاعات و ارقام مربوط به واردات و صادرات طی ۹ ماه ابتدایی امسال را منتشر کرد. بر اساس این اطلاعات، صادرات ایران به لحاظ وزنی رشد را تجربه کرده است، به‌طوری که در نهمین ماه سال جاری مجموع کالای صادر شده ۷۹ میلیون و ۹۴۰ هزار تن است. این رقم برای هشتمین ماه سال جاری ۷۰ میلیون و ۴۰۰ هزار تن ثبت شده بود.

با این شرایط می‌توان گفت حجم صادرات کشور در مدت زمان مورد بررسی رشد ۱۳.۵ درصدی را ثبت کرده است. در مقابل بررسی روند واردات کالا در ۹ ماهه سال جاری نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد ارزش واردات نیز در این ماه بالغ بر ۴۲ میلیارد دلار است. به تعبیر دیگر با شوک قیمتی در ارز‌های خارجی، ارزش کالا‌های وارداتی رشدی ۱۴.۷ درصدی داشته است. در این مقطع ارزش واردات کشور ۴۲ میلیارد و ۶۱۰ میلیون دلار بوده است.

اما گزارش تازه‌ای که گمرک ایران منتشر کرده به یک‌باره، ارزش صادرات ایران را به شدت بالا برده و حتی تراز تجاری ایران را از نظر «وزنی» مثبت کرده است. مطابق آمار تازه، از ابتدای فروردین تا ۱۰ دی سال ۱۴۰۱، صادرات کالایی بدون نفت خام، حدود ۹۷.۸ میلیون تن و به ارزش ۴۳.۱ میلیارد دلار بوده است. نکته قابل توجه در آمار اخیر گمرک که بر خلاف رویه‌های قبل تا دهه اول دی ماه ارایه شده، در این است که از این میزان، حدود ۱۷.۵ میلیون تن به ارزش ۶.۷ میلیارد دلار مربوط به صادرات (بدون نفت خام) طی ۱۰ روزه نخست دی ماه امسال است و بیش از ۸۵ درصد از ارزش کل صادرات این ۱۰ روز را گاز طبیعی مایع شده تشکیل می‌دهد. افزایش صادرات گاز طبیعی موجب شد تا روند کاهشی مقدار صادرات، معکوس و افت وزنی صادرات به افزایش تبدیل شود. از ابتدای فروردین تا ۱۰ دی سال ۱۴۰۱، رقم واردات کالایی نیز بالغ بر ۲۸.۲ میلیون تن و به ارزش ۴۴.۳ میلیارد دلار برآورد شده است. از این میزان، ۱.۰۵ میلیون تن به ارزش ۱.۵ میلیارد دلار مربوط به ۱۰ روز نخست دی ۱۴۰۱ بوده که بیشترین ارزش آن مربوط به واردات ذرت دامی با سهم ۱۱.۵ درصد از کل ارزش واردات است.

افزایش همکاری ایران و روسیه در بخش گاز

ایران و روسیه دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گازی دنیا هستند و برخلاف نفت که بخش بزرگی از بازار آن در دست عربستان سعودی است؛ کلید بازار گاز در دست ایران و روسیه و تا حدی هم قطر است. ایران و روسیه تحت تاثیر تحریم‌های شدید نفتی، قادر به بازیابی درآمد‌های خود در این حوزه نیستند و برای دور زدن تحریم‌ها، شرایط سختی را تجربه می‌کنند. اما برخلاف نفت، نفوذ دلار و ساختار بانکی غرب بر بازار گاز، این‌گونه نیست و به نظر می‌رسد ایران و روسیه حالا با شناخت جایگاه گازی خود، درصدد استفاده از این فرصت برآمده‌اند.

روسیه و ایران قرارداد‌های انرژی به ارزش ۴۰ میلیارد دلار منعقد کرده‌اند، اما جزییات آن هنور تشریح نشده است. در همین حال، برخی کارشناسان این تصور را ایجاد کردند که جنبه مهم این قرارداد نزدیکی بیشتر روسیه و ایران است. با این حال، در اوایل اکتبر، معاون نخست وزیر روسیه، الکساندر نواک، توضیحاتی در این باره ارایه کرد و گفت که روسیه و ایران در حال کار روی تنظیم قرارداد‌های نقطه‌ای برای عرضه نفت و گاز هستند که انتظار می‌رود تا پایان سال جاری امضا شود. در گام نخست این همکاری، حجم آن‌ها می‌تواند به ۵ میلیون تن نفت و ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز در سال برسد.

بیشتر بخوانید: افزایش کم‌سابقه غلظت دی‌اکسید گوگرد در هوای کشور

نهم دی ماه سال جاری بود که الکساندر نواک، معاون نخست‌وزیر روسیه اعلام کرد این کشور ممکن است از طریق سوآپ گازی با ایران در درازمدت گاز طبیعی خود را به بازار‌های افغانستان و پاکستان ارسال کند. این امکان، به عنوان بخشی از تفاهمنامه همکاری انرژی که در تابستان گذشته توسط نمایندگان گازپروم و شرکت ملی نفت ایران امضا شد، فراهم شده و طی آن، انجام عملیات سوآپ برای ارسال به ایران مورد بحث قرار گرفته است. همکاری‌های گازی بین روسیه و ایران این امکان را به دو کشور می‌دهد که به تولید گاز مایع صنعتی خود که تقاضا برای آن در سال‌های اخیر به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است، رونق بیشتری ببخشند.

آیا آمار جدید برای سوآپ گاز است؟

مشخص نیست که آمار تازه‌ای که گمرک ایران ارایه کرده در راستای سوآپ گازی بین ایران-روسیه و کشور‌های همسایه است یا خیر. توضیح دقیقی در این باره وجود ندارد و حتی اگر این‌طور هم باشد؛ باید گفت که معمولا سوآپ فرآورده‌های نفتی در تعاریف اقتصادی به عنوان «صادرات» دسته‌بندی نمی‌شود و نباید در ردیف صادرات نیز قرار گیرد. در واقع سوآپ فرآورده‌های نفت و گاز، نوعی «خدمات» محسوب می‌شود که بین سه کشور انجام می‌گیرد و نفر واسطه، دستمزد خدمات را دریافت می‌کند و کالای سوآپ شده نیز در رده «صادرات» نیست. بنابراین اگر به آمار گمرک استناد شود؛ باید گفت که گاز طبیعی مایع شده متعلق به ایران بوده و به سمت کشور‌های همسایه صادر شده و به احتمال زیاد، پول این صادرات نیز در دسترس بانک مرکزی قرار گرفته است.

بازار ارز و تزریق دلار

از یک هفته پیش به این سو، قیمت دلار در بازار آزاد با ریزش ۴ هزار تومانی مواجه شده و فعالان بازار ارز را به این سمت برده که بانک مرکزی ارز کافی برای تزریق به بازار دارد. این اتفاق، حالا با ۶.۷ میلیارد دلاری که از راه صادرات گاز طبیعی به شکل مایع شده فقط در ۱۰ روز به دست آمده، قابل توضیح است. به نظر می‌رسد بخش بزرگی از منابع حاصل از صادرات گاز طبیعی، به دست بانک مرکزی رسیده و توان مداخله ارزی نهاد سیاستگذار پولی را بالا برده است.

آلودگی هوا و مصرف مازوت

در حالی که مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و صنایع مختلف کشور در تمام ایران با مجوز نهاد‌های عالیرتبه در حال انجام است و دلیل آن نیز عدم «صرفه‌جویی در فصل سرد سال» و البته «ناترازی مصرف و تولید» عنوان می‌شود؛ خوب است مسوولان وزارت نفت و شرکت ملی گاز روشن کنند که ۱۷.۵ میلیون تن گاز طبیعی به چه ترتیبی تبدیل به گاز مایع شده و به کشور‌های منطقه صادر شده است؟ اگر میزان مصرف بالاتر از تولید است؛ چرا صادرات گاز در این وقت سال (که معمولا آلوده‌ترین روز‌ها را به دلیل وارونگی هوا رقم می‌زند) صورت گرفته و اصولا استراتژی صادراتی ایران چه بوده است؟ همین یک هفته پیش وزارت جهاد کشاورزی پس از افزایش شدید قیمت پیاز در سطح کشور، عوارض ۱۰۰ درصدی برای صادرات این محصول وضع کرد تا میزان سود صادرکنندگان را پایین آورده و بازار را کنترل کند. آیا گاز طبیعی کمتر از پیاز است؟